153
davomida qo’yilgan maqsadlarga erishishda muhim rol o’ynashini etibordan chetta
qoldirmaslik lozim.
Terminologiya:
korporativ miqiyosida boshqarish va tranzaksion nazorat
Ichki nazoratning bazi elementlari korxona
miqiyosidagi nazorat deb
yuritiladi. Korxona miqyosidagi nazorat turli xildagi jarayonlarga, tranzaksiyalrga,
hisob-kitob schetlariga va boshqalarga ta’sir ko’rsatadi. Quyidagilar korxona
miqyosidagi nazorat sifatida talqin etiladi.
-
Nazorat muhitiga tegishli bo’lgan nazorat amallari
-
Menejment boshqaruvi ustidan nazorat
-
Tashkilotning risklarni baholash jarayoni
-
Markazlashgan jarayonlar va nazorat, o’z ichiga taqsimlangan mehnat
taqsimotini oladi
-
Operatsiyalarning natijasini nazorat qilish
-
Boshqa nazorat shakllarini nazorat qilish,
masalan ichki auditning
funksiyalari, o’zini o’zi baholash bo’limining faoliyati va audit bo’limi shular
jumlasidandir
-
Yil yakunlari bo’yicha hisobotlarni tayyorlash bo’limi ustidan nazorat
-
Muhim biznes strategiyalarini belgilab beruvchi qonun-qoidalar va
risklarni boshqarish tajribalari shular jumalasidandir
Yuqoridagilarning nega korxona miqyosidagi nazorat
deyilishini quyidagi
misol orqali ifodalaymiz. Agar korxona moliyaviy menejeri noqobil ish yuritishi
tufayli noto’g’ri tranzaksiyalarni amalga oshirsa, bu o’z navbatida ko’plab hisob-
kitob schetlariga ta’sir ko’rsatmasdan qolmaydi. Shunung uchun ham menejerlar
xatti- harakati ham bir vaqtning o’zida korxona miqyosida
muhim ahamiyat kasb
etadi.
Boshqa tarafdan esa nazoratni amalga oshirishda shunday nazorat turlari
mavjudki, ular faqat ba’zi transaksiyalar, jarayonlar va holatlargagina ta’sir
ko’rsata oladi xolos. Bu turdagi nazorat shakllari tranzaksion
nazorat shakllari
sifatida talqin etiladi va ular korxona faoliyatining ba’zi bir jabhalridagina
154
kuzatilishi mumkin. Misol uchun korxona hamkor korxonadan o’z ishchisi
sarflagan mablag’lar hisobotini ichki siyosat normalari
bilan muvofiq kelish
kelamasligiga ishonch hosil qilish va hodimning qay darajada korxona qonun-
qoidalariga bo’y so’nishini aniqlash maqsadida so’rashi mumkin. Beriladigan
hisobot hodim xarajatlarini tasdiqlovchi
hujjat sifatida qabul qilinadi, lekin by
axborot shakli tashkilotdagi boshqa tranzaksiya va hisob-kitob schetlari haqida
hech qanday ma’lumot bermaydi. Quyidagi misollar
tranzaksion nazorat shakli
sifatida yuritiladi:
-
Turli majburiyatlar o’rtasidagi tafovutlar naqd pul qabul qilinishi yoki
ularni qayd qilish jarayoniga nisbatan
-
Sotib olish huquqi bilan bog’liq faoliyat
-
mahsulot sotib olish uchun huquqiy tomondan to’g’ri yo’lga qo’yilgan
tranzaksion
-
inventarlar kabi aktivlarni saqlashni jismoniy nasorati
-
bank hisob kitobidaga tuzatishlar va o’zgarishlar
Dostları ilə paylaş: