A. M. Vəliyev Elmi redaktorlar: R. A. Səlimov, S. A. Sadıqova, T.Ə. Paşayev



Yüklə 17,41 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə77/182
tarix21.04.2017
ölçüsü17,41 Mb.
#14975
1   ...   73   74   75   76   77   78   79   80   ...   182

İLKİN GƏLİRLƏRİN SALDOSU

 -  öd

ənişə 


aid olan ilkin g

əlirlərin məbləği  çıxılmaqla,  ilkin 

g

əlirlərin ümumi dəyəri kimi müəyyənləşdirilən 



institusional vahid v

ə  ya sektor tərəfindən  əldə 

edilmiş  ilkin  gəlirlərin saldosudur. Bütün 

iqtisadiyyat s

əviyyəsində  o, milli gəlir kimi 

xarakteriz

ə olunur. 

 

İLKİN HESABAT



 –  dövl

ət statistika orqanları 

t

ərəfindən müəyyən edilən vaxtda və  ünvana 



hesabat vahidl

ərinin bilavasitə  təqdim etdikləri 

hesabatd

ır. 


 

İLKİN  XƏRCLƏR  (MƏSRƏFLƏR)

  – 

şirkətin yaradılması ilə bağlı xərclərdir. Bu xərclər 

mal v

ə  xidmətlərin  alınmasına  çəkilən xərcləri 



özünd

ə  birləşdirməyə  də  bilər (təşkilati  xərclər, 

bazarın  öyrənilməsinə, reklama və  digər xərclər 

daxildir). 

 

İLKİN  UÇOT

  –  bir qayda olaraq, ilkin uçot 

s

ənədlərində 



(m

əsələn, 


doğum 

haqqında 

şəhadətnamə,  tapşırıq,  faktura,  qəbzlər, aktlar və 

s.) müxt


əlif faktlar (hadisələr, proseslər və s.) baş 

verdikc


ə  aparılan  qeydiyyatdır.  İlkin  uçotun 

funksiyalarına  müşahidə  əməliyyatları,  yəni 

m

əlumatların  və  yekunların  hesablanmasının 



qeydiyyatı  aid  edilir.  İlkin  uçot  sənədləri digər 

uçot növl

əri – mühasibat, statistika üçün məlumat 

m

ənbəyi hesab edilir. 



 

İLKİN  UÇOT  GÖSTƏRİCİLƏRİ

  –  ilkin 

uçot s


ənədlərində (qaimələrdə, qəbzlərdə, aktlarda 

v

ə  s.) olan əşyaların,  təsərrüfat fəaliyyəti 



aktivl

ərinin, müxtəlif hadisələrin kəmiyyət-

keyfiyy

ət və ya dəyər xarakteristikasıdır. 



 

İLLİK MÜHASİBAT HESABATI

  – balans, 

m

ənfəət və  zərərlərin  hesabları  və  hesablara 



şərhləri özündə birləşdirən maliyyə hesabatlarının 

m

əcmusudur. Bu hesabatlar bütöv bir tamlıq təşkil 



edir v

ə  müəssisələrin aktivləri, maliyyə  vəziyyəti 

v

ə  onun mənfəəti/zərəri  haqqında  düzgün 



m

əlumat verir. 

 

İMİTASİYA  MODELİ  –  strukturundakı  və 

f

əaliyyətinin  xarici  şəraitindəki dəyişikliklərin 



modell

əşdirilən sisteminə  təsirinin təhlili üçün 

n

əzərdə  tutulan modeldir. Bu zaman retrospektiv 



 

300 


t

əhlil vəzifəsi və  yaxud gələcək  inkişafın 

spektrl

ərinin mümkün istiqamətləri həll edilir. 



İstehsalda imitasiya modeli istehsal bölməsi, sex, 

daşıma  sistemi  və  s. kimi modelləşdirmə 

sisteml

ərinin əməli idarə edilməsində, ehtiyatların 



axtarılmasında  və  səmərəli  inkişaf  variantlarının 

tapılmasında  tətbiq edilir. Model bu halda 

öyr

ənilən obyektin maddi və  informasiya 



strukturunu v

ə  fəaliyyət alqoritmlərini kifayət 

q

ədər dəqiq təsvir etməlidir.  



 

İMİTASİYA  MODELLƏŞDİRMƏ  ME-

TODU

  -  hesablama sisteminin 

ən universal 

t

ədqiqat metodudur. Bu metod öyrənilən 



sisteml

ərin statistik modellərinin və sınaq zamanı 

alınmış  böyük  həcmli statistik məlumatların 

elektron  hesablama  maşınlarında  dəfələrlə 

işlənməsi  üzrə  (mürəkkəb dinamiki proseslərin) 

t

ədqiqat metodu kimi müəyyənləşdirilir. İmitasiya 



modell

ərinin  hazırlanması,  baş  verən hadisələrin 

ardıcıllığını əks etdirən alqoritminin yaradılmasını 

n

əzərdə tutur. 



Son vaxtlar modell

əşdirmənin imitasiya-təhlil 

metodu geniş yayılmışdır. 

 

İMMİQRASİYA  (MÜHACİRƏT) 



-  (I)  - 

daimi v


ə  ya müvəqqəti (əsasən uzunmüddətli) 

yaşamaq  üçün  başqa  ölkənin vətəndaşlarının 

köçüb ölk

əyə gəlməsidir; 



(II)  -  (lat.  immigro  –  yerl

əşirəm)  –  başqa  ölkə 

v

ətəndaşlarının çox vaxt yeni vətəndaşlıq almaqla 



daimi, yaxud müv

əqqəti (əsasən,  uzun vaxta) 

yaşamaq  üçün  digər  ölkəyə  daxil  olmasıdır 

(yerl


əşməsidir).  İmmiqrasiya  bir  sıra  səbəblərlə 

əyyən edilir: sosial-iqtisadi, siyasi, etnik 



(milli), dini v

ə  s.  İmmiqrasiya  dünyanın  bəzi 

hiss

ələrində  məskunlaşmada  vacib  və  bir çox 



ölk

ələrdə  (məsələn,  ABŞ,  Kanada,  Avstraliya, 

Yeni  Zelandiya,  CAR,  İsrail,  Argentina  və  s.) 

əhalinin formalaşmasında mühüm, bəzən həlledici 

rol  oynamışdır.  İmmiqrasiya  əhali  sayının 

dinamikasına xeyli təsir göstərir, onun demoqrafik 

n

əticələrinə  təkcə  miqrantların  sayı  deyil,  hətta 



onun cins-

yaş  strukturunun  xüsusiyyətləri də 

s

əbəb  olur.  İmmiqrasiya  əhalinin müxtəlif etnik 



qruplarının qarışmasına gətirib çıxarır və nəticədə 

etnoslar tör

əyir.  

 

İMTİYAZLI SƏHM 



–  s

əhmdarların iclasında 

s

əsvermə  hüququ,  emissiya  proqramında  qeyd 



edilmiş  gəlirin  (dividentin)  alınması,  həmçinin 

korporativ mü

əssisə  ləğv  edildikdə  onun  qalıq 

d

əyərinin bölüşdürülməsində iştirak etmə hüququ 



il

ə  əvəz  olunmuş  səhmdir.  İmtiyazlı  səhm 

sah

ibinin  bütün  hüquqları  emissiya  proqramında 



göst

ərilir.  Səhmdar cəmiyyətin nizamnamə 

kapitalında imtiyazlı səhmin payı  qanunvericiliyə 

uyğun olaraq məhdudlaşdırılır. 



 

İNDAKTİV  TƏNZİMLƏMƏ   

-  dövl


ətin 

iqtisadi vasit

ələrin köməyi ilə  istehsala təsiridir. 

İqtisadi vasitələr dedikdə, dövlət  investisiyaları, 

şəxsi və  digər sektor məhsullarının  dövlət 

istehlakı,  dövlət vergi siyasəti,  borc  kapitalı 

bazarının  köməyi ilə  istehsalın  tənzimlənməsi və 

iqtisadiyyatın proqnozlaşdırılması nəzərdə tutulur. 



