A. M. Vəliyev Elmi redaktorlar: R. A. Səlimov, S. A. Sadıqova, T.Ə. Paşayev

 

SƏNAYE  MƏHSULLARI  ĐSTEHSALÇI-

LARININ  QĐYMƏT  ĐNDEKSĐ

  -  sənaye 

məhsulları 

istehsalçılarının 

qiymətlərinin 

dəyişməsi  dinamikasını  səciyyələndirir.  Đstehsalçı 

müəssisələr 

tərəfindən 

buraxılan 

təmsilçi 

əmtəələrin  qiymətlərinin  qeydə  alınması  yolu  ilə 

bu  qiymətlərin  dəyişməsi  üzərində  aparılan 

müşahidə  əsasında  müəyyənləşdirilir.  Sənaye 

məhsulları  istehsalçılarının  qiymət  indeksi  baza 

sənaye  müəssisələri  və  təşkilatlarının  təmsilçi 

mallarının 

qiymət 

qeydiyyatı 

əsasında 

hesablanılır. Qeydiyyata cari ayda istehsal olunan 

və yüklənən məhsulun faktiki qiymətləri götürülür 

(əlavə  dəyər  vergisi,  aksiz  və  topdansatış 

qiymətlərinə  aid  olmayan  digər  vergilər  daxil 

edilmir).  

Sənaye məhsulları istehsalçılarının qiymət indeksi 

həm  məhsullar,  həm  də  iqtisadi  fəaliyyət 

növlərinə 

görə 

qiymət 

indekslərinin 

hesablanmasına 

imkan 

verən 

beynəlxalq 

metodologiyaya  uyğun  işlənir.  Qiymət  yığımı 

üçün  seçilmiş  əmtəələr  genişləndirilmiş  və 

onrəqəmli  sənaye  məhsullarının  statistik  təsnifatı 

sistemi  üzrə,  müəssisələr  isə  genişləndirilmiş 

beşrəqəmli  iqtisadi  fəaliyyət  növləri  təsnifatı 

(ĐFNT) sistemi əsasında iqtisadi fəaliyyətinə görə 

kodlaşdırılır. 

Đqtisadi  fəaliyyətə  əsaslanan  sənaye  məhsulları 

istehsalçılarının  qiymət  indeksi  istehsalçıların 

qiymət  dəyişikliklərini  qlobal  qiymətləndirdiyi 

üçün  əsas  sayılır  və  əmtəələr  üzrə  bir  sıra 

indekslər  konkret  əmtəələr  və  yaxud  əmtəə 

qruplarının qiymət dəyişiklikləri göstəriciləri kimi 

istifadə 

olunur. 

Đqtisadi 

Fəaliyyət 

Növləri 

Təsnifatı  üzrə  ölkənin  sənaye  müəssisələrində 

istehsal 

olunan 

məhsulların 

orta 

çəkili 

qiymətlərindən  ibarət  kompüter  baza  məlumatı 

formalaşdırılır.  

Toplu indeksin hesablanmasında dəyər çəkilərinin 

rekursiv  hesablanma  sistemi  ilə  modifikasiya 

olunmuş Laspeyres düsturundan istifadə olunur. 

 

SƏNAYE  MƏHSULLARININ  BURAXI-

LIŞI 

– 

satılmış 

(bazar 

və 

qeyri-bazar) 

məhsulların və öz istehsalı olan hazır məhsulların, 

bitməmiş  istehsalın  və    yarımfabrikatların  

ehtiyatlarının  dəyişməsinin  dəyəridir.  Satılmış 

məhsullar  faktiki  qiymətlərlə  qiymətləndirilir, 

hazır  məhsul  və  yarımfabrikatların  ehtiyatlarının 

dəyişməsi 

ya 

satılmış 

məhsulların 

oxşar 

qiymətləri  ilə,  ya  da  orta  qiymətlərlə;  bitməmiş 

istehsal qalıqlarının dəyişməsi isə faktiki xərclərlə 

qiymətləndirilir. 

MHS-nin ümumi qaydasına görə, əsas qiymətlərdə 

sənaye  məhsulunun  bazar  buraxılışı,  məhsul 

buraxılışının  istehsalçı  qiymətlərindən  məhsullar 

üzrə  ödənilmiş  xalis  verginin  çıxılması  ilə 

müəyyənləşdirilir. 

Đstehsalçının 

qiymətləri 

müəssisənin  topdansatış  qiymətlərinə  bərabər 

tutula  bilər;  məhsulun  qeyri-bazar  buraxılışının 

(müəssisələrin özünün ümumi daxili yığımı və ev 

təsərrüfatlarının  öz  istehlakı  üçün  lazım  olan 

malların  istehsalı),  əsas  qiymətlər  haqqında 

məlumat  olmadıqda,  onun  istehsalına  sərf  olunan 

cari xərclərlə qiymətləndirilir. 

 

SƏNAYE 

MƏHSULLARININ 

ÇEŞĐD-

LĐLĐYĐ 

– buraxılan məhsulların, onların texniki-

iqtisadi  parametrlərinin  və  fəaliyyətdə  olan 

standartlar  və  texniki  şərtlərdə  nəzərdə  tutulmuş 

keyfiyyət  qruplarının  (növlərinin)  istehlakçı 

xüsusiyyətlərinə 

uyğunluğu 

nöqteyi-nəzərdən 

çoxluq  xarakteristikasıdır.  Sənaye  məhsullarının 

çeşidliliyinin  statistik  öyrənilməsi  məmulatların 

istehsalının ümumi həcmində hər bir çeşidin (əla, 

birinci,  ikinci  və  s.)  xüsusi  çəkisi  göstəricisi, 

həmçinin  sənaye  məhsullarının  növlülük  indeksi 

göstəricilərinin köməyi ilə həyata keçirilir. 

 

SƏNAYE 

MƏHSULLARININ 

KOM-

PLEKTLĐLĐYĐ

  –  məmulatda,  hüquqi  qüvvəyə 

malik  olan  və  digər  texniki  normativ  sənədlərin 

tələblərində  nəzərdə  tutulan  bütün  qovşaqların, 

cihazların,  hissələrin  (detalların),  alətlərin  və 

 

578 

komplektləşdirici  məmulatların  mövcudluğudur. 

Sənaye  məhsullarının  komplektliliyi  –  onun 

sənaye  müəssisəsinin  hazır  məhsulunun  tərkibinə 

daxil edilməsinin əsas şərtlərindən biridir. 

 

SƏNAYE  MƏHSULLARININ  ÖLÇÜ  VA-

HĐDĐ 

– istehsal olunmuş məhsulun miqdarını əks 

etdirən 

kəmiyyətdir. 

Sənaye 

məhsullarının 

aşağıdakı ölçü vahidləri fərqləndirilir:  

- natural (fiziki) - ədəd, t, m, m

2

 və s.; 

-  şərti-natural  -  istehlak  xüsusiyyətləri  (və  ya 

texniki-iqtisadi  parametrləri)    ortaq  ölçü  kimi 

qəbul  edilmiş  (40%  yağlılığa  çevrilmiş  sabun, 

müxtəlif  tipli  traktorlarda  mühərriklərin  gücü  və 

s.)  məhsulların  bir  növünün  kəmiyyəti  ilə  ifadə 

edilən ölçü vahidi; 

-  şərti  -  bir  neçə  müxtəlif  növlərdən    ibarət  olan 

məhsulların  miqdarını  ölçmək  üçün  qəbul 

edilmişdir. Bununla yanaşı, hər hansı əlamət üzrə 

müxtəlif  növlü  məhsullardan    biri    vahid  kimi 

qəbul  olunur,  digər  müxtəlif  növlər  üzrə  isə  bu 

müxtəlif  növlü  məhsulların  əlamətlərinin  vahid 

kimi  qəbul  edilmiş    müxtəlif  növlü  məhsullara 

görə nisbətinin kəmiyyəti üzrə yenidən hesablama 

əmsalı 

müəyyənləşdirilir 

(məsələn, 

konserv 

sənayesinin  məhsulları  şərti  banka  ilə  uçota 

alınır); 

 -  dəyər  –  müəssisənin  buraxılış  qiymətləri  ilə 

ölçülür.  Məhsulun  dəyər  ölçü  vahidi  daha  geniş 

yayılmışdır  və  müxtəlif  ölçü  vahidləri  ilə  ölçülən 

məhsulların  ümumiləşdirilməsi  və  müqayisəsi 

üçün çox vacibdir. 

Sənaye  məhsullarının  ölçü vahidi “Ölçü  vahidləri 

təsnifatı”na 

uyğun 

müəyyənləşdirilir. 

Azərbaycanda  bu  təsnifatın  milli  versiyası  – 

Sənaye  Məhsullarının  Statistik  Təsnifatı  (SMST) 

tətbiq olunur. 

 

SƏNAYE  MƏHSULLARININ  SĐYAHISI 

(PRODKOM)

  –  “AĐ-nin  sənaye  məhsulları”nın 

fransız  terminindən  ixtisara  salınmış  adıdır. 

PRODKOM  həm  də  eyni  zamanda  Avrostatın 

layihəsinin  və  müvafiq  sənaye  məhsullarının 

siyahısıdır.  Bu  siyahı  “Prodkomun  siyahısı”  adı 

altında  məlum  olan  siyahıda  öz  əksini  tapmış 

5800-ə  yaxın  məmulat  növünün  istehsalını 

müşahidə etməyə imkan verir. Bu siyahı Kombinə 

edilmiş  (birləşdirilmiş)  nomenklatura  adlanan  və 

xarici  ticarət  statistikasında  istifadə  olunan 

məmulatların 

nomenklaturası 

ilə 

uyğundur. 

Məmulatların  siyahısı,  energetika  və  ticarət 

bölmələrinin  məhsulları  istisna  olmaqla,  sənaye 

mallarının böyük hissəsini birləşdirir. 

 

SƏNAYE  MƏHSULLARININ  STATĐS-

TĐK TƏSNĐFATI

 (siyahısı) – natura ifadəsində 

məhsul 

qruplarının, 

altqruplarının 

və 

mövqelərinin 

(növlərinin) 

sistemləşdirilmiş 

siyahısıdır. 

Sənaye 

məhsullarının 

nomenklaturasından 

məlumatların 

avtomatlaşdırılmış işlənməsində istifadə edilir. 

 

SƏNAYE  MƏHSULU 

–    mal  formasında, 

yaxud  istehsal  xidmətləri  (sənaye  xarakterli  işlər) 

formasında 

ifadə 

olunan, 

müəssisələrin 

fəaliyyətinin  (istehsal  strukturları  çərçivəsində 

əmək  təsirinə  məruz  qalmış  nemətlər,  yəni  hasil 

və ya emal edilmiş) birbaşa faydalı nəticəsidir. 

 

SƏNAYE MÜƏSSĐSƏLƏRĐNĐN DÖVRĐY-

YƏ  VƏSAĐTLƏRĐ

  –  istifadəsi  bir  təkrar 

istehsal dövrəsi çərçivəsində, yaxud nisbətən qısa 

təqvim  dövrü  ərzində  (adətən,  bir  ilə  qədər) 

həyata  keçirilən  obyektlərə  qoyulan  maliyyə 

ehtiyatlarıdır.  Dövriyyə  vəsaitlərinin  tərkibində 

əmtəə-material  qiymətliləri  (istehsal  ehtiyatları, 

hazır məhsul və digər maddi-material elementləri) 

və  pul  vəsaitləri  (debitor  borcları,  qısamüddətli 

maliyyə  qoyuluşları  və  s.)  ayrılır.  Dövriyyə 

vəsaitlərini  həmçinin  cari  aktivlər  də  adlandırılar. 

Əmtəə-material qiymətliləri maya dəyəri və yaxud 

bazar qiymətləri ilə qiymətləndirilə bilər.  

 

SƏNAYE  MÜƏSSĐSƏLƏRĐNĐN  HAZIR 

MƏHSULU

  –    (I)  -  hesabat  dövründə  istehsalı 

tam  başa  çatmış  hazır  məmulatların  və  müəssisə 

tərəfindən  kənara  buraxılan  yarımfabrikatların 

həcmini  xarakterizə  edən  göstəricidir.  Hazır 

məhsul satış və ya istehlakçılara göndərmək üçün 

hazır  olan  və  ticarət  müəssisələrinə,  yaxud 

istehlakçılara 

göndərilənədək 

istehsalçıda 

saxlanılan, 

gələcəkdə 

emal 

üçün 

nəzərdə 

tutulmayan məhsullardır; 

(II)  hazırlanması  istehsal  silsiləsində  son  həddə 

çatdırılan məmulatdır. Hazır məhsullara satış üçün 

və  ya    istehsalçılarda  göndərilməyə  hazır  olan  və 

onları  istehlakçılara  və  ya  ticarət  vasitəçilərinə 

göndərilənədək istehsalçılarda saxlanılan əmtəələr 

aiddir. 

 

SƏNAYE 

MÜƏSSĐSƏLƏRĐNĐN 

ĐŞÇĐ 

HEYƏTĐ 

–  sosialist  iqtisadiyyatında  siyahı 

tərkibində  nəzərə  alınan,  həm  orta  siyahı  sayına 

daxil edilən, həm də daxil edilməyən bütün işçilər 

olmuşdur.  Sənaye  müəssisələrinin  heyəti  iki  yerə 

bölünürdü: sənaye-istehsal və qeyri-sənaye heyəti.  

Sənaye–istehsal heyətinə (əsas fəaliyyət heyətinə) 

müəssisənin  əsas  fəaliyyəti  (sənaye  məhsulunun 

hazırlanması  və  sənaye  xarakterli  işlərin  yerinə 

yetirilməsi, istehsalın təşkili və müəssisənin idarə 

edilməsi  və  sair)  ilə  əlaqədar  olan  əmək 

əməliyyatları  ilə  məşğul  şəxslər  aid  edilirdi. 

Qeyri–sənaye  heyətinə  əmək  fəaliyyəti  fəaliyyət 

 

579

növünün  digər  sahələrinə  (sənayedən  başqa)  aid 

olan işlərin yerinə yetirilməsi ilə bağlı olan şəxslər 

aid  edilirdi.  Sənaye-istehsal  heyətinin  işçiləri  - 

fəhlə  (kiçik  xidməti  heyət  və  mühafizə  işçiləri 

daxil 

olmaqla) 

və 

tərkibinə 

rəhbərlik, 

mütəxəssislər  və  digər  qulluqçular  (kontor,  uçot 

və  s.  bu  tipli  heyət)  daxil  olan  qulluqçulara 

bölünürdü. 

 

SƏNAYE  MÜƏSSĐSƏLƏRĐNĐN  QEYRĐ-

SƏNAYE 

TƏSƏRRÜFAT 

SUBYEKT-

LƏRĐ

  – fəaliyyəti iqtisadiyyatın digər (məsələn, 

yardımçı  kənd  təsərrüfatı,  əsaslı  tikinti  bölmələri 

(idarələri),  məktəbəqədər  uşaq  müəssisələri  və 

digər)  sahələrinə  (fəaliyyət  növlərinə)  aid  edilən 

(sənayedən başqa) sənaye müəssisələrinin təşkilati 

cəhətdən  xüsusiləşmiş  (ayrılmış)  bölmələrinin 

məcmusudur.  

 

SƏNAYE  MÜƏSSĐSƏLƏRĐNĐN  QRUP-

LAŞMASI 

– 

 

sənaye 

müəssisələrinin 

əhəmiyyətli 

 

əlamətlərə 

görə 

qruplara 

bölünməsidir.  Qruplaşdırma  əlamətləri  təşkilati-

hüquqi  və  mülkiyyət  forması,  işçilərin  sayı, 

nizamnamə kapitalının həcmi və s. ola bilər. 

 

SƏNAYE  MÜƏSSĐSƏLƏRĐNĐN  REGĐS-

TRĐ

 

– 

müəyyənləşdirilmiş 

dövrilikdə 

məlumatların  yeniləşdirilməsi  ilə  tərtib  olunmuş 

sənaye 

müəssisələrinin 

sistemləşdirilmiş 

siyahısıdır. 

Sənaye 

müəssisələrinin 

registri 

fəaliyyət  növü  və  ərazi  bölgüsü  üzrə  aparılır. 

Özündə  sənaye  müəssisələrinin  fəaliyyətinin 

aşağıdakı əsas göstəricilərini əks etdirir: məhsulun 

(işin,  xidmətin)  həcmini;  əsas  sənaye-istehsal 

fondlarının orta illik dəyərlərini; mənfəəti (zərəri); 

sənaye-istehsal heyətinin sayını və s. 

 

SƏNAYE  MÜƏSSĐSƏSĐNĐN  ENERGETĐ-

KA  TƏSƏRRÜFATLARI 

– 

müəssisəni 

enerjinin  bütün  növləri  (elektrik  enerjisi,  buxar, 

qaz,  yanacaq,  sıxılmış  hava  və  s.)  ilə  fasiləsiz 

təmin edən texniki elementlər çoxluğudur. Sənaye 

müəssisələrinin  energetika  təsərrüfatına  daxildir: 

energetika  avadanlıqları,  enerji  ötürücü  vasitələri 

(transmissiyalar, 

elektrik 

ötürücüləri, 

istilik 

şəbəkələri,  buxar  və  boru  kəmərləri,  qaz 

kəmərləri), 

enerjinin 

işçi 

parametrlərini 

dəyişdirmək  üçün  xüsusi  qurğular  (reduktorlar, 

transformatorlar,  düzləndiricilər  və  s.),  işçi 

parametrlərinin  və  enerji  sərfini  ölmək  üçün 

cihazlar. 

 

SƏNAYE  MÜƏSSĐSƏSĐNĐN  ƏSAS  VA-

SĐTƏLƏRĐ

  (VƏSAĐTLƏRĐ)  –  müəssisənin 

sərəncamında  olan  və  onun  əsas  fəaliyyətinin 

balansında 

olan 

maddi-əşya 

qiymətlilərinin 

məcmusudur.  Uçot  və  statistika  təcrübəsində 

sənaye  müəssisəsinin  əsas  vasitələrinə  istifadə 

müddəti bir ildən artıq və dəyəri mühasibat uçotu 

və  balansları  haqqında  Əsasnamədə  müəyyən 

edilən  məbləğdən  artıq  olan  obyektlər  aid  edilir. 

Sənaye  müəssisələrinin  əsas  vəsaitləri  öz  natural 

formasını  saxlamaqla,  istehsalın  təkrarlanan 

dövrəsində dəfələrlə iştirak edir. Đstehsal istehlakı 

prosesində  əsas  vasitələr  aşınma  həddi  üzrə  öz 

dəyərlərini  amortizasiya  ayırmaları  şəklində 

məhsulun 

dəyərinə 

keçirirlər. 

Sənaye 

müəssisələrinin  əsas  vasitələrinin  tərkibində 

maddi  istehsal  ehtiyaclarına  xidmət  edən  istehsal 

əsas  vəsaitləri  və  müəssisələrin,  şirkətlərin 

işçilərinin istehlak ehtiyacları üçün istifadə edilən 

qeyri-istehsal əsas vasitələri fərqləndirilir. Đstehsal 

əsas  vasitələrinin  tərkibində  sənaye-istehsal  və 

qeyri-sənaye  istehsal  əsas  vasitələri  ayrılır. 

Sənaye-istehsal  əsas  vasitələri  növlər  və  təyinat 

üzrə qruplarda təsnifləşdirilirlər. 

Đl 

ərzində 

sənaye 

müəssisələrinin 

əsas 

vasitələrinin  mövcudluğunu  xarakterizə  etmək 

üçün  əsas  vasitələrin  orta  illik  dəyəri  göstəricisi 

tətbiq  edilir.  Bu,  ya  hər  bir  hesabat  tarixinə 

(hesabat  ilinin  hər  ayının  əvvəlinə  və  axırına) 

mövcud  əsas  vasitələrin  mövcudluğu  haqqında 

məlumatlar  üzrə  orta xronoloji  düstur üzrə,  ya  da 

əsas  vasitə  obyektlərinin  müəssisənin  əsas 

fəaliyyəti  balansında  olma  günlərinin  sayı  üzrə 

çəkili, orta hesabi düstur üzrə müəyyən edilir. 

 

SƏNAYE  MÜƏSSĐSƏSĐNĐN  ĐSTEHSAL 

GÜCÜ

  –  istehsal  avadanlıqlarından  və  istehsal 

sahəsindən,  qabaqcıl  texnologiyadan  və  əmək  və 

istehsalın  təşkilinin  qabaqcıl  metodlarından  daha 

tam  istifadə  etməklə,  vaxt  vahidi  (il,  gün,  növbə 

və  s.)  ərzində  maksimum  mümkün  olan  məhsul 

istehsalıdır  və  yaxud  nomenklatura  və  çeşidlərlə 

xammalın hasilatı və emalının həcmidir.  

 

SƏNAYE  MÜƏSSĐSƏSĐNĐN  MÜƏSSĐ-

SƏDAXĐLĐ  DÖVRĐYYƏSĐ

  –  müəssisənin 

hazırladığı  hazır  məhsul  və  yarımfabrikatlardan 

daxildə  özünün  sənaye-istehsal  ehtiyaclarına  

istifadə etdiyi hissəsinin dəyəridir.  

 

SƏNAYE  MÜƏSSĐSƏSĐNĐN  SEXĐ

  –  rəhbər 

(rəis)  tərəfindən  idarə  edilən  və  məhdud 

təsərrüfatçılıq  sərbəstliyindən  istifadə  edən  ayrıca 

təşkilati və inzibati bölmədir.  

 

SƏNAYE  MÜLKĐYYƏTĐ 

-  daha  geniş 

anlayış  olan  “intellektual  mülkiyyət”  anlayışının 

bir hissəsidir və aşağıdakı qeyri-maddi obyektlərə 

hüquqları əhatə edir: ixtiralara, faydalı modellərə, 

sənaye  nümunələrinə,  mal  nişanlarına,  xidmət 

 

580 

nişanlarına, şirkət adlarına və malların mənşəyinə 

və  ya  mənşəyi  olan  yerin  adına.  Sənaye 

mülkiyyətinin mühafizəsi üzrə Paris Konvensiyası 

yaradılmışdır (1-ci maddə). Sənaye mülkiyyəti də 

intellektual  mülkiyyət  kimi,  sahibkara  obyekti 

təsərrüfat  dövriyyəsinə  daxil  etmək  imkanı  verən 

qeyri-material  obyektlərinin  (mütləq  hüquqi) 

mühafizəsinin  hüquqi  rejiminə  düşür.  Beynəlxalq 

səviyyədə  sənaye  müəssisələri  obyektlərinə  olan 

hüquqların  mühafizəsi  bir  sıra  beynəlxalq 

razılaşmalar əsasında həyata keçirilir. 

 

SƏNAYE  MÜLKĐYYƏTĐ  (SAHĐBLĐYĐ) 

OBYEKTLƏRĐNĐN  HÜQUQĐ  QORUN-

MASI

  –  ixtiralara,  sənaye  nümunələrinə,  əmtəə 

nişanlarına,  faydalı  modellərə,  əmtəələrin  firma 

adlarına  və  mənşə  yerlərinin  adlarına  hüquqların 

qanunla 

qorunmasına 

zəmanətdir.

 

Sənaye 

mülkiyyətinə 

(sahibliyinə) 

münasibətləri 

tənzimləyən 

milli 

qanunvericilik, 

subyektin 

hüququnun  yaranma  şərtlərini,  hüququn  həcmini 

(böyüklüyünü),  sənaye  mülkiyyəti  obyektinə 

subyektin  hüquqlarının  qorunması  qayda  və 

şərtlərini  müəyyən  edir.

 

Sənaye  mülkiyyəti 

(sahibliyi) 

obyektlərinin 

hüququ 

cəhətdən 

qorunması ya obyektin mərkəzləşdirilmiş qaydada 

qeydiyyatı  nəticəsində  –  quruluş  qeydiyyatı 

(Avstriya, 

Belçika, 

Almaniya, 

Yunanıstan, 

Đspaniya, 

Đtaliya, 

Lüksemburq, 

Niderland, 

Portuqaliya,  Rusiya,  Skandinaviya  ölkələri,  Latın 

Amerikası  ölkələri),  ya  da  onun  faktiki  istifadəsi 

nəticəsində  –  deklarativ  qeydiyyat  (Đngiltərə, 

Hindistan,  Pakistan,  Suriya,  ABŞ,  Đsveçrə)  baş 

verir. 

Subyektin sənaye mülkiyyəti (sahibliyi) obyektinə 

hüququ yalnız qanun çərçivəsində olur və qanunla 

müəyyən olunmuş vasitələrlə qorunur. 

 

SƏNAYE  NÜMUNƏSĐ

  –  məmulatın  xarici 

görünüşünün  yeni,  bədii-konstruksiya  (dizayn) 

həllidir.  Özündə  onun  texniki,  funksional  və 

estetik  xassələrinin  vahidliyini  əks  etdirir; 

təşkilatların, 

müəssisələrin 

qeyri-maddi 

aktivlərinin 

tərkibinə 

daxildir; 

lisenziya 

razılaşmalarının və sənaye mülkiyyətinin mühafizə 

obyekti  hesab  olunur.  Milli  qanunvericilik 

mühafizə  qabiliyyətli  sənaye  nümunələrinin 

əlamətlərini,  hüquqların  baş  vermə  qaydalarını, 

hüququn  fəaliyyət  göstərmə  həcmi  və  şərtlərini 

müəyyən edir.  

 

SƏNAYE PROSESĐ

 – iqtisadi fəaliyyət növləri 

təsnifatının  B  (mədənçıxarma  sənayesi),  C  (emal 

sənayesi),  D  (elektrik  enerjisi,  qaz,  buxar  və 

havanın  kondisiyalaşdırmasının  təchizatı),  E  (su 

təchizatı; 

çirkli 

suların 

və 

tullantıların 

təmizlənməsi)  və  F  (tikinti)  seksiyalarında 

müəyyənləşdirildiyi  kimi,  yeni  məmulatların 

(istehlak,  aralıq  və  ya  investisiya  mallarının) 

istehsalında,  artıq  istifadə  olunmuş  məmulatların 

yenidən  emalında  və  ya  istehsal  prosesində 

xidmətlərin  göstərilməsində  istifadə  edilən  emal 

(fiziki, kimyəvi, əl ilə və s.) prosesidir. 

 

SƏNAYE  STATĐSTĐKASI

  –  sənayedə  baş 

verən  kütləvi  hadisə  və  proseslərin  kəmiyyət 

tərəfini  öyrənən  və  müxtəlif  statistik  metodların 

köməyi  ilə  sənaye-istehsal  fəaliyyətinin  şəraiti  və 

nəticələrini  xarakterizə  edən  statistika  sahəsidir. 

Dünya  təcrübəsində  sənayenin  əhatə  dairəsi  kimi 

mədənçıxarma,  emal,  elektrik  enerjisi,  qaz,  buxar 

və  kondisiyalaşdırılmış  hava  ilə  təchizat,  çirkli 

suların  və  tullantıların  təmizlənməsi  fəaliyyəti 

növləri  göstərilir.  Sənaye  statistikası  fəaliyyət 

növü  və  ərazi  bölgüsündə  istehsal  edilmiş  və 

satılmış 

məhsulların 

həcmi, 

strukturu 

və 

keyfiyyətini;  sənaye  müəssisələrinin  gəlir  və 

rentabelliyini;  işçi  qüvvəsinin  mövcudluğunu  və 

istifadəsini, məhsuldarlığı və əmək haqlarını; əsas 

və dövriyyə istehsal fondlarının mövcudluğunu və 

istifadəsini, 

həmçinin 

enerji 

və 

istehsal 

avadanlıqlarının  əsas  növlərini;  elmi-texniki 

inkişafın  nailiyyətlərinin  tətbiqinin  nəticələrini; 

sənaye  istehsalının  ixtisaslaşma,  təmərküzləşmə 

proseslərini;  məhsulların  istehsalının  və  satışının 

xərclərini; əməyin, vasitələrin və əmək əşyalarının 

iqtisadi  səmərəliliyi  və  istifadəsini;  istehsal 

potensialının  həcmi  və  istifadəsini  xarakterizə 

edir. 

Sənaye 

statistikası 

praktiki 

iqtisadi 

məsələlərin 

həlli 

üçün 

lazımlı 

göstəricilər 

sistemini  və  bu  göstəricilərin  müəyyən  edilməsi 

metodologiyalarını işləyib hazırlayır.