A. M. Vəliyev Elmi redaktorlar: R. A. Səlimov, S. A. Sadıqova, T.Ə. Paşayev



Yüklə 17,41 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə74/182
tarix21.04.2017
ölçüsü17,41 Mb.
#14975
1   ...   70   71   72   73   74   75   76   77   ...   182

İKİLİ QEYDİYYAT (YAZMA)  SİSTEMİ

 

–  mühasibat uçotunda iqtisadi 

əməliyyatların 

qeydiyyatı üsuludur ki, bunun köməyi ilə hər  bir 

iqtisadi 

əməliyyatın  yekunu  iki  hesabda  yazılır. 

İkili qeydetmə mühasibat uçotunun iki obyektində 

baş  verən dəyişikliklərə  səbəb olan təsərrüfat 


 

289 


əməliyyatlarının  iqtisadi  mahiyyəti ilə  şərtlənir. 

İkili qeydetmə iqtisadi əməliyyatların düzgün əks 

etdirilm

əsi üzərində nəzarət etmək imkanını təmin 

edir. H

ər bir məbləğ  bir  hesabın  debeti  və  digər 



hesabın  kreditində  öz  əksini  tapdığından,  bütün 

hesabların debet üzrə dövriyyəsinin yekunu bütün 

hesabların  krediti  üzrə  dövriyyəsinin yekununa 

b

ərabər  olmalıdır.  İkili  qeydetmə  ilk dəfə  italyan 



riyaziyyatçısı  Luka  Poçolinin  1494-cü ildə  dərc  

etdirdiyi “Hesablar v

ə  qeydlər  haqqında  elmi 

əsər”ində  məntiqi cəhətdən əsaslandırılmışdır.  

İkili  qeydetmə  sadə  uçot sistemi ilə  müqayisədə 

daha t


əkmilləşdirilmiş  hesab  edilən və  fərdi 

kapitalın  düzgün  əks etdirilməsini təmin edən 

mühasibat uçotunun ikili sistemin

ə əsaslanır.  

 

İKİLİ  SİSTEM 

– 

m

əlumatları  ekranda 



göst

ərərkən istifadə  edilən  ikili  kodlaşma 

sistemidir.  İkili  rəqəm (bit) “0” (sıfır)  və  ya “1” 

(bir) ola bil

ər. 

 

İKİNCİ  DƏRƏCƏLİ  FƏALİYYƏT



 

– 

əssisədə  əsas fəaliyyətin  əlavəsi kimi həyata 



keçiril

ən və  bu zaman istehsal olunan məhsulu 

dig

ər müəssisələrə  göndərmək    üçün  yararlı  olan  



f

əaliyyətdir. Bu fəaliyyətin ikinci dərəcəli 

adlandırılması üçün burada yaradılan əlavə  dəyər 

əsas fəaliyyətin  əlavə  dəyərindən  az  olmalıdır. 

İkinci  dərəcəli fəaliyyətin məhsulları  ikinci 

d

ərəcəli məhsullar hesab edilirlər. 



 

İKİTƏRƏFLİ  ƏSASDA  İƏİT/İYK-nin 

DONOR  ÖLKƏLƏRİ  TƏRƏFİNDƏN 

AYRILMIŞ ŞƏRTLƏŞDİRİLMƏMİŞ İRY 

HİSSƏSİ

  (Minilliyin b

əyannaməsində  əks 

olunmuş  inkişaf  göstəricilərindən)  -  İƏİT/İYK 

t

ərəfindən tərtib  olunmuş  yardım  alanların 



siyahısına daxil edilmiş, inkişaf etməkdə olan ölkə 

v

ə  ərazilərə  təqdim olunan subsidiya və  borcları 



birl

əşdirir ki, bu da əsas etibarilə iqtisadi inkişafa 

yardım  və  güzəştli  maliyyə  şərtləri ilə  (borc 

t

əqdim etdikdə, onun qaytarılmayan hissəsi 25%-



d

ən  az  olmamalıdır)  rifaha  nail  olunması 

m

əqsədilə  rəsmi sektor tərəfindən  ayrılır. 



H

əmçinin,  texniki  əməkdaşlıq  da  bura daxildir. 

Bel

ə  yardımlara  hərbi məqsədlər  üçün  ayrılmış 



subsidiyalar, borc v

ə  kreditlər daxil edilmir. 

İnkişaf  etməkdə  olan ölkələrdən  daha  inkişaf 

etmiş  ölkələrə, həmçinin  İYK-da müəyyən 

edildiyi  kimi,  keçid  iqtisadiyyatlı  ölkələrə  edilən 

yardımlar  da  bu kateqoriyaya daxil edilmir. 



İkitərəfli əsasda inkişaf məqsədi ilə ayrılmış rəsmi 

yardım  –  bir ölkənin digərinə  göstərdiyi 

yardımdır.  



İkitərəfli  əsasda  ayrılan,  inkişaf  məqsədi ilə 

şərtləşdirilməmiş rəsmi yardım özündə bir ölkənin 

dig


ərinə  yardım  etməsini  əks etdirir ki, bu 

yardımın  göstərilməsi, ölkənin  əmtəə  və 

xidm

ətlərinin tam həcmdə və sərbəst əsasda bütün 



ölk

ələrdə  praktiki olaraq əldə  edilməsi məqsədi 

güdür.  

 

İKİTƏRƏFLİ  MÜQAYİSƏ



  –  iki ölk

ə 

arasında olan müqayisədir.  Hər hansı iki ölkənin 



valyut

aları arasında alıcılıq qabiliyyətinin pariteti 

(AQP), qiym

ətlərin müqayisəsində istifadə olunan 

indeks növl

ərindən istifadə  edilməklə  hesablanır. 

İlk  əmtəə  qrupları  səviyyəsində  qiymətlərin fərdi 

nisb


ətində orta həndəsi çəki indeksi  düsturundan 

istifad


ə edilir: 

 

,



)

(

)



(

1

nm



m

j

j

grr

B

A

i

B

A

i

=



=

 

burada: 


)

(

B



A

i

j

-  “A ölk

əsindən B ölkəsinə” 

f

ərdi qiymət indeksi, 



)

(

B



A

i

grr

- “A ölk


əsindən B 

ölk


əsinə” orta qrup qiymət indeksi, m -  qrupda 

t

əmsilçi-əmtəənin  miqdarıdır.  Çəki  indeksi  



düsturunun  t

ətbiqi beynəlxalq miqyasda fərdi 

nümay

əndələrin çəkisinə  dair  etibarlı  müqayisə 



oluna bil

ən  informasiyaların  olmaması  ilə  izah 

edilir. Orta h

əndəsi indeks düsturunun seçilməsi 

formal-t

əhlili mülahizələrlə  (orta həndəsi indeks 

invariantlıq,  yəni indeksin qayıda  bilmə 

qabiliyy


ətini təmin edir) müəyyən edilir.  

Birl


əşdirilmiş səviyyədə  AQP-ni  milli valyutada 

AQP-


nin yuxarıda göstərilmiş  orta qrup  düsturu 

il

ə  hesablanmasından  və  əmtəə  qruplarının 



ç

əkisindən istifadə etməklə, Paaşe və Laspeyresin 

aqreqat indeksl

ərinin köməyi ilə almaq olar. 

Əgər P

A

, Q


A

, P


B

, Q


B

  -  A v


ə  B ölkələrində 

əmtəələrin qiyməti və  kəmiyyəti (sadəlik üçün 

ayrı-ayrı 

əmtəələrin 

əlamətləri 

(işarələri) 

b

uraxılmışdır),  W



A

, W


B

  -  A v


ə  B ölkələrində 

əmtəə  qruplarının  milli  valyuta  ilə  həcmləri 

olarsa, onda AQP Paaşe düsturuna görə aşağıdakı 

kimi olur: 

 







=

=



=



)

(

)



(

B

A

i

W

W

P

P

W

W

Q

P

Q

P

P

grr

A

A

B

A

A

A

B

B

A

A

B

A

 

Laspeyres düsturuna gör



ə  AQP  aşağıdakı  kimi 

olur: 


 

L

B



A

=



=







B



B

A

B

B

B

B

A

W

P

P

W

Q

P

Q

P

)

(



 

 

=





B

grr

B

W

B

A

i

W

)

(



 

 

290 


AQP  Paaşe  düsturuna  görə  Laspeyresin fiziki 

h

əcm indeksinə  uyğun  gəlir və  əksinə. Adətən 



Paaşe və Laspeyres indekslərinin ədədi qiymətləri 

arasında  xeyli  böyük  fərqlər olur. Bir qayda 

olaraq 

ədədi qiymətlərlə  Laspeyres indeksi Paaşe 



indeksind

ən böyük olur. Bu onunla izah olunur ki,  

ölk

ələr  arasında  nisbi  qiymətlər və  miqdarların 



m

ənfi korrelyasiyaya (yəni 



Qenşenkron 

s

əmərəliliyi  adlanan) meylliliyi mövcuddur: 

ad

ətən  institusional vahidlər  öz ölkəsində 



nisb

ətən çox məhsul və  xidmətlər  alır,  çünki, 

burada nisb

ətən daha ucuzdur, nəinki digər 

ölk

ələrdə. 


Beyn

əlxalq müqayisələrdə  Paaşe  və  Laspeyres 

indeksl

əri  arasında    əhəmiyyətli fərqlər mövcud 



olduqda,  ad

ətən  rəsmi nəticə  kimi  Fişer  indeksi 

yuxarıda  göstərilmiş  indekslərin orta həndəsi 

k

əmiyyəti kimi tətbiq edilir: 



 

İ=

L



P

 



 

Fişer  indeksi  qoşa  müqayisələrdə  nəticələrin 

invariantlığını  təmin edir və  onun beynəlxalq 

müqayis


ələrdə  geniş  istifadə  edilməsi məhz 

bununla izah olunur. Bundan 

əlavə, Fişer indeksi 

AQP-nin bir çox daha mür

əkkəb hesablama 

metodlarında  xüsusi  hal  hesab  edilir.  Məsələn, 

Van İzeren, Qenşenkron səmərəliliyi metodları. 

 

İQTİSADI  AKTİVLƏR

 

– 

institusional 



vahidl

ərin fərdi və  ya kollektiv qaydada 

mülkiyy

ətinə  verilə  bilən (mülkiyyət hüququ 



t

ətbiq edilə bilən) və istifadə edildiyi dövr ərzində  

mülkiyy

ətçilərinə  iqtisadi fayda gətirən iqtisadi 



d

əyərin  saxlanması  vasitələridir.  İqtisadi  aktivin 

d

əyəri  onun  saxlanması  və/və  ya istifadəsi 



n

əticəsində  sahibi tərəfindən  əldə  edilə  bilən 

iqtisadi faydadan asılıdır. İqtisadi aktivlərin dəyəri 

onların  istifadəsindən əldə  edilə biləcək  faydanın 

(m

ənfəətin) azalmasına mütənasib dəyişir. 



İqtisadi  aktivlərin istifadə  edilməsindən  əldə 

edil


ən fayda həmin aktivlərin növündən  asılıdır. 

İqtisadi  fayda  bina,  maşın  və  avadanlıq  kimi 

aktivl

ərin istehsalda istifadə edilməsi nəticəsində, 



maliyy

ə  aktivlərinin sahibləri və  torpaq 

mülkiyy

ətçiləri tərəfindən isə faiz, divident, renta 



v

ə s. şəklində alınan mülkiyyət gəlirləri kimi əldə 

edil

ə bilər. Bundan əlavə, qiymətli daşlar, qızıl və 



zin

ət əşyaları kimi bəzi aktivlərdən yalnız dəyərin 

saxlanılması vasitəsi kimi istifadə edilir. 

Vaxt keçdikc

ə, xüsusilə  əgər aktiv istehsal 

prosesind

ə  fiziki istifadə  olunursa, aktivdən  əldə 

edil


ən gəlir azala və son nəticədə sıfıra enə bilər. 

Bununla  yanaşı,  vaxtın  ixtiyari  anında  aktivdən 

əldə  olunan fayda aktivin digər institusional 

vahid


ə  satılması  yolu  ilə  reallaşdırıla  bilən dəyər 

ehtiyatıdır. 

 

İQTİSADİ  BALANSLAR

  –  balans üsulu 

əsasında qurulan iqtisadi cədvəllərdir. 

 

İQTİSADİ  BÖHRAN

  –  bazar v

ə  qarışıq 

iqtisadiyyatlı ölkələrə məxsus olan iqtisadi dövrün 

fazalarından  biridir.  İqtisadi  böhran  XIX  əsrin 

əvvəllərindən, iri maşın sənayesinin inkişaf etdiyi 

v

ə sərbəst rəqabətin hökmranlığı zamanı xüsusilə 



d

ərinləşən, o cümlədən 

sahibkarların 

(mü


əssisələrin,  bankların)  inhisar  birləşmələrinin 

yarandığı 

zaman 

bazar 


iqtisadiyyatının 

f

ərqləndirici xüsusiyyəti  olmuşdur.  Ən  böyük 



dünya  iqtisadi  böhranı  1929-1933-cü illərdə 

olmuş,  sonuncu  isə  2008-ci ilin  ikinci  yarısından 

başlamışdır.  İkinci  dünya  müharibəsindən sonra 

s

ənaye  inkişaflı  əksər ölkələr bu və  ya digər 



h

əcmdə  iqtisadiyyatın  dövlət tənzimlənməsini 

t

ətbiq  etmişlər  ki,  bu  da  iqtisadi  böhranın 



d

ərinləşməsini zəiflətməyə  kömək edir. Sovet 

dövründ

ə  hesab  edilirdi  ki,  planlaşdırma 



iqtisadiyyatın  sabit  inkişafını  və  onun  böhransız 

olmasını 

təmin edir. Lakin, 

m

ərkəzi 



planlaşdırmanın SSRİ-də və Avropanın digər Şərq 

ölk


ələrində  tətbiqi, güclənən  iqtisadi  artımı  uzun 

müdd


ətə  saxlamağa  acizliyi  bəlli oldu. Onu 

bürüy


ən böhran sistemli xüsusiyyət  daşıyırdı  və 

90-


cı  illərdə  bu ölkələrdə  mövcud olan 

iqtisadiyyatın dağılmasına gətirib çıxartdı.  



 

İQTİSADİ CİNAYƏT

 –  maddi sah

ədə mal və 

xidm


ətlərin 

istehsalı, 

bölüşdürülməsi və 

istehlakında,  o  cümlədən xidməti statusundan 

qeyri-qanuni istifad

ə  ilə  əlaqədar törədilmiş 

cinay

ət məsuliyyətli  əməldir (həvalə  olunmuş 



mülkün m

ənimsənilməsi yolu ilə  oğurluq

fırıldaqçılıq,  valyuta  qiymətliləri ilə  qeyri-qanuni 

sövd


ələşmələr, saxta pul və ya qiymətli kağızların 

hazırlanması  və  ya  satışı,  istehlakçıların 

aldadılması,  təhlükəsizlik  baxımından  tələblərə 

cavab verm

əyən  əmtəələrin  satışı  və  xidmətlərin 

göst


ərilməsi, gəlirlərin və  ya digər vergiqoyma 

obyektl


ərinin gizlədilməsi, ticarət sahəsində qeyri-

qanuni  sahibkarlıq,  rüşvətxorluq, kontrabanda və 

gömrük 

qanunvericiliyinin 



pozulması, 

öz

əlləşdirmə ilə əlaqədar cinayətlər və s.).  



İqtisadi  cinayətkarlığın  strukturunda  xarici 

iqtisadi cinay

ətlərin, o cümlədən  onların  qeyri-

ənənəvi 


formalarının 

– 

valyutaların 



saxtalaşdırılmasının, 

dövlət 


orqanları 

m

əmurlarının 



korrupsiyasının, 

proqram 


vasit

ələrinin və  informasiyanın  digər növlərinin 

EHM-

in 


yaddaşından 

oğurlanmasının, 

r

əqabətçilərin kommersiya sirlərini əldə etməsi və 



s. xüsusi ç

əkisi artır. 