 

İNDEKS

 

(latınca “index” – göstərici) – eyni bir 

hadis

ənin iki vəziyyətinin (orta ölçülərinin) nisbi 



k

əmiyyətidir və ya müəyyən dövr ərzində iqtisadi 

v

ə  sosial proseslərin göstəricilərinin dəyişməsini 



nisbi  şəkildə  səciyyələndirən iqtisadi və  statistik 

göst


əricidir. İndeksin köməyi ilə qiymətləndirilən 

hesabat m

əlumatları  keçən dövrün bazis 

m

əlumatları ilə, normativ və müqavilələrlə, digər 



m

əcmu və ya ərazilər üzrə məlumatlarla müqayisə 

edilir. T

ədqiq edilən indeksin elementlərinin 

ümumil

əşdirilməsinin məruz  qaldığı  əhatə 



d

ərəcəsindən asılı olaraq, indekslər fərdi və toplu 

(ümumi v

ə qrup üzrə) indekslərə bölünür. 

F

ərdi indekslər  statistik məcmuların  ayrı-ayrı 



elementl

ərinin dəyişməsini xarakterizə  edir, 

m

əsələn, ayrı-ayrı malların qiyməti, eyni zamanda 



dinamikasının nisbəti hesab edilir: 

0

1



p

p

I

qiy

=

 



Burada:  p

1

  v

ə  p



0

  -  hesabat v

ə  baza dövrlərində 

ayrı-ayrı əmtəələrin qiymətidir.  

Toplu (ümumi) indeksl

ər statistik məcmunu 

(m

əsələn, müxtəlif  malların  qiymətlərini)  əmələ 



g

ətirən bütün vahidlərin birlikdə  dəyişməsini əks 

etdirir v

ə aşağıdakı düsturla ifadə edilir: 

 





=

1

0



1

1

q



p

q

p

I

qiy

 

 



Burada:  p

1

  v

ə  p



0

  -  hesabat v

ə  baza dövrlərində 

ayrı-ayrı  əmtəələrin qiyməti;  q

əmtəə  və 



xidm

ətlərin həcmidir.  

Ümumi indeksd

ən öyrənilən statistik məcmunun   

qrup indeksi (subinde

ksi) ayrılır.  

Toplu (ümumi) indeksl

ərin  əsas xüsusiyyəti, 

onların sintetik və analitik xassələrə malik olması 

hesab  edilir.  İndeksin  sintetik  xüsusiyyəti indeks 

metodu vasit

əsilə  statistik məcmunun müxtəlif 

cinsli  çoxsaylı  vahidlərinin birləşdirilməsindən 

ibar


ətdir.  İndeksin  analitik  xüsusiyyəti indeks 

metodunun vasit

əsilə  öyrənilən  göstəriciyə  

amill


ərin təsirinin müəyyənləşdirilməsindən 

ibar


ətdir. Analitik məqsədlər üçün indeksdən 

istifad


ə iqtisadi işlərdə vacib aspektlərdən biridir. 

 

301 


Amill

ərin tərkibinin  və  rolunun öyrənilməsi 

əsasında,  iqtisadi  proseslərin  inkişafının  lazımi 

istiqam


ətlərdə idarə edilməsi əvvəlcədən  verilmiş 

göst


əricilər üzrə həyata keçirilir. 

 

İNDEKS–DEFLYATORLAR

 - cari (qüvv

ədə 


olan) qiym

ətlərlə 


ifad

ə 

olunan d



əyər 

göst


əricilərinin  baza  qiymətlərində,  yəni bazis 

kimi q


əbul  olunmuş  ilin  qiymətlərində  yenidən 

hesablanması  üçün  tətbiq olunan qiymət 

indeksidir. İndeks  deflyatorların  köməyi ilə toplu 

iqtisadi-statistik göst

əricilərin  –  ÜDM (Ümumi 

Daxili M


əhsul), kapital qoyuluşu və s. fiziki həcm 

dinamikası hesablanır.  



 

İNDEKSLƏR ARASINDA ƏLAQƏ

 - sosial-

iqtisadi hadis

ələr  arasında  əlaqə  və  asılılıq 

mövcud  olduğu  kimi,  onların  göstəriciləri 

arasında  da  sıx  qarşılıqlı  əlaqə  və  asılılıq  vardır. 

İndeks  nəzəriyyəsində  indekslərin  qarşılıqlı 

əlaqələri  haqqında  məsələ  mühüm problemlərdən 

biridir. Sosial-iqtisadi hadis

ələrin olduqca 

mür


əkkəb olması, onların arasında qarşılıqlı əlaqə 

v

ə  asılılıqların  çoxtərəfli  mövcud  olması  ona 



g

ətirib  çıxarır  ki,  ayrıca  götürülmüş  göstərici 

hadis

ənin ancaq bir tərəfini xarakterizə edə bilər. 



İqtisadi  fəaliyyət sahələri  miqyasında  bütövlükdə 

indeksl


ərin 

qarşılıqlı 

əlaqələrinin böyük 

əhəmiyyəti  vardır.  İndekslər sistemi elə 

qurulmalıdır  ki,  indekslərin  qarşılıqlı  əlaqələri 

hadis


ələr  arasında  real  mövcud  olan  iqtisadi 

əlaqələri ifadə edə bilsin. Belə bir qarşılıqlı əlaqə 

bu v

ə  ya digər hadisələrin  inkişafını  müəyyən 



ed

ən amilləri ölçməyə imkan verə bilər. Məsələn, 

istehsal  olunmuş  məhsulun həcmi  əmək 

m

əhsuldarlığının  səviyyəsinin məhsul  istehsalına 



s

ərf  edilmiş  vaxta  olan  hasilinə  bərabərdir. Ona 

gör

ə  də,  məhsulun həcmi indeksi və  əmək 



m

əhsuldarlığı  indeksləri elə  qurulmalıdırlar  ki, 

onlar qarşılıqlı əlaqə şəklində uzlaşa bilsinlər. Bu 

indeks sistemind

ə  sərf  edilmiş  iş  vaxtının 

d

əyişilməsi  əlaqələndirici həlqə  rolunu yerinə 



yetirir. Bu indeksl

ərin  qarşılıqlı  əlaqələrini 

aşağıdakı kimi göstərmək olar: 

t

w

q

J

J

J

×

=



,y

əni 






×



=

0

1



0

0

0



1

0

1



0

0

0



1

)

:



(

T

T

T

p

q

T

p

q

p

q

p

q

 

Burada, 



0

0

0



1

p

q

p

q



 - m

əhsulun fiziki həcm indeksi, 

 





0



0

0

1



0

1

:



T

p

q

T

p

q

  - 


əmək məhsuldarlığı 

indeksi, 



0



1

T

T

  - 


əmək məsrəfi indeksidir. Bu indekslər 

bel


ə də yazıla bilər:  





×

=



0

1

1



1

1

0



0

0

0



1

T

T

q

t

q

t

t

q

t

q

 

Birinci k



əsr vaxt normativi əsasında  hesablanan 

m

əhsulun fiziki həcm indeksidir, ikinci kəsr vaxta 



gör

ə  əmək məhsuldarlığı  indeksidir,  üçüncü  kəsr 

is

ə əmək məsrəfi indeksidir. 



Bunlardan 

əlavə,  əsas və  silsiləvi qaydada 

hesablanmış  indekslər və  s.  arasında  riyazi  əlaqə 

vardır. 


 

İNDİKATOR

  –  iqtisadi prosesl

ərin necə 

c

ərəyan edəcəyini  əvvəlcədən görməyə  imkan 



ver

ən, istiqamətləndirən iqtisadi göstəricidir. 

 

İNDOSSAMENT

 

– 

1) onun vasit

əsilə 

hüquqların  yeni  sahibinə  verilməsinin həyata 



keçirilm

əsi  haqqında  arxa  tərəfində  keçmə  qeydi 

olan  adlı  qiymətli  kağızdır  (qəbzdir, vekseldir). 

İndossament 

indossant 

tərəfindən digər 

indossantın və yaxud təqdim edənin xeyrinə edilə 

bil


ər. Veksel indossament yolu ilə  məhdud 

olmayan sayda ötürül

ə  bilər; güman edilir ki, 

indeks qiym

əti  kağızda  hansı  vəziyyətdədirsə, o 

qayda il


ə də aparılır və buna görə də arxasındakı 

siyahıda  göstərilən  sonuncu  şəxs onun sahibi 

sayılır və ödənişi də o almalıdır. Ötürmə qeydində 

adın  olmaması  halında  İndossament  onu  təqdim 

ed

ənə  hesablanır;  2)  sənədin hüquqi qüvvəyə 



minm

əsi üçün zəruri  olan  imzadır;  3)  sığorta 

polisind

ə  (vəsiqəsində)  aparılan    istənilən 

düz

əlişdir  və  ya  sığortanın  şərtlərinin dəyişməsi 



il

ə  əlaqədar  olaraq,  sığorta  haqqında  müvəqqəti 

şəhadətnamədir. 

 

İNFLYASİYA

  –  ölk

ənin pul-kredit və  maliyyə 

sisteminin (öd

əməmə, dövlətin qeyri-məhsuldar 

x

ərcləri, kredit vermənin,  vergi  qoymanın  və  s. 



qeyri-s

əmərəli sistemi) funksiyalarının pozulması, 

struktur  disproporsiyaları,  ayrı-ayrı  malların  və 

xidm


ətlərin qiymət nisbətlərinin  pozulması, 

h

əmçinin digər amillərin  pozulması  ilə  əlaqədar 



olaraq, iqtisadiyyatda 

əmtəə  və  xidmətlərin 

qiym

ətlərinin  artımı  ilə  müşahidə  edilən,  kağız 



pulların  və  nağdsız  pul  vəsaitlərinin qiymətdən 

düşməsidir. Tənzimlənən qiymətlərlə olan inzibati 

iqtisadiyyat üçün 

əmtəələrin defisitliyi, istehlak 



bazarının  pozulması,  barter sövdələşmələrinin 

inkişafı, artıq pul  kütləsinin  əllərdə  yığılması və 

s.  kimi  meydana  çıxan,  boğulan  inflyasiya 

xarakterikdir.  Qiym



ətlərin  liberallaşdırılması  ilə  

inflyasiya  

əmtəə  və  xidmətlərin qiymətlərinin 

fasil


əsiz  artımı  ilə  xarakterizə  olunan  açıq 

 

302 


formaya keçir. Tempin

ə  görə, sənaye cəhətdən 

inkişaf  edən ölkələr  (artım  tempi  müxtəlif 

qiym


ətləndirmələrlə 3%-dən 10%-dək təşkil edir) 

üçün  xarakterik olan 



sürüşkən  (inzibati) 

inflyasiyaya;  inkişaf  etməkdə  olan ölkələr və 

keçid  iqtisadiyyatlı  ölkələr üçün (10-50%-dən 

200-300%-d

ək)  qaçan  (çaparaq) inflyasiyaya; 

hiperinflyasiyaya  (ayda 50%-d

ən çox artım 

tempin

ə  malik olan, əgər  onlar  yarım  il  və  daha 



çox müdd

ətə  davam edərsə)  ayrılır.  Statistika 



ÜDM-un indeks-deflyatoru 

v

ə 



istehlakçı 

qiym


ətlərin indeksləri hesab olunan vacib 

komponentl

ərlə  qiymət indeksləri sistemindən 

istifad


ə etməklə inflyasiyanın səviyyəsini ölçür və 

öyr


ənir. 

Yuxarıda  qeyd  olunanlardan  başqa,  inflyasiyanın 

m

əsrəf, idxal edilən, kredit, gözlənilməyən, 



gözl

ənilən,  açıq,  gizli,  sürüşən (mötədil), tələb 

kimi forma v

ə  növləri də  mövcuddur. Onlar 

aşağıdakı kimi meydana çıxır: sürüşkən (inzibati) 

inflyasiya qiym

ətlərin  inzibatçılıq  vasitəsilə 

t

ənzimlənməsindən  doğur;  qaçan  (çaparaq) 



inflyasiya qiym

ətlərin  sıçrayışlı  qalxması  ilə 

s

əciyyələnir; qiymətlərin çox böyük sürətlə artdığı 



hiperinflyasiya;  resursların  istehsal  amillərinin 

qiym


ətlərinin  qalxması,  bunun  nəticəsində  isə 

istehsal v

ə  tədavül məsrəflərinin  artması  və 

buraxılan  məhsulun qiymətlərinin  qalxmasında 

t

əzahür edən məsrəf  inflyasiyası;  xarici  amillərin 



t

əsiri ilə, məsələn, ölkəyə  xarici  valyuta  axınının 

genişlənməsindən və 

idxal qiym

ətlərinin 

qalxmasından  irəli gələn idxal edilən inflyasiya; 

h

ədsiz  kredit  ekspansiyasından  doğan  kredit 



inflyasiyası;  cari  dövrdə  gözlənilən səviyyədən 

üstün olan gözl

ənilməyən inflyasiya; cari dövr 

amill


ərinin fəaliyyəti nəticəsində  inflyasiyanın  

g

ələcəkdə  gözlənilən səviyyəsi, yəni gözlənilən 



inflyasiya;  istehlak  mallarının  və  istehsal 

resurslarının bahalaşması hesabına baş verən açıq 

inflyasiya;  dövl

ət orqanlarının qiymətləri əvvəlki 

s

əviyyədə  saxlamaq cəhdləri ilə  müşayiət olunan 



mal  çatışmazlığı  nəticəsində  yaranan gizli 

inflyasiya. Bu zaman 

əmtəələrin açıq bazarlardan 

“qara” bazarlara axını və burada bahalaşması baş 

verir; qiym

ətlərin uzunmüddətli,  mütəmadi 

qalxmasında  özünü  göstərən  sürüşkən (mötədil) 

inflyasiya; t

ələbin təklifdən çox olmasında, bunun 

n

əticəsində  isə  qiymətlərin  qalxmasında  təzahür 



ed

ən tələb inflyasiyası.     



 

İNFLYASİYA  PROSESLƏRİNİN  TƏH-

LİLİ

 – inflyasiya prosesl

ərinin təhlilinin bir neçə 

istiqam

ətləri  mövcuddur.  Regionların  coğrafi, 



t

əbii-iqlim şəraiti, iqtisadi və sosial xüsusiyyətləri 

əhəmiyyətli dərəcədə 

bir-birind

ən 

f

ərqləndiyindən,  ərazinin  təhlili  aktual  sayılır  və 



bu da regionlarda,  h

əmçinin  iqtisadiyyatın 

bölm

ələrində  onların  sosial-iqtisadi  inkişafını 



t

əyin edən inflyasiya proseslərinin obyektiv 

müqayis

əsini təmin edir.  İnflyasiya  proseslərinin 



t

əhlilinin digər bir istiqaməti müxtəlif amillərin 

iqtisadi bölm

ələrdə  qiymət  dinamikasına  təsirini 

xarakteriz

ə  edən iqtisadi göstəricilərin ekspert 

yolu il

ə seçilmiş sistemindən istifadə edilməsidir: 



s

ənaye məhsullarının  istehsalının  dinamikası  və 

onun daxili v

ə  xarici bazarlarda rəqabətlilik 

qabiliyy

əti,  pul tədavülünün  və  maliyyə 

bazarlarının  inkişafı  göstəriciləri,  əhalinin  pul 

g

əlirlərinin  dinamikası,  əhalinin məşğulluğu 

probleml


əri və  onun gözlənilən dəyişiklikləri, 

ölk


ənin  valyutasının  xarici dövlətlərin  valyutası 

il

ə  müqayisədə  vəziyyəti və  s.  İnflyasiya 



prosesl

ərinin sistemli təhlilindən  başqa,  qarşıda 

cari  an  üçün  ayrı-ayrı  bölmələrdə  inflyasiya 

prosesl


ərinin öyrənilməsi üzrə  konkret vəzifələr 

d

ə  dura bilər. Bu halda qiymətlərin mövcud 



s

əviyyəsindən və iqtisadiyyatın həm istehlak, həm 

d

ə  istehsal bölmələrində  olan qiymət indeksləri 



sistemind

ən istifadə  olunur. I səviyyədən 

başlayaraq,  qiymətlər,  onların  konkret  əmtəələr 

üzr


ə  dəyişməsi,  keçmiş  dinamikası  və  II 

s

əviyyəyə keçməklə (qiymətlərin regional və sahə 



dinamikasının 

tədqiqatı 

aparıldığı 

halda) 


d

əyişmənin gözlənilən  trayektoriyası  və  təhlilin 

III s

əviyyəsi bütövlükdə  tədqiqat  aparılan 



istiqam

ətdə 


(istehlak 

bazarı, 


sənaye 

əssisələrinin  istehsalçı  və  sənaye məhsulları 



is

tehlakçılarının  qiymətləri, daxili və  dünya 

qiym

ətlərinin bir-birinə  münasibəti və  s.) olan 



hadis

ələrin gedişi təhlil edilir. 

 

İNFORMASİYA    PROSESLƏRİ


Yüklə 17,41 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   73   74   75   76   77   78   79   80   ...   182




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin