A. M. Allahverdiyev m.İ. Bağirova

7.1.2. 
vitamini (riboflavin)
Fizioloji rolu: B,  vitamini kimi, 
vitamini də orqanizmin 
normal  inkişafı,  hemoqlobin  sintezi  və  toxumalarda  enerji  ya- 
ranması  ilə əlaqədarolan biokimyəvi proseslərin normal gedişi 
üçün  vacib  olan qida amilidir.  Bj  vitamini həm   də  antioksidant 
xassəsinə  malik  olub,  hüceyrələrdə  gedən  oksidləşm e  proses- 
lərinin  nizama  salınmasında  mühüm  rol  oynayır.  Riboflavin, 
toxumalarda  flavinmononukleotid  (FMN)  və  fİavinadenindi- 
nukleotid (FAD)  adlanan koenzimlərin  sintezinə  sə rf edilir.  Bu 
koenzim lər  mitoxondrilərdə  hidrogen  daşıyıcısı  funksiyasını 
yerinə  yetirirlər.  Onlar  NAD-spesifık  dehidrogenazalarla 
(NAD-nikotinamidadenindinukleotid) birlikdə  fəaliyyət göstə-

rərək,  m üxtəlif metabolizm  substratlanndan  ayrılan  hidrogeni 
alır  və  elektrondaşıyıcı  zəncir  üzrə  oksigenə  birləşdirirlər.  B
2  
vitamini  dəri  və  selikli  qişalann  (xüsusile  həzm   sisteminin  se- 
likli  qişasırun)  funksiyası  üçün  də  böyük əhem iyyət kəsb  edir. 
FJavoprotein  çatışmazhğı  çox  vaxt  z ə if klinik  əlam əüər  şək- 
lində  özünü  göstərir.  Bunlara  həzm   sisteminin  funksiyasınm 
pozulm alan,  dəridə  və  gözlərdə  yanma hissi,  ağzın künclərin- 
də  çatlama,  genital  nahiyənin  Ыреф1дтеп1а51уа51,  seboreya 
dermatiti  (burun,  göz  və  qulağm  kənarlannda),  baş  ağnlan,
depressiya, yaddaş pozulması və s.  aiddir.
B
2
  vitamini  çatışmazhğına  əsasən  tiamin  və  niasin  çatış- 
mazhğı  ilə  birlikdə  rast  gəlinir.  Adı  çəkilən  vitaminlərin  ça- 
tışmaziığı  ilə  əlaqədar  olan  xəsteliklərin  əlaınetləri  çox  vaxt 
qanşıq şəkildə müşahidə edilir.
Təbii  mənbələri:  Bitki  və  heyvan  toxumalannda  sərbəst 
riboflavin  və onun törəmələri, riboflavin-fosfat və  flavinadenin- 
dinukleotid  geniş  yayılmışdır.  Toxumalardakı  riboflavinin  70- 
90%-i  flavinadenindinukleotid  (FAD)  şəklində  olur.  Süd  məh- 
sullannda,  yumurtada,  ətdə  xeyli  miqdarda  B,  vitamini  vardır. 
Yaşıl  meyvə yarpaqlannda və taxıl  bitkilərinin toxumlannda da 
(buğda, arpa) xeyli miqdarda B^ vitamini mövcuddur.
Günlük tələbat:
Qadınlar üçün;  1,3 mq 
K işilərüçün:  1,7 mq 
Norma] göstəriciləri:
266-1330 mmol/L 
AzalmasiDa səbəb olan hallar:
Katarakta xəstəliyi 
Alkoholizm
Hemoqlobinopatiya (orağabənzər hüceyreli anemiya)
Ham iləlik toksikozian
Hipotiroidizm
Qaraciyər xəstəlikləri
Anoreksiya
M alabsorbsiya sindromu

Fizioloji rolu:  PP  vitamini xassəsinə 2 bioloji  aktiv maddə 
~  nikotin  turşusu  (niasin)  və  nikotinamid malikdir.  Bu  vitamin 
toxumalarda  mühüm  oksidləşmə-reduksiya  proseslərində  ko- 
faktor  funksiyası 
daşıyan 
nikotinamidadenindinukleotidin 
(NAD)  və  nikotinamidadenindinukleotid-fosfatm  (NADF)  tər- 
kibinə  daxil  olur.  PP  vitamini çatışmazlığı özünü səpgi  ilə  mü- 
şayiət  edilən  dəri  xəstəlikiəri  və  mədə-bağırsaq  sisteminin 
funksiyasınm  pozulmalan  -   diarreyalar  şəklində  göstərir. 
Yüksək  konsentrasiyalan  isə  qaraciyərin  zədəlenm əsinə,  dia- 
betə,  qastritə,  oftalmopatiyaya,  sidikdə  sidik  turşusunun  və 
qanda homosisteinin artmasma səbəb ola bilər.
Günlük tələbat:
Qadmlar üçün:  15 mq 
iCişilər üçün:  19 mq 
Təbii m ənbələri:
Araxis,  аф а, pivə mayası, balıq və s.
Normal göstəriciləri:
17,5-46,5 m m ol/di 
Artmasma səbəb oian hallar:
Düzgün apanlmayan müalicə 
Qaraciyərin zədəlenm əsi 
Azalmasma səbəb olan hallar;
Pellaqra xəstəliyi 
Alkoholizm 
Hartnup sindromu
7.1.4. 
vitamini (adermin, piridoksln)
Fizioloji  rolu: 
vitaminləri  qrupuna piridoksin  (piridok-
sol),  piridoksal  və  pirodoksamin  aiddir.  Bunlar  bütün  bioloji 
proseslərdə,  xüsusilə  aminturşularm  metabolizmində  və  bio- 
sintezində  iştirak  edirlər.  В^,  vitamininin porfirinlərin  sintezin- 
də  xüsusi  rolu  vardır.  Buna  görə  də  B^  vitamini  çatışmazhğı 
zamanı  hipoxrom  anemiya  inkişaf  edir.  Bundan  başqa,  toxu­
malarda  yağlann  sintez  edilməsi,  toplanması  və  oksidləşmə-

sində  də  bu  vitaminin  mühüm  rolu  vardır. 
vitamini  hücey- 
rəiərdə  zülallann  və  qaraciyər qlikogeninin  eneıji  mübadiləsi- 
nə  cəib  edilməsinə  şərait  yaradır. 
vitamininin  həm   də  im- 
mun  sistemin  və  sinir  neyrotransmitterlərinin  fəaliyyətində 
rolu vardır.
Təbii m ənbələri:
Kartof. banan, üzüm, mercimək, buğda, paxla və s.
Günlük tələbat:
Qadınlar üçün:  1
, 6
 mq 
K işilər üçün; 2,0 mq 
Normal  göstəriciiəri:
20-121  mmoI/L
Azalmasına səbəb olan hallar:
A z qidalanma
Malabsorbsiya sindromu
Hidrazinlə zəhərlənm ə
Normal hamiləlik
Şəkərli diabet
Pellaqra
Bronxial astma
H am iləlik nefropatiyası
B öyrək çatışmazlığı
Oral kontraseptiv prcparatlann qəbulu
Xronik alkoholizm
7.1.5. Fol turşusu
Fol turşusunun əsas bioloji əhəm iyyeti nuklein turşulannm  
tərkibinə  daxil  olan  purin  əsaslanm n  sintezindəki  iştirakı  ilə 
əlaqədardır.  Bu  prosesdə  fol  turşusu  ile  birlikdə  B
, 2
  vitamini 
də  iştirak  edir.  Buna  görə,  fol  turşusu  çatışmazlığmın  əsas  kJi- 
nik  əlam ətiəri  B
, 2
  vitamini  çatışmazlığmın  əlam ətlərinə  bən- 
zəyir.  Lakin  B,,  vitaminindən  fərqli  olaraq,  fol  turşusu  böyü- 
məni  daha  çox  sür'ətləndirir.  Fol  turşusu  çatışmazlığı  şəraitin- 
də  qamn  formalı  elementlərinin (xüsusən eritrositlərin)  miqda- 
П 
kəskin şəkildə azalır, makrositar anemiya inkişaf edir.

Təbii m ənbələri;
Lobya,  m eyvə-tərəvəzin yaşıl  yarpaqlan,  sitrus  meyvələri, 
buğda.  ə t və  s.
G ünlük tələbat:
400 mkq
H am iləlikm üddetində:  800 mkq 
Normal göstəriciləri:
Sağlam şəxslərin qan serumunda 3-18 mkq/ml 
Eritrositlərdə:  160-640 rakq/ml 
Artmasına səbəb o]an ballar:
Vegetaryanlıq
В
1 2
 vitamini çatışmazlığı (xəstelərin bir qisraində) 
Bağırsaqlarda fol turşusu sintez edən bakteriyalann çoxalması 
Azalmasma səbəb olan  hallar:
B
, 2
 vitamini çatışmazlığı olan xəstələrin 60%-i
Qaraciyər xəstəlikləri
Hamiləlik
Yenidoğulmuşlar
Eksfoliativ (qabıqlanan) dermatit
Щ
 ♦
U rək və damar xəstəlikləri
Alkoholizm
Hemolitik anemiyalar
Karsinomalar
Az qidalanma
Qaraciyər xəstəliyi (sirroz)
Fol  turşusu  ilə  antaqonist  olan  dərman  preparatlannm  
(metotreksat,  aminopterin,  ametopterin və s.) qəbulu 
Qidada bitki m enşəli ərzaqlarm məhdudlaşdınlması
7.1.6. B
,2 vitamini
В
, 2
  vitamini,  fol  turşusu  ilə  biriikdə,  normal  eritropoez 
prosesində  m ühüm   rol  oynayır.  Bu  vitaminlərdən  hər  hansı 
birinin çatışmazlığı meqaloblastik anemiyanın inkişafına səbəb 
olur.  B
, 2
  vitamininin  dərman formalannın tərkibinə  sian qrupu 
ve  kobalt  atomu  daxil  olduğuna  görə,  ona  siankobalamin  adı 
verilmişdir (təbii m ənbələrdə  isə  serbəst B
, 2
 vitamininin tərki-

bində  sian  qrupu  olmur).  Bu  vitaminin  terkibində  kobaltm 
miqdaxı  ümumi  kütlənin  4,5%-i  qədərdir.  Bt
2
  vitamini  tərki- 
bində  metal  ionu  olan  yeganə  vitamindir.  Bu  vitamini  sintez 
edən  mikroorqanizmlərin  metabolizmində  kobaltın  mühüm 
rolu vardır.  B
, 2
  vitamini  orqanizmdə  metil  qnıplarmın aksepto- 
ru  olmaqla,  metabolizm prosesində  m üxtəlif fiinksiyalan  yeri- 
nə  yetirir.  M əsələn,  zülallann  və  metionin  aminturşusunun 
sintezi  zamanı  orqanizmdə  B,,  vitamininin  daşıdığı  metil 
qruplanndan  istifadə  edilə  bilər;  nuklein  turşulanm n  tərkibine 
daxil  olan  azot əsaslannın biosintezində  isə  B
, 2
  vitamininin  bu 
fiınksiyasmm daha b ö ) ^  əhəm iyyəti vardır.
B
| 2
  vitamininin  əsas  bioloji  fünksiyalanndan  biri  -  fol  tur- 
şusu ilə birlikdə hüceyrələrin bölünmə yolu ilə çoxalması üçün 
lazım  olan  DNT-nin  sintezini  tə'min  etməkdən  ibarətdir.  B
, 2  
vitamini  çatışmazlığmm  əsas  səbəblərindən  biri  -   m ə'dənin 
selikii  qişasmdan  ifraz  edilən  daxili  antianemik  amilin  çatış- 
mazlığıdır.  Bu  amil  m ə'də  şirəsinin  tərkibinə  daxiİ  olur; 
kimyəvi  strukturuna  görə  qlikoproteinlər  qrupuna  aid  olan  da­
xili  amil  transkorrin  (və  ya  Kaslin  daxili  amili)  adlamr.  Daxili 
amil  В
1 2
  vitamini  ilə  birləşərək,  m ürəkkəb  zülal  kompleksi 
əm ələ  gətirir.  Bu  kompleks  bağırsaqlarda  В
1 2
  vitaminini  par- 
çalanmaqdan qoruyur və  onun  sorulmasma  şərait yaradır.  Sər- 
bəst  B
, 2
  vitamini  isə  bağırsaqlardan  sorula  bilmir  və  yalmz 
bağırsaq bakteriyalan tərəfindən mənimsənilir.
B
[ 2
  vitamini  çatışmazhğı  qanyaradıcı  sistemin  flınksiya- 
smda  daha dərin  dəyişiklikJər törədir.  Bu  zaman  sümük  iliyin- 
də  eritropoez  prosesi  -   normoblast  hücejrələrin  normal  şəkiİ- 
də  bölünm əsi  və  yetkin  eritrositiərin  (normositlər)  əm ələ  gəl- 
məsi  mümkün  olmur.  Eyni  zamanda İeykosit  və  trombositlərin 
sələfləri  olan  hüceyrelerin  inkişafı  da  ləngiyir.  Bundan  əlavə, 
B
, 3
  vitamini  çatışmazhğı  şəraitində  sinir  hüceyrələrinin  də 
strukturunda  və  funksiyalannda  dəyişikliklər  baş  verir.  Belə- 
liklə,  B
, 2
  vitamininin  normal  miqdan  orqanizmin  böyüməsini, 
sinir  sisteminin  inkişafmı  və  qanyaranma  prosesinin  normal 
gedişini  tə'm in  edir.  Bu  vitaminin  çatışmazlığı  isə  həm in  pro- 
seslərin pozulması  ilə müşayiət edilir.

Təbii m ənbələri:
Təbii  şəraitdə  bakteriyalar  tərəfm dən  sintez  edilir.  Eyni 
zamanda  qidalann  bakterial  fermentasiyası  nəticəsində  də 
əm ələ  gəlir.  Ən çox  ət,  qaraciyər,  böyrək və  ürəkdə  olur.  100 
dərəcədən  artıq temperaturda parçalanır.
G ü n lü k  tələbat:
1-3 mkq
Normal göstəriciiər:
2
0
0
-
1
1
0
0
 pq/ml 
Artmasına səbəb olan hallar:
Leykositoz 
Həqiqi polisitemiya 
K əskin  V
0
 xronik hepatit 
Qaraciyər sirrozu 
Qaraciyər koması
Q araciyər karsinomasmın metastatik forması
K əskin və xronik mielomalar
Leykozlar
Azalmasına səbəb olan hallar:
Parazitar xəsitəliklər (Diphyllobathrium latum)
Fol turşusu çatışmayan ərzaqla qidalanma 
Bə'zi dərm an preparatlan (hamiləliyin qarşısını  alan prepa- 
ratlar, antiepileptik dərmanlar)
Hamiləlik
M alabsorbsiya  ilə  m üşayiət  edilən  hallar  (regional  ileit, 
bağırsaq rezeksiyası)
İlkin hipotiroidizm 
Pem isioz anemiya
7.1.7. С vitam ini
4
Fizioloji  ro lu :  С  vitamininin  əsas  xüsusiyyətlərindən biri, 
oksidləşmə-reduksiya  reaksiyalannda  iştirak  etməsidir.  Bu  vi­
tamin  birləşdirici  toxumamn  əm ələ  gəlm əsində  və  dəm ir  me- 
tabolizmində  iştirak edir;  antioksidant xassəsi  vardır.  Damarla-

пп  (xüsusilə  kapillyarİann)  divarlannm  tamlığınm  qomnraa- 
smda  iştirak  edir.  Ал11ок51ёап1 xassəsi  nəticəsində  həm   də  si- 
qaret  çəkənləri  sərbəst  radikallarm  zərərli  tə'sirlerindən  qo- 
ruyur və  antihistamin tə'sirinə malik olaraq, yaralann sağalma- 
sında  iştirak  edir.  Bakteriostatik tə'siri,  bakterial  toksinləri  zə- 
rərsizləşdirm ək,  faqositozu  stimulə  etmək  kimi  xassələri  var- 
dır.  Bundan  başqa,  Alsheymer,  Daun  (Down)^  şizofreniya  xəs- 
təliklerm in  müalicəsində  digər  vitaminlər kimi,  С  vitamininin 
də  böyük  dozalarda  tə ’sirli  olması  barədə  bə'zi  nəticəler  əldə 
edilmişdir.  Bə'zi  virus  xəstəliklərində  (herpes,  quduzluq  və  s.) 
müalicəvi tə'siri  aşkar edilmişdir.  С  vitamininin artıq miqdarda 
qəbul  edilməsi orqanizmdə 
ionlanm n tükənm əsinə  səbəb 
olur.  С  vitamini orqanizmdə  antioksidantlann və  E vitamminin 
təkrar sintez  edilmesini tə'min edir.  Böyrəküstü vəzi  steroidlə- 
rinin  sintezində  və  immun  sistemin  fəaliyyətində  mühüm  roİ 
oynayır.  Yaşlılarda  С  vitamininin  m iqdanm n  aşağı  düşməsi 
neticəsində  katarakta  inkişaf  edə  bilər.  Eritrositlərin  əm əle 
gəlm əsində və inkişafmda da xüsusi əhəm iyyət kəsb edir. 
Təbü m ənbələri:
Heyvan  və  bitki  m ənşəli  hüceyrələrdə  serbəst  halda  olur. 
Bütün təzə meyvə  və tərəvəz,  xüsusilə  itbumu,  limon,  çiyələk 
С vitamininin təbii menbələridir.
G ü n lü k  tə lə b a t:
Siqaret çəkm əyənler üçün:  75 mq 
Siqaret çəkənlər üçün:  110 mq 
Normal göstəricUəri:
23-85 mkmol/L
Azalmasma səbəb olan hallar:
Skorbut xəstəliyi 
Hemodializ 
Anemiya 
Alkohoiizm 
Hipertiroidizm 
Revmatik xəstəliklər 
X ərçəng xəstəliyi 
M alabsorbsiya sindromu

M ə'də-bağırsaq sisteminin xəstəlikləri
Siqaretçəkmə
Ham iləlik toksikozu
Öddaşı xəstəliyi
Hemodializ
7.2. YAĞDA H ƏLL OLAN VİTAM İNLƏR
7.2.1. А vitam ini (anti-kseroftalm ik  vitam in, retinol)
Fizioloji  rolu:  heyvan m ənşəli  qida  m addələrində  aktiv 
A  vitamini,  bitki  m ənşəli  qida m addələrində  ise  onun  provita- 
mini  (karotin)  geniş  yayılmışdır.  A  vitamininin  provitaminləri 
olan  karotinlər  kimyəvi  quruluşlanna  görə  bu  vitaminə  bən- 
zəyir və  qaraciyərdə  A  vitamininə  çevrilə  bilirlər.  A  vitamini- 
nin əsas biolqji  funksiyası  gözün torlu qişasının piqmentlerinin 
em ələ  gəlm əsində  iştirak  etməsindən  və  görmə  funksiyasında 
mühüm  rol  oynamasından  ibarətdir.  Bundan  başqa,  bu  vitami- 
nin  böyüm ədə  və  immun  sistemin  fəaliyyətində,  qalxanabən- 
zər  vəzinin,  spermatozoidlərin  funksiyalannın  normal  fəa- 
liyyətində  və  eləcə  də,  qlikogenin sintezində  mühüm rolu  var- 
dır.  A vitamininin  infeksion xəstəliklərin müalicəsində  m üsbət 
te'siri  də  aşkar  edilmişdir.  Bu  vitaminin  çatışraazlığmda  gecə 
korluğu  (hemeralopiya),  gözün  buynuz  qişasımn  quruması  ve 
ağır  hallarda  yumşalması  (kseroftalmiya  və  keratomalyasiya) 
follikulyar hiperkeratoz,  iflic  və  sinir liflərinin  degenerasiyası, 
dişlərin mina təbəqəsinin inkişafdan qalması,  cinsiyyet  vəzilə- 
rinin  inkişafinm  pozulması,  menstnıasiyanm  pozulması,  tə- 
nəffiis  yollarmda  təkrarlanan  iltihabi  xestəliklər  kimi  hallar 
baş  verir.  A  vitamini  çatışmazhğı  çox  nadir hallarda  olur.  Bu- 
nun  əsas  səbəbi  bu  vitaminin  uzun  m üddet  qaraciyərdə  və 
bağırsaqiarda toplanıb qala bilmesidir.
T əbii m ən b ələri:
A  vitamininin provitamin! meyvə  və  tərəvəzlərdən  ən  çox 
kəlem ,  portağal,  şəftəli,  ərik,  pomidor  və  yaşıl  lobyada  olur. 
Buniardan  başqa,  kərə  yağı,  yumurta  sansı,  pendir,  süd,  ə t  və 
qaraciyərdə də xeyli miqdarda A vitamininə rast gəlinir.

Günlük tələbat:
5000  V
Ham ilə qadınlar üçün:  6600 V 
U şaqlarüçün yaşdan asıh olaraq:  1650-50000 V
0  cümlədən:
1  yaşa qəder -   1650  V 
1-6 y a ş - 3 3 0 0  V
Normal göstəriciləri:
30-80 mq/dL və ya  1,05-2,80 mmol/L 
Artm asına səbəb olan hallar:
Yenidoğulmuşlarda idiopatik hiperkalsiemiya
Hipervitaminoz
Toksikozlar
Xronik böyrək xəstəlikləri 
Qlükokortikoidler 
Oral  qəbul edilən dərmanlar 
Azalmasına səbəb olan hallar;
Gecə korluğu 
Hipotiroidizm
Qaraciyər və pankreas xəstəlikləri 
Xronik infeksiyalar 
V ərəm in m iüar foraıası 
Karcinoid sindrom
Qida m addəlrində kifayət qədər A vitamini almayanlar 
Sink çatışmazlığı
M ə'də-bağırsaq  sisteminin  xəstəlikləri  (vitaminin  bağır- 
saqlardan sorulmasımn pozulması)
7.2.2. D vjtamini
Fizioloji  rolu:  D  vitamini  kalsiıımun  həzm  sistemindən  soml- 
masını artınr və onun sümüklordə toplanmasma könıək cdir, nazik 
bağırsağm epitcl qişasında isə kalsiumım aktiv transportımu sürət- 
ləndirir.  Xiisusilə bağırsağm epitcl hüccyrolərində kalsiıımım  so- 
mlmasına kömok edon kalsiumbirləşdirici zülalın sintezini artınr.
B u vitanıiniıı çatışmazlığı nəticəsiııdə süm iikloıdə kalsium  d u z la rra m

miqdan  azahr,  sümüklər yumşahr  və  uşaqlarda  raxit xəstəliyi, 
böyükJərdə  isə  osteomalyasiya  törənir.  D  vitamininin  həddən 
artıq  qəbul  ediİməsi  nəticəsində  isə  qanda  kalsiumun  miqdan 
artır  və  hipervitaminoz  iakişaf  edir.  H ipeфaratiroidizm i  ve 
sarkoidozu  olan  şəxslər  D  vitamini  qəbuİ  etməməlidir.  D  vi- 
tamini  kalsium  və  fosforun  absorbsiyasmı  artınr;  son  zaman- 
larda  bu  vitaminin  həm  də  alüminiumun  absorbsiyasım  artır- 
dığı mə'lum olmuşdur.
Təbii m ənbələri:
Bahq  yağı  (xüsusən balıq  qaraciyərinin  yağı),  quşlann  qa- 
raciyəri, süd (xüsusən yay  aylannda), kərə yağı, yumurta sansı 
G ü n lü k  tələbAt;
Günəş  altında  çılpaq  halda  çox  qalan  uşaqlara  əlavə  D  vi­
tamini  verm ək  tələb  olunmur.  Ümumiyyətlə  orta  yaşiı  normal 
şəxslər 800-1000 V D  vitamini qəbul etməlidirlər.
6
 
aya  qədər olan  körpələrin  gündəlik  300  V,  bir  yaşa  qə- 
dər olanlann  isə 400 V D  vitarainə ehtiyacı 
vardır.
Normal göstəriciləri; 
25-hidroksivitamin
 D -yə görə:
20-56 nq/ml 
50-140 nmoİ/1
Artmasına səbəb olan ballar:
Hipervitaminoz 
Böyrəkdaşı xəstəliyi 
D vitamini ilə intoksikasiya
Günəş şüalannm  tə ’sirinə həddindən artıq m ə'm z qalmaq 
Azalmasına səbəb clan hallar:
M alabsorbsiya sindromu 
Steatorreya ^shal)
Qaraciyər sirrozu
Pankreas çatışmazlığı
Seliak xəstəliyi (uşaqlarda ağır ishal)
Tirotoksikoz
Bağırsaqlann iltihabi xəstəlikləri 
Bağırsaqlann rezeksiyası 
Raxit
Vegetaryanlıq

Prostat vezi xerçəngi
Ф
7.2.3. E vitamini (tokoferol)
Fizioloji  roiu:  E  vitamini  cinsiyyet horm onlanna  ve  sper- 
matogenezə  tə'sir  etdiyinə  görə,  ona  nəsiİtÖrətmə  vitamini  də 
deyilir.  E vitamininin olmaması  və  ya  çatışmazlığı  nəticəsində 
kişilərdə  cinsiyyət vəzilərinin bir qrup  hüceyrələri  degenerasi- 
yaya  uğrayır;  nəticədə  bu,  spermatozoidlərin  m kişaf etməmə- 
sinə,  yə'ni  sterilliyinə  səbeb  olur;  qadınlarda  isə  bu  vitaminin 
çatışmazlığı  spontan  abortla  nəticələnir.  E  vitamininin  bu 
xüsusiyyətlərinə  görə  ona  «antisterillik  vitamini»  də  deyilir. 
Son  10  ildə  E  vitamininin  antioksidant tə'siri,  qan  hüceyrələri- 
nin  yaramnasınm  tənzimində, birləşdirici  toxumanm  inkişafin- 
da,  hüceyrələrin  bölünməsi  üzərində  genetik  kontrolun  sax- 
lanmasmda  rolu  olduğu  aydınlaşdınlmışdır.  Bundan  başqa,  E 
vitamininin  əsas  xüsusiyyətlərindən  biri  də  saya  əzələlərin 
normal  inkişafmda  iştirak  etməsidir.  Tokoferolun  alfa,  betta, 
qamma  və  delta  növləri  mə'lumdur  və  bu növlerin  hamısmın 
antioksidant  xassesi  vardır.  Bunlar  n ıü x tə lif h ü c e y rə  m en ı- 
branlarının  v ə  orqanizm in y ağ d a  həll  o lan   b iriəşm ələrim  
oksidləşmədən 
q o m y u r. 
f
Böyrək  çatışmazhğı  olan  xəstələr  dializ  edildikden  sonra 
onlara  verilən  dəm ir  preparatlan  orqanizmdə  «oksidləşmə 
stressi»  deyilən  hal  törədir.  Bu  halı  E  vitamini  vasitəsilə  ara- 
dan  qaldırmaq  mümkündür.  Bundan  başqa,  E  vitamini  selenlə 
birlikdə,  orqanizmin  yağda  həll  olan  birləşm ələrini  oksidant- 
lardan  qoruyur.  Bə'zi  tədqiqatçılar  gündə  400-800  V  miqdarda 
E  vitamini  alan  şəxslərdə  ürək  xəstəlikləri  riskinin  xeyli  azal- 
dığmı  aşkar etmişlər.  E vitamininin həm  də orqanizmdə qlüko- 
zanm tənzim lənm əsində  roİu  vardır.  E  vitamini  doymamış  yağ 
turşulannın  oksidləşməsinin  qarşısım  ahr.  E  vitamini  çatış- 
mazhğı  zamam,  hüceyrələrdə  doymamış  yağ  turşulan  azalır. 
Başqa  vitaminlər  kimi,  E  vitamininin dəçatışm azlığı  normal 
böyüməni  tormozlayır,  bə'zən  isə böyrək borucuqlanmn  qjite! 
hüceyrələrinin və əzələ liflərinin degenerasiyasma səbəb olur.

Təbii m ənbələri:
Toxum  yağlan,  yumurta sansı,  tərəvəzlərin yaşıl  yaфaq]a- 
П, m üxtəlif bitkilər.
Ə sasən qaraciyərdə,  dalaqda, ağciyərdə toplanır.
G ü n lü k  təlobat:
Y aşhlarüçün:  10-20 mq
Uşaqlar üçün: bədən kütləsinin hər  1  kq-na 0,5 mq  . 
Normal göstənciləri:
0,5-1
, 8
 mkq/dl  və ya  12-42 mkmol/L 
Artmasına səbəb olan hallar:
Hiperiipidemiya (Qaraciyərin obstruktiv xəstəliyi zamanı) 
Azalmasına səbəb olan hallar:
Sirroz
Xronik pankreatit 
Pankerasm karsinoması 
Regional  enterit 
X ronik xolestaz
Vaxtından əvvəl doğulanlarda baş verən hemolitik aneniiya
Trombositopenik рифига
Revmatik artxitlər
Dərin depressiya halı
Ham ilə qadmlarda preeklampsiya halı
Çox qoca və şəkərli diabeti olan şəxslər
7.2.4. К  vitamini  (antihemorragik vitamin)
Fızioloji  rolu:  К   vitamini  qaraciyərdə,  qanm  laxtalanma- 
smda  iştirak  edən  protrombinin,  VII,  IX  və  X  amillərin  sin- 
tezində mühüm rol oynayır.  Buna görə  də  К  vitamini  çatışmaz- 
lığı  zamanı  qanın  laxtalanma  qabiliyyəti  zəifləyir.  Sintetik  və 
təbii  m ənşəli  К   vitamini  m e’lumdur və  onlann  hər  ikisi  bioloji 
aktivliyə  malikdir.  Təbii  К   vitaminini  bağırsaqlarda  olan  bakte- 
riyalar  sintez  etdiyinə  göre,  insanda  adi  halda  К   vitamini  çatış- 
mazhğı  olmur.  Ancaq  qəbul  edilən m üxtəlif antibiotiklər bağır- 
saqlardakı  bakteriyalan  tələf etməklə,  insanı  К   vitamini  mən- 
bəyindən  məhrum  edə  və  avitaminoz törədə  bilər.  Çünki  qida- 
nm tərkibində  orqanizmə daxil  olan К  vitamini tələbatı  ödəmir.

к  vitamini  mieloid leykozıın  inkişafina və kəskmləşməsinə mane 
olıır.