Birinchi bosqich . Tahliliy sharh jarayonining birinchi bosqichida auditor
o’tgan yilning moliyaviy hisobotlari, byudjetlari, nomoliyaviy va sanoat
axborotlari asosida moliyaviy hisobotda summalarning paydo bo’lishiga taxminlar
ishlab chiqadi. Kutilayotgan natijalar bu- qayd etilgan schyotlar va nisbatlarni
baholash. Auditor o’zining taxminlarini shunday ishlab chiqadiki, ular o’rtasidagi
sezilarli farq va qayd etilgan summa xatolik darajasini ko’rsatadi.
Taxminlarni
tartiblashtirish
tahliliy
amallar
jarayonining
muhim
bosqichlaridan hisoblanadi.
Taxminlar turli xil manbalardan yuzaga keladi. Izlanish shuni
ko’rsatmoqdaki, sanoat, iqtisodiy yoki ekologik axborotlarning qo’llanilishi tahliliy
amallarning bashoratlash qobiliyatini yaxshilaydi. Boshqa manbalar o’z ichiga
auditor tajribasi, o’xshash korxonalar to’g’risidagi ma’lumotlar, soha
ma’lumotlarini oladi.
221
Tahliliy sharh jarayoni Ikkinchi bosqich. Tahliliy
sharh
jarayonining
ikkinchi
bosqichi
(identifikatsiya) bu- auditorning kutilayotgan natijalar bilan qayd etilgan
summalarni taqqoslashi. Auditning natijaviyligi auditorning kompetentligi va
moliyaviy ma’lumotlardagi xatolar ko’rinishini aniqlanishiga bog’liqdir. Ushbu
modellarning sababini aniqlash keyingi davrdagi testlashning yo’nalishi bo’lib
xizmat qiladi.
Auditor taxminlar va qayd etilgan summalar o’rtasidagi farq qanchalik
kattaligini ko’rib chiqishi zarur. Boshqa so’z bilan aytganda, qaysi holda moddiy
farq mavjud? (masalan, agar farq 20 foizni tashkil etsa) Ushbu holni muhimlikning
chegarasi deb atash mumkin. Tekshiruv mobaynida auditor schyotlar kitobidagi
O’tgan yilgi
moliyaviy
hisobotlar
Moliyaviy va
nomoliyaviy
axborotlar
o’rtasidagi farqlar
Joriy qayd etilgan
balans schyotlari
Bosqich I
Kutilayotgan
natija
Bosqich II
Aniqlashtirish
Bosqich III
O’rganish
Bosqich IV
Baholash
Sanoat: ma’lumot
Umumiy iqtisodiy
ma’lumot
Qayd etilgan va
kutilayotgan farqlar
Farqlar sababi
222
ehtimolli xatolarni aniqlaydi. Agar farqlar ehtimolli xatolardan kamroq bo’lsa,
auditor kitoblar tarkibini qayta ko’rib chiqmaydi. Agar farqlar ko’p bo’lsa, unda
keying qadam farqni o’rganish bo’ladi.