 

291 


Müasir iqtisadi cinay

ətkarlıq üçün, sadəcə olaraq, 

dövl

ətin iqtisadi təlükəsizliyinə qəsd edən konkret 



cinay

ətlərin deyil, həm də  ictimai nəzarətdən 

altından  çıxan  cinayətkar iqtisadi fəaliyyətin 

sür


ətlə yayılması səciyyəvidir. 

 

İQTİSADİ  DEMOQRAFİYA

  -  vahidl

ərin 

m

əcmusunun və  onların  fəaliyyət növlərinin 



strukturunun v

ə dəyişməsinin  təhlilidir. 

 

İQTİSADİ DƏYİŞƏNLƏRİN NÖVLƏRİ

  - 

biznes 


statistikanın 

ümumi 


konseptual 

ç

ərçivəsində  aşağıdakı  növ  iqtisadi  dəyişənlər 



f

ərqləndirilir: 



I. Statistik elementl

ər:  bu dəyişənlər  aşağıdakı 

qruplar üzr

ə toplanır və ya hesablanır: 

       - cari istehsal g

əlirləri; 

       - 

əsas fəaliyyət üzrə cari xərclər; 

       - kapital x

ərcləri; 

       - 

İstehlak (istifadə). 

II. Hesablanan d

əyişənlər: bu dəyişənlər birbaşa 

hesablana bil

ər və  cədvələ  və  ya statistik 

elementl


ər bazasına  daxil  edilə  bilər.  Onları 

aşağıdakı kimi bölmək olar: 

      - statistik vahidl

ərin məlumatları; 

      - toplu mühasibat m

əlumatları; 

      - nisbi göst

əricilər (əmsallar). 



III. Subyektl

ər:  əslində, onlar dəyişən hesab 

edilmirl


ər. 

 

İQTİSADİ DÖVR 

–  is

tehsal prosesinin ardıcıl 



m

ərhələlər  çoxluğudur.  İqtisadi  dövrə  istehsalın, 

dövriyy

ənin, 


bölüşdürmənin, yenidən 

bölüşdürmənin və  istehlakın  qarşılıqlı  əlaqəli 

m

ərhələləri 



daxildir. 

Əmtəə 


istehlakçıya 

çatmayınca, iqtisadi dövr qurtarmış sayıla bilməz. 

 

İQTİSADİ  DÖVRİYYƏ  MODELİ

  –  bazar 

şəraitində  istehsalçı  və  istehlakçıların  qarşılıqlı 

əlaqələrini sadələşdirilmiş 

əks etdirən 

makroiqtisadi modeldir.  

 

                                            



             3                                          2        

                                          5 

                           7           

 

 



                                                         

                8                   4         6                     

                                                             1 

                                        

 

 

 



 

 

Sxemd



ə ox işarəsi ilə göstərilmişdir:  

1 v


ə  2  -  istehsal vasitəçiliyinin göstərilməsi üzrə 

ev t


əsərrüfatları  və  istehsalçılar  arasındakı 

qarşılıqlı  əlaqələri və  onlardan istifadəyə  görə 

haqqın  alınmasını  əks etdirir. Sonuncu özündə 

əmək  haqqını  və  müxtəlif  növ gəlirləri 

(sahibkarlıq  gəlirini, renta gəlirini, dividentləri, 

faizl


əri) birləşdirir. 

Oxların 


ikitərəfli 

istiqam


ətləndirilməsi, bir istiqamətdə  fiziki  axını 

(m

əsələn, ev təsərrüfatları tərəfindən müəssisələrə 



işçi  qüvvəsinin verilməsini),  əks istiqamətdə  isə 

pul axınını (məsələn, əmək haqqını) əks etdirir;  

3 v

ə 4 - istehsalçılar ilə ev təsərrüfatları arasındakı 



əlaqələri əks etdirir; 

5  -  bir t

ərəfdən,  məqsədli  kapital  qoyuluşu, 

subsidiya, dotasiya v

ə  s.  şəklində  dövlət 

t

ərəfindən  istehsalçılara  yardımlar göstərilməsini, 



dig

ər tərəfdən isə  dövlətin müəssisələrdən  aldığı 

v

əsaitləri, ilk növbədə  isə  vergi ödənişlərini 



göst

ərir; 


6  -  bir t

ərəfdən,  əhalidən dövlət büdcəsinə  vergi 

v

ə qeyri-vergi daxil olmalarını, digər tərəfdən isə 



dövl

ətin gəlirlərinin tarazlaşdırılmasında və sosial 

yardımlar  sistemi  vasitəsilə  ayrı-ayrı  sosial 

qruplara köm

ək edilməsində iştirakını göstərir; 

7  -  dövl

ət tərəfindən bilavasitə  bazarda  bir  sıra 

əmtəə  və xidmətlərin (müdafiə təyinatlı  malların, 

yaşayış sahələrinin, dövlət ehtiyatlarına daxil olan 

malların və s.) alınmasını göstərir; 

8 v

ə 9 - xarici iqtisadi əlaqələri göstərir. Belə ki, 



ist

ənilən ölkənin müasir bazar iqtisadiyyatı xarici 

istehsalçılar və istehlakçılarla qarşılıqlı əlaqə üçün 

çox v


ə ya az dərəcədə açıq hesab edilir. 

 

İQTİSADİ  ƏRAZİ

  –  (I)  -  müvafiq ölk

ənin 


dövl

ət  yurisdiksiyası  altında  olan  coğrafi 

ərazisidir. Bu ərazinin  hüdudlarında  işçi  qüvvəsi, 

əmtəələr və  kapital hər  hansı  gömrük  və  ya 

immiqrasiya r

əsmiləşdirilməsi olmadan sərbəst 

h

ərəkət edə bilər. Buraya, hava fəzası, ərazi suları, 



beyn

əlxalq sularda yerləşən kontinental şelfin bir 

hiss

əsi (ölkə  öz  hüquqlarını  həyata keçirdiyi 



hüdud), h

əmçinin digər dövlət eksterritorial 

(toxunulmaz) 

ərazilərində  yerləşən səfirliklər, 

konsulluqlar v

ə s., sərbəst zonalar, təhkim edilmiş 

gömrük  anbarları  daxildir  (müvafiq  ölkənin 

ərazilərində  yerləşən səfirliklər, konsulluqlar və 

s., s

ərbəst zonalar, təhkim  edilmiş  gömrük 



anbarları isə daxil edilmir). 

(II)  – 

“İqtisadi  ərazi”  termini  aşağıdakı  mənaları 

daşıyır: 

-  dövl


ət  orqanları  tərəfindən idarə  olunan

hüdudlarında  adamların,  əmtəə, xidmət və 

kapitalın  sərbəst yer dəyişə  bildiyi  coğrafi 

ərazidir;  

gömrük anbarları və faktorları da daxil olmaqla, 



ist

ənilən azad zonalardır; 



əssisə 



Dövl

ət 


İstehsal 

amill


əri  

bazarı 


 

 

Əmtəə və 



xidm

ətlər 


bazarı 

Ev 


t

əsərrüfatları 

Xarici 

ölk


ələr 

 

292 


-  milli hava m

əkanları,  ərazi  suları,  ölkə 

t

ərəfindən müstəsna hüquqlarla istifadə  olunan, 



beyn

əlxalq sularda olan kontinental şelflərdir; 

ərazi  anklavları,  yəni dövlətlərarası  beynəlxalq 



müqavil

ələr və  ya  razılaşmalara  müvafiq  olaraq 

dövl

ət müəssisələri tərəfindən istifadə  olunan 



dig

ər ölkələrdə  yerləşən  coğrafi ərazilər (səfirlik, 

konsulluq, h

ərbi bazalar və s); 

-  ölk

ənin kontinental şelfi hüdudlarından kənarda 



beyn

əlxalq sularda yerləşən və  ölkənin rezident 

iqtisadi vahidl

əri tərəfindən,  yuxarıdakı  alt 

paraqraflarda mü

əyyən edildiyi kimi, ərazidə 

işlənən neft, təbii qaz və s. yataqları. 

İqtisadi  əraziyə  ekstra anklavlar (digər ölkənin 

dövl

ət  orqanları,  dövlətlər  arasındakı  beynəlxalq 



müqavil

ələr və  ya  razılaşmalara  uyğun  olaraq, 

beyn

əlxalq təşkilatlar  tərəfindən istifadə  olunan, 



müvafiq ölk

ənin xüsusi coğrafi ərazisinin hissəsi) 

daxil edilmir.  

 

İQTİSADİ  FƏAL  ƏHALİ

  –  1) 

işçi  qüvvəsi 

bazarının  xarakteristikası  zamanı  istifadə  olunan 

əsas kateqoriyalardan biridir. İqtisadi fəal əhali – 

əyyən dövr ərzində  əmtəə  və  xidmət  istehsalı 



üçün  işçi  qüvvəsinə  tələbatı  təmin edən  əhalinin 

bir hiss


əsidir. Beynəlxalq standartlarda iki 

göst


ərici nəzərdə tutulur, iqtisadi fəal əhali, onun 

ölçüldüyü dövrün davamiyy

ətindən asılı  olaraq – 

adi f

əal  əhali, yəni  davamlı  dövr  ərzində  fəal 

sayılan  əhali;  indiki an üçün fəal  əhali  (cari 

f

əallıq). İqtisadi fəal əhali nisbətən qısa dövr üçün 



ölçülür (h

əftə, gün) və  ona bu dövr ərzində 



iqtisadi f

əaliyyətlə məşğullara və  ya işsizlərə aid 

olmaları  üçün  qoyulan  tələblərə  cavab verən 

şəxslər daxil edilir. Adətən nisbətən  davamlı 

(m

əsələn, il) hesabat dövrü üçün ölçülən fəal əhali 



əhalinin verilən dövr ərzində əsas fəallıq statusu 

“m

əşğul”  və  ya  “işsizlik”  kimi  müəyyən olan 



hiss

əsidir. Fəallığın  əsas statusu əhalinin həftə 

ərzində tam məşğul olduğu həftələrin cəmi sayı ilə 

əyyən edilir. Adətən fəal 



əhali 

aydınlaşdırılarkən,  baxılan  şəxsin iqtisadi fəal 

olduğu verilən dövr ərzində məşğulluq və işsizlik 

dövrl


ərinin  davamlılığından  asılı  olaraq,  onlar 

m

əşğul və işsizlərə bölünə bilər; 2) müstəqil gəliri 



olan  şəxslərdir; məşğul  olanlar  və  iş  axtaranlar 

(“

İşsizlik”ə  bax)  daxildir.  İqtisadi  fəal  əhali 

m

əşğulluq  növlərinə  görə  aşağıdakı  kimidir: 



iqtisadiyyatda m

əşğul olanlar, din xadimləri, hərbi 

qulluqçular v

ə  işsizlər. Həm  muzdla  (işin  daimi, 

müv

əqqəti, mövsümi, təsadüfi və  ya birdəfəlik 



olub-olmama

sından  asılı  olmayaraq),  həm də 

müst

əqil iqtisadi əmək fəaliyyəti ilə  məşğul 



olanlar da buraya aid edilirl

ər. Dövlət müəssisə və 

t

əşkilatlarında, xüsusi və qarışıq mülkiyyətdə olan 



əssisələrdə, ailə  kəndli təsərrüfatlarında 

işləyənlər, habelə fərdi əmək fəaliyyəti ilə məşğul 

olanlar,  öz  şəxsi təsərrüfatlarında  çalışanlar  və 

ayrı-ayrı  şəxslərə  xidmət edənlər məşğulların 

sayında nəzərə alınır. 

İqtisadiyyatda  məşğul  olanlar  və  işsizlər birgə 

iqtisadi f

əal əhalini təşkil edirlər, işçi yaşında olan 

qalan 


əhali isə qeyri-fəal hesab olunur.  

 


Yüklə 17,41 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   70   71   72   73   74   75   76   77   ...   182




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin