59
oluvchi lashkar” va ikkinchisi “iqto ro’yxatlarida turuvchi lashkarlar”
deb atalgan.
Qo’shinning o’zi bir necha qismlardan tashkil topgan: sulton
gvardiyasi (xos), saroy, qo’shinlari(mufridot),
shahzodalar va
sulolaning boshqa a’zolarini qo’shini, shuningdek, vassallar
lashkarlaridan iborat edi. Xazinadan maosh oluvchi lashkar boshliqlari
va oddiy jangchilar devoni jaysh ro’yxatlarida qayd etilgan.
Professional qo’shin turkiylar, eroniylar, arab, kurd,
arman va
boshqa millatlarda tashkil topgan edi. Davlat qo’shinida iqto olgan
amaldorlar ham davlat ro’yxatida turgan va boshqaruv tarkibiga
kiritilganlar. Malikshoh hukmronligi davrida 40 mingdan 47
minggacha otliqlar soliqlardan ozod qilinganlar ular tinch davrlarda
favqulodda soliqlar va nafaqa hisobidan kun kechirganlar.
Saljuqiylar qo’shini asosan kamon bilan jang qilishni yaxshi
ko’rishgan. Bo’ri uvullashini eslatadigan
janggovar hayqiriq bilan
dushmanga qo’qqisdan hujum qilib, ular odatda dushmanga asosan
kamon o’qi yog’dirib yolg’ondan chekinganlar ko’chmanchilarning
ko’ngilli lashkarlari qo’shni yerlarga tez-tez bosqinchilik hujumlari
qilib asirlar, otlar, xachirlarni o’lja olishgan. Nikita Xoniatning
ta’kidlashicha, jangdan so’ng kamonchilar o’lgan dushmanlarini bosh
terisini shilib olishgan.
Sulton Sanjar hukmronligi davrida o’g’uz harbiy an’analari qayta
tiklana boshlandi. Esiji o’gli Alining guvohlik berishicha, uning vaqtida
“o’g’uz to’ra” rasmiga rioya qilingan. Unga ko’ra qo’shinning o’ng
qanotini an’ana sifatida qayi va
bayot qabilasining beklarbegi, so’l
qanotni esa bayundur va bijanak qabilasidan beklarbegi tayinlangan,
Ibn al-Asir va Hofizi Abro’larning qayd qilishlaricha ikki katta
guruhga-Nosiriddin Abu Shujo To’tibek rahbarligidagi uchuqlar va
Ko’rduq ibn Abdon Hamid boshchiligidagi buzuqlarga bo’lingan.
Uchuqlar “katta” va buzuqlar- “kichik” qabilalar ro’yxatiga
kiritilganlar va ular qo’shinning o’ng qanotini tashkil qilganlar. O’g’uz
qo’shinning ikki qanotidan tashqari markaz (manglay), shuningdek
avanggard va qo’riqchi qo’shinlar, kuzatuvchi harbiy qismlardan iborat
bo’lgan.
Saljuqiylar qo’shini tarkibida
mamluklardan tuzilgan qismlar,
ko’chmanchilardan tashkil topgan ko’ngilli lashkarlar. Shuningdek,
60
yollanma vassallar qo’shini ham bor edi. Har bir qo’shinning alohida
qurol-yarog’i, kiyim-boshi, harbiy tug’ va bayrog’i bo’lgan.
1
XI-XII asrlarda Xuroson sultonligida Yaqin va O’rta Sharqning
ko’pchilik boshqa regionlari kabi qurol-yarog’lar og’irlashadi.
Shamshirning roli oshadi, sovut va zirhlarni chopib tashlovchi ikki
dastalik shamshirlar paydo bo’ladi. Og’ir
qurollangan otliqlarning
asosiy roli dastalik 6-8 m. li uzun nayza edi. Yengil qurollangan otliq
jangchilar esa kalta nayzalardan foydalanishgan. Asosan dehqonlardan
olingan piyoda askarlar esa sepoya va shohalardan qurollanganlar.
Ko’chmanchi jangchilar esa qilich, pichoq, qalqon, cho’qmor, so’yil,
tig’i torayib boruvchi yengil jang boltalari mavjud edi. Ular shaharlarni
qamal qilishda maxsus arqonlardan ham foydalanishgan. Astariga yirik
metall halqalar o’rnatilgan zirhlar, tangasimon, qat-qat, asosi charm teri
bo’lgan jang sovutlari (javshan tanure) bo’lgan.
2
Dostları ilə paylaş: