A. J. Tuychiyev Iqtisoiyot fanlari doktori, professor
Yüklə 2,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Etika Kodekslarini qabul qilinishining sabablari.
|
Kasbiy etika kodekslari.
Kasbiy ahloqning etika kodeksi jamiyat oldida alohida majburiyatga ega bo’lgan kasblar uchun shziga xos o’rin egallaydi: davlvt xizmatchilarida, sudyalarda, shifokorlarda, buxgalterlarda va auditorlarda. Turli yo’nalishdagi mutaxassislarning rivojlanib borayotgan kasbiy mahoratlari bilan borgan sari odob va ahloq to’qnashuvlari duch keladigan muammolar ko’payib bormoqda. Ularni faqatgina kasbiy bilimlarga tayanib hal qilib bo’lmaydi. Shuning uchun ham etika kodekslarini ishlab chiquvchilarning asosiy vazifasi bu ahloqiy etik muammolarni va bahsli holatlarni hal etishga qaratilgan korporativ etika normalari va printsiplarini kasbiy doiraga jalb qilish va 73 shakllantirish, kasbiy faoliyatning turli doiralarida suiiste’mollikka yo’l qo’yishni oldini olish bo’lib hisoblanadi. Misol uchun: Kasbiy etika kodeksi hozirki kunning kashfiyoti emas. Xususan, 300 yildan ko’proq yil avval ishlab chiqilgan va shu kungacha samuray Kodeksi ( “Busido Sosinyu”) etib kelgan ( deyarli o’zgarmagan holatda). Mazkur Kodeks professional jangchining yurish turishini oddiy hayotda bo’lgani kabi jangda ham tartibga solib qo’yuvchi etik qoidalarni aks ettirgan. Ushbu kodekslar o’z qoidalari bilan auditorlar, shifokorlar, jurnalistlar, huquqshunoslar va jamiyat uchun muhim bo’lgan boshqa kasb egalarining faoliyatini tartibga soluvchi qonunchilik hujjatlarini to’ldiradilar. Barcha ushbu kodekslar u yoki bu kasbiy faoliyatni tartibga soluvchi ahloqiy etik normalardan iboratdir. Bundan tashqari, ularni quyidagicha nomlar bilan ham atashadi: “Kasbiy etika Kodeksi”, “Etika kodeksi”, “Sha’n kodeksi”, “Etik normalar deklaratsiyasi”, “Kasbiy printsiplar xartiyasi”, “ Deontologik kodeks” va boshqalar. Etika Kodekslarini qabul qilinishining sabablari. Kasbiy faoliyatda juda ko’plab shunday nozik farqlar mavjudki, ularni hatto muayyan bir mutaxassislarning huquq va majburiyatlarini belgilab qo’ygan amaldagi qonunchilik ham bo’ysundira olmaydi. Shu munosabat bilan kasbiy ahloqni tartibga solishda qo’shimcha choralarga ehtiyoj tug’iladi. Ma’lum bo’lishicha, korporativ qoidalarni ishlab chiquvchi muayyan bir kasb egalari boshqalardan ko’ra ko’proq o’z muammolarini hal eta oladilar. Bundan tashqari, kasbiy faoliyat haqidagi ko’pgina qonunchilik hujjatlarida korpopativ etika qoidalariga rioya etilishi lozimligi haqidagi bandlar o’z aksini topgan. Huquqiy tartibga solish (butun bir jamiyat va alohida bir shaxsning hayotiga davlat aralashuvining bir ko’rinishi sifatida) an’anaviy tarzda diniy va ahloqiy 74 normalar, urf odatlar va an’analar orqali bo’ysinuvchi jamiyatning ahloqiy etik doirasiga aktiv aralashishga yo’l qo’ymaydigan muayyan cheklovlarga ega. Ular bilan bog’liq holda, qabul qilingan etika kodekslarini fuqarolik jamiyati ichidagi jamoaviy munosabatlarni jamiyatning o’z kuchi orqali tartibga solishning natijasi sifatida qarash kerak. Kasbiy etika kodekslarining mavjudligi — bu davlatning yordamisiz ham mustaqil ravishda o’z ahzolarining ahloqini tartibga soluvchi jamiyatning ahloqiy etukligidan darak beradi. Ba’zi kasb vakillari (masalan, shifrkorlar, sudyalar) o’zining huquqiy holatidan kelib chiqib shaxsiy qaror qabul qilishda keng imkoniyatlarga ega bo’ladilar. Ularning harakatlarining erkinligi (qaysiki nafaqat ijtimoiy foydali bo’ladi, balki jamoaviy xavfli bo’lishi mumkin) qisman ma’lum bir huquqiy qoidalar bilan ,shuningdek, shaxsiy vijdoni bilan chegaralangan. Shu munosabat bilan, etika kodekslarining vazifasi shundan iboratki, ular kasbiy uyushmalar a’zolarining yaxshi va yomon haqidagi qarama -qarshi qarashlarini umumiy bir xillikka keltiradilar. Bunga u yoki bu kasbiy faoliyat asos bo’la oladigan, ijro etilishi majburiy bo’lgan korporativ printsip va normalarga havola qilgan holda ahloqiy ideallikni shakllantirish orqali erishish mumkin. Jamiyat o’z a’zolarini rasmiy muayyan korporativ ahloqga rioya etishga majbur qilishi lozim, chunki hamma advokatlar, shifokorlar ham, sudyalar ham, jurnalistlar ham ko’ngilli ravishda, o’z xohishlari bilan o’z faoliyatlarida bu qoidalarni qo’llamaydilar. Ko’pgina kasblar ushbu kasb egalariga jamiyat oldida yuqori majburiyat yuklaydilar. Shu munosabat bilan, etika kodeksi turli xil kasbiy suiiste’molliklarning va buzilishlarning oldini olish uchun qo’shimcha vosita bo’lib hisoblanadi. Shunday qilib, etika kodekslarini qabul qilinishi sabablari quyidagilar: |