247
bitta assotsiyalanganga ajratilgan o’xshaydi. Tanlovning dalillari tanlovda
aniqlanmagan boshqa ajratib qo’yilgan layoqatsizliklar ham borligini ma’lum
qilishi mumkin.
Ko’pgina nazoratdagi layoqatsizlik bevosita buxgalteriya yozuvlaridagi
xatoliklarga olib kelmaydi. Sotivchi schetiga to’lash uchun zarur ma’qullashning
yo’qligi masalan, albatta, schet – fakturalar to’lanmasligi
kerakligini bildirmaydi
shu bilan birga, bu tegishli schet – faktura bo’lishi ham yoki soxta schet – faktura
bo’lishi ehtimoli ham mavjud. Mustaqil protseduralarga boshqaruv vositalaridagi
testing aloqasi
Ichki nazorat haqidagi xisobot asosida boshqaruv vositalariga testlardan
rejalashtirilayotgan
mustaqil
protseduralarning
harakteri,
muddati
yoki
kengaytrilishini
o’zgartrilishi kerakli
yo’qlamani
aniqlash
uchun
ham
foydalaniladi. Masalan, agar nazorat testlari mijoz yuklash schetlari berilguncha va
savdo ro’yxatdan o’tkazilkuniga qadar berilganiga ishonib ehtiyotkor bo’lmasa,
auditor kesib tashlangan savdoni testlashtirishni kengaytirishni
talab qilishi yoki
balans to’zilgan sanadan oldinroq ro’yxatdan o’tkazilgan sotish (savdo) ga
e’tiborini qaratish lozim bo’ladi. Agar kreditni ma’qullash to’g’ri ishlamasa auditor
shubhali qarzlar bo’yicha oqilona rezervlar bor-yo’qligini aniqlash uchun ko’proq
vaqt sarflashi kerak bo’ladi. Navbatdagi kollektsiyalar va eski yig’ib olinmagan
qoldiqlar bo’yicha navbatdagi faoliyatni testlashtirish zarur bo’lishi mumkun.
Umuman agar boshqaruv vositasi samarali ishlamasa auditor ehtimol analitik
protseduralarga kamroq suyanish va nazoratning layoqatsizlikni aniqlash bilan
bog’liq schetlr uchun tafsilotlar (detallar) testlariga ko’proq suyanish haqida qaror
qabul qiladi.
Auditor nazarda tanlov atributlariga asoslanib, samarali ishlamayapti, degan
xulosaga kelsa u harakat (ta’sir)ning quyidagi muqobil yo’nalishlarini o’tkazish
mumkun;
Kampensatsiyalovchi nazorat protseduralari
identifikatsiyalashni
mumkun va testlashtiriladi. Kompencatsiyalanuvchi nazorat protseduralarini
248
testlashtirish uchun qaror nazoratining faraz qilinadigan samaradorligiga va
nazorat protseduralarini tekshirish uchun qo’shimcha xarajatlarga bog’liq bo’ladi.
Katta tanlov qabul qilinishi mumkun
,
agar
auditorda dastlabki tanlov
reprezentativ bo’lmaganligi haqida faraz qiliishga sabab bo’lmasa ehtimol
iqtisodiy jihatdan foydali bo’lmaydi.
Nazorat riski bahosi dastlab rejalashtirilganidan yuqori
qilib belgilanishi va
tabiati, vaqtni tanlash va/yoki bog’liq mustaqil testlar darajasi o’zgarishi mimkun.
Agar og’ishning ehtimoliy darajasi yuqori chegarasi layoqatsizlikning yo’l
qo’yiladigan darajasidan o’ta kuchli ortib ketmasa, bu modifikatsiya o’ta
ahamiyatsiz bo’lishi mumkun. Masalan, agar yuqori chegara 5.4%ni chidash
mumkun bo’lgan daraja 5% ni tashkil etsa, o’ta kichkina
modifikatsiya talab
qilinadi.
Auditor nazorat og’ishi harakterini tahlil qiladi va moliyaviy
xisobotda yuz berishi mumkun bo’lgan xatoliklar va xatoliklarning sabablari kabi
asoratlarini aniqlaydi va xarakter, vaqtni tanlash va/yoki rejalashtirilgan mustaqil
testlashtirish darajasini moslashtiradi.
7-qadam. Tanlab olish jarayonining hamma bosqichlarini hujjatlashtirish
Avvalgi hamma qadamlar va tanlab olish (tanlov) jarayoni bilan bog’liq
qarorlar tegishli nazoratni va xulosalarni bir xilda saqlashni ta’minlash uchun
hujjjatlar bilan rasmiylashtirilishi zarur, (bilmasdan) qilingan xatolar bo’lib
moliyaaviy xisobotlar yoki xo’jalik operatsiyalari schetlari qoldiqlarida mavjud
bo’ladi .
Dostları ilə paylaş: