A. M. Allahverdiyev m.İ. Bağirova

Azalmasına səbəb olan  hallar:
Bə'zi dərm an preparatlan (apomorfm, klonidin, L-DOFA)
5.5. ADRENOKORThCOTROP  HORMON
Adrenokortikotrop hormon (AKTH) -  adenohipofızin (hipo­
fizin Ön payı) horraonlanndandır.  Bu honnon böyrəküstü vəzi- 
nin  qabıq  m addesində  qlükokortikoid horm onlann sintezini  ve 
sekresiyasım  sür’ətləndirir. Böyrəküstü vəzinin qabıq maddəsi- 
nin funksiyası  ilə birlikdə,  inkişafı  da AKTH-nin tə'siri ilə tən- 
zimlənir.  AKTH steroidlərin  sintezinə  xolesterinin bu  horrnon- 
lara  çevrilməsini  sür'ətləndirm ək yolu  ilə  tə'sir  göstərir;  kim- 
yəvi  strukturuna  görə  polipeptidlər  qrupuna  aid  olan  AKTH- 
nin molekul zəncirine 39 aminturşu qahğı  daxildir.
Normal göstəriciiən:
<120 pq/ml (sehər saat 9-da)
Artmasına səbəb olan  hallar;
Hipofizar m ənşəli hiperkortisizm (Kuşinq xəstəliyi) 
Böyrəküstü vəzi qabığının birincili çatışmazlığı 
Ektopik AKTH çatışmazhğı (ağciyər xərçəngi)
İkincili hipoadrenalizm
Böyrəküstü vəzinin şişi ilə əlaqədar olan Kuşing sindromu
5.6. QALXANABƏNZƏR VƏZİNİN HORMONLARI
Q alxanabənzər  vəzidən  qana  hormonal  xassəyə  malik  olan 
3  əsas  bioloji aktiv madde  sekresiya edilir:  triyodtironin,  tirok-
sin  və  kalsitonin.  Tiroksin  və  triyodtironin  metabolizm  prose- 
sinin  universal  tənzimləyicisi  oiub,  demək  olar  ki,  bütün  əsas 
üzvi  m addəlerin  (yağlar,  karbohidratlar,  zülal  və  aminturşular,

nuklein  turşulan)  mübadiiəsinə  m üxtəlif  m exanizm lər  üzrə 
tə'sir  göstərir.  Bu  hormonların  ikisinin  sintezi  üçün  qalxa- 
nabənzər  vəzidə  tırozin  aminturşusımdan  və  yoddan  istifadə 
edilir.  Tərkibindəki  yod  atomlannın  sayma  göre,  tiroksini 
T 4 -  
lə,  triyodtironini  isə  Tj-le  işarə  edirlər.  Triyodtironin  həm   bi- 
lavasitə  qalxanabənzər  vəzidə  smtez  edilir,  həm   də  periferik 
toxumalarda  qalxanabənzər  vəzi  tiroksininin  metabolizmi  nə- 
ticəsində  əm ələ  gəle  bilir.  Qan  plazmasında  həm   T
4
-Ü
1 1
,  həm 
də  Tj-ün  99% -ə  qədəri  tiroksinbirləşdirici  zülalla  birləşmiş 
vəziyyətdə  olur.  Lakin Tj-ün  adı  çəkilən zülalla birləşm əsi  T
4
- 
ün  birləşm əsinə  nisbətən  z ə if olur.  Buna  görə  T
3
  metaboİizm 
proseslərinə daha güclü tə'sir göstərə bilir.  Belə hesab edilir ki, 
T
4
  qalxanabənzər vəzidən  sekresiya  edildikden  sonra  periferik 
toxumalarda T
3
-Ə çevriİraək yolu ilə bioloji aktivlik əldə edir.
Qan  serumunda Тз-ün konsentrasiyasınm  tə'yin  ediiməsi  hi- 
pertiroidizmin diaqnostikasmda b
0
}
0
ik əhəm iyyətə malikdir. 
Normal göstəriciləri:
1,5  mmol/L (100 nq/dl)
Artmasına səbəb olan hallar:
Kəskin hepatit 
Hamiləlik 
Hipertiroidizm 
Kəskin fasiləli porfiriya
Bə'zi  dərm an  preparatlan  (doğuş  zamam  işlədilen  dərman- 
lar, estrogenlər)
Azalmasma səbəb olan hallar:
Hipotiroidizm
Akromeqaliya
Nefroz
Qaraciyər xəstəlikleri 
Stress
Bə'zi dərman preparatlan: qlikokortikoidlər 
Androgenlər, anabolik steroidlər

5.6.1. Tiroksin
Tiroksin 
( T
4
)  
-  qalxanabənzər vezidə bu vezinin  digər hor- 
m onlanna  nisbəten  çox  sintez  edilir;  plazmada  həm   sərbəst, 
həm   də  züiallarla  birləşm ə  şəklində  olur.  Plazma  zülallannm
a-qlobulin  fraksiyasmda  tiroksinlə  yüksək  dərəcədə  birləşm e 
xassəsinə  m alik  olan  zülal  vardır.  Buna  tiroksinbirləşdirici 
zülal  (TBZ)  deyilir;  digər  plazma  zülaUarımn  tiroksinle  bir- 
ləşm ə  qabiliyyeti  TBZ-yə  nisbətən  zəifdir.  Tiroksin  hormonu 
triyodtironinlə  birlikdə  orqanizmin  yağ,  karbohidrat  və  zülal 
metabolizmini  tənzim  edir.  Bu hormoniarm  süm üklərdə  gedən 
m übadiləyə (xüsusən kalsium mübadiləsine) de tə'siri vardır. 
Normal göstəridsi:
5-12 nq/dl
Artmasına səbəb olan hallar:
Hipertiroidizm 
Düyünlü tirotoksik ur 
Harailəlik
Q alxanabənzər vəzinin karsinoması
Tirotrop hormon sintezinin artmasma səbəb olan adenomalar 
Bə'zi  dərm an  preparatlan:  tiroid  preparatlan,  tiroliberin, 
tirotrop  horm on  və  AKTH,  estrogen,  levarterenol,  methadon, 
heroin və ham iləliyin qarşısmı alan preparatlar 
Haşimoto tiroiditinin bə'zi formaları 
Azalmasına səbəb olan  hallar:
Endemik ur 
Strumektomiya
Radioloji tedqiqatlarda istifadə edilən xüsusi m addələr 
B ə'zi diııretiklər
5.6.2. Kalsitonin
Q alxanabənzər  vəzinin  hormonlanndan  biri  olan  kalsitonin 
kalsiumun  süm üklərdə  toplanmasını  sür'ətləndirir  və  hüceyrə- 
dənkənar  m ayelərdə  kaisiumun  miqdanm   azaldır.  Bu  baxım* 
dan  kalsitonini  qalxanabənzərətrafı  vəzi  hormonunun  (parat- 
hormon)  antaqonisti hesab etmək olar.

Normal göstəriciləri;
500-2000 pq/ml 
Artmasina səbəb olan haltar:
Pem isioz anemiya
Kəskin VƏ хгопйс tiroidit
Xronik böyrək çatışmazlığı
Zollinger-EIlison sindromu (hiperqastrinemiya)
Ağciyər, döş vəzisi, yumurtaliq karsinomalan
5.7. TİROTROP HORMON
Tirotrop  hormon  (TTH)  və  ya  tiroidstimulyasiyaedici  hor- 
mon (TSH) -  hipofiz vəzisinin on payinda sintez edilən və qaİ- 
xanabənzər  vəzinin  sekresiyasına  stimulyasiyaedici  te ’sir  gös- 
təren  hormondur;  kimyəvi  stnıkturuna  görə  lipoproteinlər  qnı- 
puna  aiddir.  Bu  hormon  həm   tiroid  horm onlanm n  sintezini, 
həm   də  qalxanabənzər  vəzi  hüceyrələrinin  inkişafını  stimul- 
yasiya  edir.  TTH-nin  sintezini  isə  hipotaiamusdan  sekresiya 
edilən  tiroliberin  stimulyasiya  edir;  Tj  və  T
4
  əks-əlaqə  mexa- 
nizmi üzrə bu hormonun sintezini ləngidir.
Normal göstəncUəri:
Yenidoğulmuşlarda: 3-20 mkv/ml 
Böyüklərdə:  lOm kv/m l 
Artmasma səbəb olan faaUar:
M üaücə olunmamış birincili hipotiroidizm 
Haşimoto tiroiditi (xəstələrin  1/3 hissəsi)
U r xəstəliyi 
Litiumla müalicə 
Tiroidektomiya 
Neonatal  dövr
Boyun nahiyəsinin xaricden şüalanması 
Azalmasına səbəb olan hallar:
Hipotalamik hipotiroidizm 
İkincili hipotiroidizm

Tiroksinbirləşdirici zülal  (TBZ) -  a-qlobulinlər qrupuna da- 
xildir.  Hiper-  və  hipotiroidizmin  klinik  əlam ətleri  tiroid  hor- 
m onlann  sekresiya  sür'ətinin  dəyişm əsindən  elavə,  qanda 
TBZ-nin qatılığmdan  da asılı  ola biler.  Bu  prosesləri  bir-birin- 
dən  fərqləndirm ək üçün TBZ-nin qatıhğım tə'yin edirlər. 
Normal göstəriciləri:
16-24 mq/dl
Artm asına səbəb olan hallar:
Ham iləlik
İdiopatik TBZ artması 
Hipotiroidizm 
K əskin hepatit 
K əskin fasiləii porfiriya
B ə'zi  derm an preparatlan:  estrogenlər,  ham iləliyin  qarşısını 
alan dermarüar, qlükokortikoidlər, androgenlər 
Azalmasına səbəb olan hallar:
Akromeqaliyanın aktiv forması 
Xronik qaraciyər xəstəlikləri 
N efrotik sindromlar 
Alimentar zülal çaüşmazlığı 
Yumurtalığın hipofiınksiyası 
idiopatik TBZ çatışmazhğı 
Hipertiroidizm
Bağıreaqlann flmksiyasmm zülal itldsinə sebəb olan pozulmalan
Bə'zi dərm an preparatlan: androgenlər, qlükokortikoidlər
T
3 və T^-ün tiroksinbirləşdirici zülalla birləşməsinə 
tə'sir edən dərman preparatlan (penisiUin, salisalatlar,
heparin, barbital)
TBZ artması nəticəsində serumda sərbəst T
4
 və T
3
 azalır 
TBZ azaldıqda isə T
3
 artır, T
4
 azahr

Tiroliberin -  tirotrop  hormonun  sekresiyasını  sür'etləndiren 
hipotalamus  amilidir.  Bu  hormomm  sintezi  qan  plazmasmdakj 
tiroksin  və  triyodtironinin  qatılığından  asılıdır.  Normal  halda 
plazmada  tiroid  hormonlanmn  artması  tiroliberin  sekresiyası- 
ШП  ləngim əsinə,  azalması isə əksinə -  tiroliberinin hipersekre- 
siyasına səbəb olur.
Normal göstəriciləri:
5-60 pq/ml
Artmasma səbəb olan hallar:
Hipertiroidizm 
Üçüncülü hipotiroidizm
5.10. ALFA-FETOPROTEtN
Alfa-fetoprotein  (a-F P )  embrionun  ve  dölün  qaraciyərində 
sintez  edilən,  qan  serumunda  a|-qlobulin  fraksiyasına  daxil 
olan  zülaldır;  molekul  kütləsi  aşağı  (»64000)  olduğundan,  ka- 
pillyar  membramndan  asanlıqla  keçir.  Buna  göre  normal  ha- 
miləlik zamanı  dölyanı  mayedə  və  ananın  qan plazmasmda  a - 
FP-nin qatılığı  artır.  Doğumdan  sonra  qanda bu  zülalın qatılığı 
normal  seviyyəyə  (3mq/L) enir.  Bə’zi bədxassəli  şişler zamam 
orqanizmdə  embrional  inkişaf dövrü  üçün  xarakter  olan  digər 
zülallar kimi,  a-F P   de  sintez  edilir.  Buna  görə  a-FP-nin  tə'yin 
edilməsinin diaqnostik əhəm iyyəti vardır.
Normal göstəriciləri:
40 nq/ml-dən az olmalıdır 
Doğulduqdan  1-2 həftə sonra aşkar edilmir 
Artmasma səbəb olan hallar:
Qaraciyərin ilkin hepatoması 
Neonatal hepatit
M ə'de və pankreasm karsinoması 
Hamiləlik
Ataksiya-teleangiektaziya 
Virus m ənşəli hepatitlər

Qastrin  m ə’dəaltı  vəzinin  G-hüceyrəlerində  sintez  edilen 
hormondur.  Bu  hormonım  sintezi m ə’dənin  selikli  qişasımn və 
ya  onikibarmaq  bağırsağm  qıcıqlanması  nəticəsində  burada 
azan  sinir  reseptorlannm   qıcıqlanmasınm  törətdiyi  reflekslər 
vasitəsilə  tənzim   edilir.  Qastrin kimyəvi strukturuna  göre  hep- 
tadekapeptiddir.  Bu  hormonun  molekul  zəncirinde  12-ci  yerdə 
sulfhidrii  qrupu  olan  forması  qastrin  II,  sulfhidril  qrupuna  ma- 
lik olmayan forması  isə qastrin I adlamr.  Qastrin m ə’dənin, ba- 
ğırsaqlann,  öd  kisəsinin  və  qida  borusunun  aşağı  sfınkterinin 
tonxjsunu  azaldır  və  yığılma  qabiliyyətini  zəiflədir;  eyni  za- 
manda  m ə'dədən,  qaraciyərdən,  mə'dəaltı  vəzidən  su  və  elek- 
trolitlərin ifirazmı stimulyasiya edir, m e'dənin selikli qişasmdan 
sekretinin,  m ə'dəaltı  vəzidən  isə  insulinin  sekresiyasını  sür’ət- 
lendirir.  Bundan  əlavə,  qastrin  m ə'dənin  selikli  qişasımn  inki- 
şafım,  m ə'də  və  nazik  bağırsaqlann  qanla  təchizatım  artmr. 
Plazmada  qastrinin  te'yin  edilməsinin  Zollinger-Ellison  xestə- 
liyinin diaqnostikası üçün əhəm iyyəti vardır.
Qastrin həzm  sistemi  orqanlanna  daha  çox  lokal  te’sir göstər- 
diyinə görə, həqiqi hormon deyil, toxuraa hormonu hesab edilir.
N orm al göstəriciləri:
200-500 pq/mq
Artmasına səbəb olan hallar:
Atrofik qastrit
M ə'də karsinoması
M ə'də dibi hüceyrələrinin hiperplaziyası
M ə'də şirəsində turşuluğun artması
M ə'de çıxacağının tıxanması
5.12. TESTOSTERON
Testosteron  -   kişi  cinsiyyət  hormonudur.  Bu  hormon  kişi- 
lərdə  Leydiq  hüceyrələrində,  qadmlarda  isə  az  miqdarda  böy- 
rəküstü  vəzinin  qabıq  maddesində  sintez  edilir.  Testosteronun 
sintezi üçün orqanizmdə  androstendiondan istifadə  edilir.  And- 
rostendion  isə  böyrəküstü  vəzinin  qabıq  m addəsində  xoles-

terindən  sintez  edilir.  Testosteronun  90%-den  çoxu  qanda  tes- 
tosteronbirİəşdirici  qlobulin  adlanan  zülalla  (TBQ)  birlşmiş 
vəziyyətdə olur.  Lakin toxumaİara testosteronun yalnız sərbəst 
vəziyyətdə  olan  hissəsi  hormonal  tə'sir göstərə  bilir.  Testoste- 
ron  cinsiyyət  sisteminin  fiınksiyasma  tə'sir  göstərm əklə  bəra- 
bər,  həm   də  anabolik  tə'sir  xassəsinə  malik  olub,  zülal  biosin- 
tezini  sür'ətləndirir,  azot,  kalium,  fosfor,  kalsium  və  kreatinin 
ifrazmı azaldır, m üsbət azot balansı yaradır.
Normal göstəridləri:
Kişilərdə: 437-707 nq/dl 
Qadınlarda:  27-47 nq/dl 
Artmasına səbəb olan hallar:
Gənc oğlanlarda böyrəküstü vəzinin hiperplaziyası
Böyrəküstü vəzilərin qabıq maddəsinin şişləri
İdiopatik hirsutizm (üzdə və bədendə həddən artıq tüklər olması)
Yumurtaİıq şişləri
Hilus hüceyrələrinin şişləri
Testikulyar feminizasiya
Şteyn-Levental sindromu
Renoblastoma
Harailəlik dövründə meydana gələn trofoblastik xəstəliklər 
Ekstraqonadal  şişlər
Cinsi yetişkənliyin vaxtından ə w ə l başa çatması  (idiopatik) 
Azalm asm a səbəb olan hallar:
Xronik böyrək çatışmazlığı 
Qaraciyər çatışmazlığı 
Birincili və  ikincili hipoqonadizm 
Daun sindromu 
Kleynfelter sindromu 
Kriptorxizm
5.13. İNSULİN
insulin  -   mə'dəaltı  vəzinin  Langerhans  adacıqlarında  olan 
P-hüceyrəlerin  hazırladığı  hormondur;  molekul  strukturuna  51 
aminturşu  qalığı  daxildir.  Bu  aminturşular  bir-birilə  2  ədəd  di-

sulfıd  кофйсйуй  vasitəsilə  birləşmiş,  21  ve  30  aminturşu  qa- 
lığından ibaret olan 
2
 polipeptid zənciri  şəklindedir.
İnsulinm  qan  dövranında  yarımparçalannıa  dövrü  5  dəqiqə- 
dir.  Bu horm on orqanizmdə karbohidrat, zülal ve  lipid mübadi- 
ləsinə m üxtəlif fermentlərin aktivliyini  deyişm ək yolu  ilə çox- 
cəhətli te'sir  göstərir.  Ümumiyyətlə,  insulinin  tə'sirini  3  qrupa 
bölmək oiar:
1.  Sür'ətli  t ə ’sir  (saniyələr  ərzində)  -   qlükozanın,  amintur- 
şulann  və  kalium  ionlarmın  insulinə  həssas  olan  hüceyrələrə 
daxil olmasmı sür’ətləndirir.
2.  Orta  sür'ətli  tə'sir  (dəqiqelər  ərzində):  zülal  sintezi  sti- 
mulyasiya edüir;  zülallann katabolizmi azalır;  qlikogenin  sinte­
zi sür'ətlənir və qİikoliz fermentiərinin fəallığı artır; fosforilaza 
və qlikoneogenez fermentlərinin feallığı azahr.
3.  Uzun m üddətii te'sir:  lipogenez proseslərinin fermentləri- 
nin  sintezi  artır  (bunlann  mRNT-lərinin  m iqdannm   artması 
nəticəsində).
N o rm al göstəricUəri;
К о ф э  uşaqlarda:  3-20 q/ml 
Böyüklərdə: 6-24 q/ml 
60 yaşdan yuxan olanlarda:  6-35 q/ml 
Artmasma səbəb olan  hailar:
Qaraciyər xəstəlikləri 
Cuşing sindromu 
Akromeqaliya
Fraktoza və qalaktozaya qarşı dözülməzlik 
Piylənm ə
Şəkərsiz diabetin II tipi 
insulinoma
Qlükaqon,  fruktoza, böyüme hormonlan,  saxaroza,qIükoza, 
kortizon alan şəxslər
Azalmasma səbəb olan haUar:
Şəkərli diabetin I tipi 
Hipopituitarizm 
Spirtli içkilər
Bə'zi  dərm an  preparatlan  (fiırosemid,  tiazid,  metmorfin, 
fenformin)

6. FERMENTLƏR (ENZİMLƏR)
6.1. ALDOLAZA
Aldolaza  -   qlikoliz  prosesinin  əsas  fermentlerinden  biridir. 
Bu  ferment qaraciyərdə,  sinir hüceyrələrində,  əzələlərdə  və b. 
orqanlann hüceyrələrm də  sintez ediUr.  M iokard və  skelet əze- 
lələrində  aldolazanın  səviyyəsi  daha 
3
^ k sə k   olur.  Aldolazanı 
analiz etmek üçün qan götürüldükdə hemolizin olmadığına diq- 
qət yetirilməlidir. Çünki, bu zaman alınan nəticə həqiqətəuyğun
olmur.
Normal göstəriciləri:
Kişilərdə:  3,1-7,5 V/L 
Qadmlarda: 2,7-5,3 V/L 
A rtm asın a səb əb  olan hallar:
K əskin hepatit
Qaraciyərin bedxassəli şişleri 
Qaraciyər sirrozu 
Mexaniki sanlıq 
Qlikogenozlar
Toksik preparatlann qaraciyere tə'siri
Yanıqlar
Melanoz
Ə zələ travm alan və distrofiyalar 
Paroksizmal mioqlobinuriya 
M iozit və dermatomiozitlər 
Kəskin miokard  infarktı 
Həzm  sisteminin karsinomalan 
Kəskin pankreatit 
Qanqrenalar
Şizofreniyamn kəskin forması 
İnfeksion mononukleoz 
Leykozlar
Meqaloblastik anemiyalar
Hemolitik anemiyalar
A ğciyər karsinoması
M ərkəzi sinir sisteminin karsinoması

Döş vəzisinin karsinomasi 
Urogenital sistemin karsinoması 
Trixinellyoz 
T etanus
Prostat vəzisinin bədxassəli  şişlerinin m etastazlan 
Ə zələ atrofıyası (inkişaf etmiş və ya son m ərhələsi)
6.2. QƏLƏVİ FOSFATAZA
Q ələvi  fosfataza  be'zi  kimyəvi  birləşm əiərin  (m esələn,  p- 
nitrofenilfosfat)  hidroliz  reaksiyasım kataliz  edərək,  fosfat tur- 
şusunun və  spirt  monoefırlərinin  əm əİə  gəlm əsinə  səbəb  olan 
spesifik tə'sirİi fermentdir.  Bu  fermentə  qaraciyərde,  sümük to- 
xumasında,  bağırsaqlarda və  böyrəklərdə nisbətən çox rast gə- 
linir.  Lakin qələvi fosfataza ən çox osteobiastiarda sintez edilir 
və  buna  görə  uşaqlarda  sümüklərin böyümə  sür’əti  qələvi  fos- 
fatazanm  qandakı  qatılığına  tə'sir  göstərir.  Sümüklərin  və  öd 
yoliannın  xəstəlik  və  zədələnm ələri  qanda  qələvi  fosfataza 
fəallığımn artımı ilə m üşayiət edilir.
Normal göstəriciləri:
Kişilərdə:  39-127 V/L 
Qadmlarda:  29-111  V/L 
(M etoda görə dəyişir)
Artm ası ilə m üşayiət edilən hallar:
K öф вlərdə sümüklərin normal inkişafı 
M üxtəlif formalı  sümük xəstəlikləri 
Sümük sınıqlannın sağalma dövrü 
Osteogen sarkoma
Sümük karsinom alannın m etastazlan 
Hockin xəsteiiyi (Limfoma)
Pecet xəstəliyi (Osteitis deformans)
Sarkoidoz
Amiloidoz
Birincili və ikincili hiperparatiroidizm 
Qaraciyərin m üxtəlif xəstəlikləri və xüsusen sirrozu 
Birincili karsinomalar və karsinomalann metastatik formalan 
Virus m ənşəli hepatitlər, xüsusən sitomeqalovirus infeksiyası

Bə'zi parazitlər
Exinokokkozun hidatidoz forması 
İnfeksiya m enşəli monositoz 
Dərman m ənşəli hepatitlər 
Spirt m ənşəli hepatitlər 
K əskin hepatit 
Öd yoUannın tutulması
Xolangit
Qaraciyərin portal sirrozu 
Kolitin xoralı forması 
Hepatosellulyar sanlıq 
Sepsis
Böyrək çatışmazlığı 
Diabet xəstəliyi 
Leykozlar
Renal karsinoma
DÖş vəzisinin karsinoması və metastazlan
Anadangəlmə ürək qüsurlan
B ə’zi dərman preparatlan (fiırosemid, fenotiazin)
Kron xəstəliyi 
Xoralı  kolit
Tirotoksikoz
Raxit
Hamiləliyin son dövrləri 
Ağciyər karsinoması 
Pankreatit
M ə'dəaltı vəzi karsinoması
Uzun m üddət neyroleptik dərmanlarla müalico
Miokardın, ağciyərin, böyrəyin infarktı
Qaraciyər və  sümük  izoenzimlərinin  (hiperfosfataza  və  qə-
ləvi fosfataza) fəallığınm artması
Prostat vəzisinin karsinoması 
^  .  .
Testesteron  və  buna  bənzər  dərman  preparatlanm n  tə s m
nəticəsində əm ələ gələn qaraciyər xəstəlikləri

Azalmasına səbəb olan hallar:
Hipotiroidizm 
Skorbut xəstəliyi
H eddən artıq D vitamini qəbul edilməsi
Kretinizm
Hipofosfatemiya
С vitamini  çatışmazlığı
Orqanizmin radioaktiv şüalanmaya mə'ruz qalması  (xüsusən 
sümüklərin)
Bədxassəli  şiş xəstəliyi olanlann  1/3  hissəsi 
K-ifayət qədər qidalanmamaq
6.3. AMtLAZA
Amilaza  insan  orqanizmində  ağız  suyu  vəzilərində  və  mə'- 
dəaltı  vəzidə  sintez  edüir.  Mürəkkəb  karbohidratlann  (polisa- 
xaridlərin)  həzm i və bağırsaqlardan sorulması üçün bu fermen- 
tin  m üstəsna  dərəcedə  böyük  əhəm iyyəti  vardır.  Qanda  az 
miqdarda  amilaza  olur.  Amilazanın  sintez  edildiyi  vəzilərin 
axacaqlarının m üxtəlif səbəblərdən tutulması və ya iltihabı nə- 
ticəsində  bu  fermentin  bir  hissəsi  qana  keçərək,  orqanizmdən 
böyrək vasitəsilə xaric  edilir.  Buna görə  amilazam həm  qanda, 
həm də  sidikdə  tə'yin  edirlər.  Qan serumunda  amilaza aktivliyi 
artdıqda sidikdə də bu fermentin aktivliyi artır.
Normal göstəricUəri:
2-20 V/L
Artmasına səbəb olan hallar:
K əskin və xronik pankreatit
Pankreas  axacaqlannın  burada  em ələ  gələn  daşlarla  ve  ya
şişlərlə tutulması
M üxtəlif dərman preparatlanmn tə'siri nəticəsində pankreas
axacaqlanmn spazmı
Çoxlu spirtli  içki qəbulu, spirtli içkilərlə zəhərlənm ələr
Yamqlar
Morfin  inyeksiyası 
Bağırsaq keçməzliyi 
Peritonit

Xolesistit
M ə'de xorasının perforasiyası
Qastroektomiya
Diabetik koma
Qulaqaltı  vəzinin ve digər ağız sııyıı vəzilərinin xəstəlikləri 
Ağciyər karsinoması 
U şaqhqdankənar harailəlik 
Azalmasına səbəb olan hallar:
Xronik pankreatitin kəskinləşməsi 
K əskin və xronik hepatitlər 
Qaraciyər zədələnraəsinə səbəb olan hallar 
Ham iləlik toksikozian
6.4. AMİNTRANSFERAZALAR
Amintransferazalar -   aminturşuİann  transam inleşm e  (yeni- 
dən aminləşmə) reaksiyalannı kataliz edən fermentlərdir. Amin- 
turşulann  bir  hissəsi  bu  fermentlərin  katalizatorluğu  şəraitində 
hüceyre daxilində sintez edilir.  Amintransferazalar hüceyrədaxi- 
li  fermentler  olduğundan  qan  plazmasmda  onlann  fəallığı  çox 
yüksək olmur.  Lakin ciddi hüceyre zədələnm ələri zamanı  qan- 
da  bu  fermentlərin  fəallığı  artır.  Çünki,  travma  və  ya  nekroz 
zamam  zədələnən  hüceyrələrin  daxili  mühitində  oian  ferment­
ler  sərbəstiəşir,  hüceyrəarası  mayeyə  və  buradan  da  qana  ke- 
çir.  Klinik  baxımdan  amintransferazalann  2  növü  -   aspartat- 
amintransferaza (AST) və  alaninamintransferaza (ALT) -  daha 
əhəm iyyətlidir.  Qan senımunda bu  fermentlərin fəallığı qaraci- 
yərin  xəstəlik  və  zədələnm ələri,  miokard  infarktı  və  skelet 
əzelələrinin zədələnm ələri zamanı yüksəlir.
6.4.1. Aspartatamintransferaza
Aspartatamintransferaza  (AST)  amin  qruplannı  aminturşu 
molekulundan ketoturşu molekuluna daşımaqla, yeni  aminturşu 
və yeni ketoturşu əm ələ gətirən fermentdir.  Bu fermentin tə'si-
ri  nəticəsində  asparagin  turşusunun  amin  qrupu  a-ketoqlutar 
turşusu  molekuluna  keçirilir.  N əticədə  oksalat-sirkə  və  qluta-

min  turşulan  əm ələ  gəiir.  Aspartatamintransferazanın  fəallığı 
koferment  funksiyası  daşıyan  piridoksalfosfatdan  asılıdır.  Qa- 
raciyərin  parenximatoz  xəstəliklərinm,  miokard  infarktınm, 
m ə'dəaltı  vəzi  xəstəliklərinin  diaqnostikalannda  AST  fəaUığı- 
nm tə'yin edilməsmin böyük əhəm iyyəti vardır.
Normal göstəricilən:
8-40  V və ya 0,1-0,45 mmol/(/-saat)
Artmasına səbəb olan hallar:
M iokard infarktı 
Kəskin revmokardit
Angiokardioqrafiyadan sonrakı vəziyyət 
İnfeksion m ənşəli hepatitlər 
Xronik hepatitlər
M ə'də-bağırsaq sisteminin bədxassəli şişleri
Qaraciyerin və pankreasın bədxassəli şişiəri
K əskin pankreatit
DÖş vəzisinin bədxasseli şişləri
Melanomalar
Limfoma və leykozlar
Spirtli içkiier
infeksion mononukleoz
Dərman və toksik maddələrin qaraciyerə te'siri
Ağciyər infarktı
Dəra qazı  ilə zeherlənm ələr
A n  sancması
Günvurma
Bronxial  astmaran ağır formalan 
Paroksizmal mioqİobinuriyalar 
Artritlərin m üxtəlif formalan