A kustika — eng past chastotali tebranishlardan boshlab o ‘ta yuqori (1 12- 0 23 Gs) chastotali elastik tebranishlar va t o ‘lqinlarni

v,
Gs

---

bu yerda p — m uhitning zichligi;
с
— tovushning tezligi. O dam ning norm al
qulog‘i yetarlicha keng diapazond agi tovush intensivliklarini q abu l qiladi:
m asalan, lk G s chastotada,
/ 0 =
10 12
Vtlm
2 yoki p0 =
2 -10~5 Pa
(eshitish
b o ‘s a g ‘a s i)d a n to / max = 10
V tlm 2
yoki pmax = G0Pa (o g ‘riq sezish
b o ‘sag ‘asi)gacha boMgan to v ush intensivliklarini q ab ul qila oladi. Bu
intensivliklarning nisbati 1013 ga teng, shu sababli tovush intensivliklarini
x arak terlash d a logarifmik birliklardan (1.1- §ga q arang ) va logarifmik
shkalalardan foydalanish qulaydir. Tovush intensivligi darajalarining shkalasi
quyidagi ko'rinishda tuziladi: / ning qiymatini shkalaning boshlang‘ich darajasi
qilib, boshqa har qanday /intensivlikni esa uning /0 ga nisbatining o‘nli logarifmi
orqali ifodalanadi:
LB
= lg (/
/ I
q
)
(8.1)
tovush bosimi uchun esa
XB
= 21g
( p / p 0)
Yuqoridagi ifodalarni ularga mos bo'lgan detsibellarda ifodalab, quyidagi
ko'rinishda yozamiz:
LdB
= 1 0 1 g ( / / / 0) va
a dB = 2 0 \ g ( P / P {)
(8.2)
8.3- rasm.
G azlardagi tovush bosim ini o ‘lchash akkustik kattalikni elektr signaliga
aylantirib beruvchi datchikdan, elektron kuchaytirgichdan va elektr o lcho v
asbobidan iborat olchov mikrofoni (8.3- rasm) yordamida olchanadi. Bu sxema
gazlarda tovush bosimini aniqlovchi qurilma umumiy tuzilishi sxemasining xususiy
holidir (21.1- §ga qarang).
8.2-§. ESHITUV SEZGISINING XARAKTERISTIKALARI. TOVUSHNI
0 ‘LCHASH
Odamga b ogiiq bo'lmagan holda maxsus qurilmalar yordamida tovushning
baholanishi mumkin b o ig an obyektiv xarakteristikalari 8.11- §da ko'rib o'tilgan
edi. Biroq tovush eshituv sezgilarining obyektiv bolgani sababli odam tomonidan
u yana subyektiv ham baholanadi.
Tonlami eshitganda, odam ulami balandliklari bo'yicha farqlaydi. Balandlik
d astavval asosiy ton ch asto tasi bilan shartlan gan tov ush ning subyektiv
xarakteristikasidir.
Balandlik tonning murakkabligi va intensivligiga juda kam darajada bogiiq:
intensivligi katta b oigan tovush birmuncha past tonli tovushga o'xshab eshitiladi.

---

Tovush tembri deyarli spektral tarkibi bilangina aniqlanadi.
%A- a, b
rasm larda asosiy ton va demak, tonning balandligi birday bo'lsa-
da, turli akustik spektrlar turli xil tembrga mos keladi.
Qattiqlik — tovushning yana bir subyektiv bahosi bo'lib, u eshituv sezgisi
darajasini xarakterlaydi.
Subyektivligiga qaram asdan tovushning qattiqligini ikki m anbadan
chiqayotgan tovushning eshituv sezgisiga ko‘rsatadigan ta ’sirlarini taqqoslash
yo'li bilan miqdoriy jihatdan baholash mumkin.
Tovush qattiqligi darajalari shkalasini tuzish asosida Veber-Fexnemingmuhim
psixofizik qonuni yotadi. Bu qonunga m uvofiq agar ta ’sirot (qitiqlanish,
g‘azablanish) geometrik progressiya bo‘yicha (ya’ni bir xil son m arta) orttirib
borilsa, u holda bu ta’sirotning sezilishi arifmetik progressiya bo‘yicha (ya’ni
bir xil m iqdorda) o‘sib boradi. Bu qonunni tovushga tatbiq etsak, tovush
intensivligi qator ketma-ket qiymatlarga ega bo'lganda, masalan,