A. M. Vəliyev Elmi redaktorlar: R. A. Səlimov, S. A. Sadıqova, T.Ə. Paşayev

ATMOSFERİ  ÇİRKLƏNDİRƏN  QAZ-

LARDAN  TƏMİZLƏNMƏ

 

– 

xüsusi 

mexanizml

ərin,  qurğuların  və  avadanlıqların 

köm

əyi ilə, çirkləndirmə  mənbələrindən atmosfer 

havasına atılan, insan  və ətraf mühit üçün zərərli 

olan 

qatışıqların 

(qaz 

qarışıqlarından) 

t

əmizlənməsidir;  qazlarda  formalaşan  zərərli 

madd

ələrin zərərsizləşdirilməsi, zəhərliliyin 

azaldılması,  neytrallaşdırılması,  yandırılması 

buraya  daxildir. Bu zaman h

ər  hansı  bir 

xammalın,  yarımfabrikatın  və  ya  hazır  məhsulun 

alınması  üçün  nəzərdə  tutulan, hər  hansı  bir 

başlanğıc 

məhsulun 

tutulması 

və 

z

ərərsizləşdirilməsi mərhələsində 

texnoloji 

prosesl

ər nəzərdən keçirilmir və  öyrənilmir. 

Statistika  praktikasında  maddələrin təmizləmə 

qurğularında  tutulan  və  zərərsizləşdirilən iki 

qrupu  -  b

ərk və  qazşəkilli (maye), həmçinin bu 

qarışıqların ayrı-ayrı növləri uçota alınır. Uçot ton 

v

ə kq-la aparılır.  

 

AUDİO-VİZUAL  BAZARLAR  VƏ  XİD-

MƏTLƏR

  –  bu bazar v

ə  xidmətlər  aşağıdakı 

növl

ərə bölünə bilər:  

audio-vizual m

əhsulların istehsalı: kino və video; 

audio-vizual m

əhsulların  yayılması:  kino  və 

video; 

kinoteatr: kinonun göst

ərilməsi; 

video bazarlar: p

ərakəndə satış; 

televiziya  verilişləri:  televiziya  proqramlarının 

istehsalı; 

musiqi m

əhsullarının  istehsalı  və  buraxılması: 

yazılmış valların, lentlərin buraxılması; 

audiobazarlar: p

ərakəndə ticarət; 

radio verilişləri: radio proqramların istehsalı; 

birbaşa  peyk və  kabel xidmətləri;  radio və 

teletranslyasiyalar. 

 

AUDİO-VİZUAL  BÖLMƏDƏ  MƏŞĞUL 

OLAN  MÜVƏQQƏTİ  HEYƏT 

–  audio-

vizual v

ə  ya kinematoqrafiya məhsullarının 

yaradılması 

məqsədi ilə 

vaxta gör

ə 

m

əhdudlaşdırılmış  müqavilələr üzrə  işləyən 

r

əssam, artist və  kino çəkilişi  qrupunun  texniki 

hey

ətini əks etdirir. 

 

 

AUDİO-VİZUAL  EV  TƏSƏRRÜFAT-

LARI 

(televizora (radioya), video-kasetli 

maqnitofona malik olan) – 

bu  ad  altında  heç 

olmasa bir audio-video q

əbuledicisi, televizoru, 

radioq

əbuledicisi və  ya videokasetli maqnitofonu 

olan ev t

əsərrüfatları 

nəzərdə 

tutulur. 

X

əstəxanalar, mehmanxanalar, həbsxanalar, 

qocalar evl

əri və s. bu anlayışa daxil edilmir. 

 

AUDİT 

–  mü

əssisələrin  (sığorta  şirkətlərinin, 

birg

ə  müəssisələrin, səhmdar bankların, birjaların 

v

ə s.) dərc (nəşr) etdirdiyi və ya yuxarı təşkilatlara 

t

əqdim etdiyi maliyyə 

hesabatlarının 

m

əlumatlarının,  onların  istəyi ilə  hüquqi, iqtisadi 

v

ə  mühasibat  baxımından  qiymətləndirilməsi də 

daxil olmaqla, maliyy

ə-təsərrüfat fəaliyyəti 

n

əticələrinin 

kompleks 

yoxlanmasıdır 

(ekspert

izasıdır).  Audit  daxili  və  xarici auditə 

bölünür. 

Xarici  audit müvafiq t

əşkilatların  rəsmi (illik) 

maliyy

ə 

hesabatlarının 

və 

dig

ər rəsmi 

materiallarının  qanunvericiliklə  nəzərdə  tutulmuş 

qaydada 

müst

əqil ekspertiza tərəfindən 

yoxlanması  və  təsdiqini özündə  birləşdirir. 

M

əsələn, təsərrüfat fəaliyyətinin genişləndirilməsi 

v

ə  nizamnamə  kapitalının  artırılması  ilə  bağlı 

olaraq, qiym

ətli 

kağızlarının 

emissiya 

layih

ələrinin auditi. Daxili audit idarəetmənin cari 

m

əsələlərini, uçot siyasətinin seçilməsini, 

m

ənfəətliliyin təhlilini, mühasibat uçotunun 

konkret probleml

ərini özündə birləşdirir. 

T

əsərrüfatçılığın  müxtəlif fəaliyyət növlərinə 

uyğun  olaraq,  ümumi  audit;  bank  auditi;  sığorta 

auditi;  investisiya  fondlarının,  birja  və  birgə 

mü

əssisələrin auditi bir-birindən fərqləndirilir. Bu 

v

ə  ya digər təşkilatın  maliyyə-təsərrüfat 

f

əaliyyətinin xüsusiyyətləri nəzərə  alınmaqla, 

audit  aşağıdakı  istiqamətlərdə  həyata keçirilir: 

nizamnam

ə  kapitalının  formalaşdırılması  və 

istifad

əsi; əmlakın formalaşdırılması və istifadəsi; 

m

ədaxilin  formalaşdırılması  və  istifadəsi; gəlirin 

formalaşdırılması  və  istifadəsi; mənfəətin 

formalaşdırılması və istifadəsi; istehlak fondunun 

formalaşdırılması 

və 

istifad

əsi; xərclərin 

formalaşdırılması;  debitor  hesablarının  vəziyyəti; 

kreditor  hesablarının  vəziyyəti; xərc  hesablarının 

v

əziyyəti; maliyyə  sabitliyinin,  satıla  bilmə 

qabiliyy

ətinin, ödəmə 

qabiliyy

ətinin 

qiym

ətləndirilməsi; xarici valyuta ilə 

əməliyyatların  aparılması;  digər təsərrüfat 

(maliyy

ə) 

əməliyyatlarının 

aparılmasının 

düzgünlüyü. 

Auditi

,  icraçı  (audit)  və  sifarişçi  (müəssisə, 

t

əşkilat)  arasında  müqavilə  bağlandıqdan  sonra 

mü

əyyən proqram və  plan üzrə  həyata keçirilir. 

Audit  proqramında  məsələnin həllinin  əsas 

m

əqsədləri, vəzifələri, istiqamətləri və  üsulları 

 

32 

mü

əyyənləşdirilir.  Auditin  aparılması  planında 

işin  ardıcıllığı,  onların  yerinə  yetirilmə  vaxtı  və 

müdd

ətləri göstərilir.  

Auditin n

əticələri auditorun bir neçə, o cümlədən 

giriş,  təhlil və  nəticə  bölmələrindən ibarət olan 

r

əsmi rəyi ilə təsdiq edilir. 

 

AUDİTOR  RİSKİ

  –  auditor yoxlam

aları 

prosesind

ə ortaya çıxan məlumatların real (həqiqi, 

normativ) v

əziyyətdən hər hansı səhv, qeyri-dəqiq 

v

ə kənara çıxmanın qabaqcadan güman edilən, yol 

veril

ən ehtimalıdır. 

Auditor  riski,  auditor  yoxlamasının  diqqətsiz və 

ya qeyri-

peşəkarlıqla  həyata keçirilməsi ilə 

əlaqədar olan səhvlərdən fərqli olaraq, iki səbəblə 

mü

əyyən edilir: 1) materialın müayinəsində seçmə 

(statistik) metoddan istifad

ə  olunması  ilə; 2) 

yoxlanılan  materialda  hər  hansı  bir  gizli, 

münt

əzəm səhvlərin mahiyyəti ilə. Birinci səbəb 

auditin t

əsadüfi səhvlərinə, ikinci səbəb isə 

auditorun aşağı səviyyəli ixtisasa malik olması və 

ya  işə  diqqətsiz  yanaşması  ilə  bağlı  olan 

k

ənarlaşma  (deviasiya)  səhvlərinə  gətirib  çıxarır. 

Audit t

əcrübəsi göstərir ki, təsadüfi səhvlərin 

azalması  kənarlaşmanı  artıra  və  ya əksinə  azalda 

bil

ər. 

T

əsadüfi səhvlərlə, kənarlaşmalar  və  nəzarətin 

ümumi n

əticəsi  arasında  olan  nisbəti  aşağıdakı 

kimi ifad

ə etmək olar: 

t

əsadüfi səhvlər və  kənarlaşmaların  (orta 

kvadratik k

ənarlaşmaların)  kvadratlarının  cəmi 

auditorun ümumi  s

əhvinin və  ya onun ehtimal 

olunan itkil

ərinin kvadratına bərabərdir;  

auditin s

əmərəliliyi, vahidlə  nəzarətin ümumi 

s

əhvinin miqdarı arasında olan fərq kimi müəyyən 

edilir. 

Buradan auditor riski il

ə  bağlı  bir  sıra  tövsiyələr 

ir

əli gəlir. Hər  şeydən  əvvəl  səhvlərin 

buraxılmasını, 

keyfiyyətsiz məlumatların 

(s

ənədlərin) təqdim edilməsini, cərimələr şəklində 

mümkün olan itkil

əri, dəbbələmə və ya əlavə pul 

x

ərcləri  ehtimalını  istisna  etmək  olmaz.  İşin 

h

əcmini  azaltmaqla,  onu  araşdırılan  materialın 

reprezentativ seçm

əsi ilə əlaqələndirmək lazımdır. 

Bununla  yanaşı,  seçmənin səhvinin  miqdarını  və 

qiym

ətini müəyyənləşdirmək  lazımdır.  Müayinə 

olunan  materialın  100%-li nəzarəti ilə  seçmənin 

s

əhvini  sıfıra  endirmək olar. Seçmənin səhvini 

aşağı  salmaqla,  kənarlaşmanın  yaranması 

ehtimalını artırmaq olar. 

K

ənarlaşmanın  aşkar  edilməsi üçün hesabatlarda 

gözl

ənilən təhrif etmələrin (burada məhkəmə-

mühasibat  ekspertizasının  ümumi  nəticəsinə  və 

t

əcrübəsinə  istinad etmək  daha  yaxşı  olardı) 

əlamətlərinə  görə  sənədlərin istiqamətlənmiş 

seçilm

əsi vacibdir. Təsadüfi səhvi  onunla  bağlı 

olan itki kimi d

ə  proqnozlaşdırmaq  olar. 

K

ənarlaşmanı 

proqnozlaşdırmaq 

mümkün 

deyildir, lakin ikinci d

ərəcəli müntəzəm səhvlərin 

(ilkin uçot v

ə hesabatlarda təhrif edilmiş hər hansı 

r

əqəmlərin toplama,  çıxma,  vurulması  zamanı) 

artması 

və 

ya 

azalmasının 

müəyyən 

qanunauyğunluqları mövcuddur. 

Auditor riskinin qiym

əti auditor işinin əsas hissəsi 

hesab  edilir.  Auditor  riski  sığorta  obyekti  hesab 

edilir. 

 

AVADANLIĞIN  İŞLƏMƏ  VƏ  BOŞ  DA-

YANMA VAXTI

  – 

avadanlığın  istehsalatda 

ekstensiv t

ətbiqinin 

xarakteristikasıdır. 

Avadanlığın  işləmə  və  dayanma  vaxtının 

maksimum ekstensiv ehtiyatı  avadanlığın təqvim 

vaxt fondudur  (

avadanlıq  vahidi  üçün  təqvim 

davamiyy

əti, onun müəssisənin  balansında 

olmasıdır). Quruluşca onun tərkibinə rejim, malik 

olunan  v

ə  planlı    vaxt  fondları,  həmçinin 

avadanlığın istehsal prosesində iştirak etmə (bax: 

“Avadanlığın  vaxt  balansı”)  vaxtı  daxildir. 

Avadanlığın  istehsalda  iştirak  etmə  vaxtı  planlı 

fonda b

ərabərdir və  ya  ondan  azdır,  əgər 

avadan

lığın bir hissəsi müxtəlif səbəblərdən  işsiz 

dayanmışdırsa,  onda  o,  avadanlığın  işçi  vaxt 

fondunu  t

əşkil  edir.  Vaxt  ərzində  avadanlıq 

istehsal prosesind

ə  fəal  iştirak  edir:  (yəni  əmək 

əşyalarına birbaşa təsir göstərir) – maşın (aparat) 

vaxtı;  passiv iştirak edir: (avadanlıq boş dayanır, 

lakin f

əhlə  ona xidmət göstərir)  – hazırlıq – son  

v

ə  köməkçi vaxt.  Maşın  vaxtının  tərkibindən 

yararlı  məhsulun  hazırlanmasına  sərf olunan 

faydalı vaxtı ayırırlar. 

 

AVADANLIĞIN  VAXT  BALANSI

 

– 

avadanlığın  vaxt  fondunu  və  ondan istehsalda 

istifad

əni xarakterizə  edən göstəricilər sistemidir. 

Balansın  tərkibində  avadanlığın  istifadə  və  boş 

dayanma 

vaxtları 

ayrılıqda 

göstərilir. 

Quraşdırılmış  (mövcud)  avadanlıqların  sayının 

dövrün t

əqvim müddətinə  vurulması  ilə 

avadanlığın  maksimum təqvim  fondu  hesablanır. 

Onun 

əsasında  məhdudlaşdırılmış  istehsal  şəraiti 

il

ə  avadanlığın  rejim,  malik  olduğu  və 

planlaşdırılan  təqvim  fondu  hesablanır.  Rejim 

fondu  -  t

əqvim fondundan istirahət və  bayram 

günl

ərini və  növbələr  arası  fasilələri  çıxmaqla 

mü

əyyən edilir. Vaxta malik olma fondu  rejim 

fondundan,  avadanlığın  planlı  təmirdə  və 

modernl

əşdirmədə, həmçinin  planlı  texniki 

xidm

ətdə  olan  vaxtı  qədər  azdır.  Avadanlıq 

vaxtının  plan fondu  -  istehsal  proqramının  və 

sifarişlərin yerinə  yetirilməsinə  lazım  olan 

vaxtdır. 

Avadanlığın 

istehsal 

prosesində 

iştirakının  faktiki  vaxtı,  onun  (avadanlığın)  saat, 

növb

ə, gün ərzində  faktiki  işlək  vaxtı  ilə 

 

33 

xarakteriz

ə edilir. Avadanlığın boş dayanma vaxtı 

s

əbəblər üzrə izah edilir. 

 

AVADANLIĞIN  YAŞI  (YAŞ  STRUK-

TURU)

  –  a

vadanlığın fiziki və mənəvi cəhətdən 

köhn

əlməsinin  xarakteristikalarından  biridir, 

yaşından 

asılı 

olaraq 

qruplaşdırılmış 

avadanlıqların  dəyərlərinin nisbətini özündə  əks 

etdirir. 

Avadanlığın  texniki  (avadanlığın  verilən 

modelinin seriyalarla buraxılışına başlanma tarixi) 

v

ə  faktiki (verilən  avadanlıq  nümunəsinin 

buraxılma  və  ya  quraşdırılma  tarixi)  yaşı 

f

ərqləndirilir.  Avadanlığın  orta  yaşı  maşınların 

xidm

əti  yaşının  orta  riyazi  qiyməti kimi 

hesablanır.  Mənəvi və  fiziki cəhətdən köhnəlmiş 

avadanlıqların  payını  müəyyən etmək üçün onlar 

yaşlarına görə qruplaşdırılır: 5 ilədək; 5 ildən çox 

-10 il

ədək; 10 ildən çox - 20 ilədək; 20 ildən çox. 

 

AVADANLIQLARA  KAPİTAL  QOYU-

LUŞU

  –  tikintinin 

smetasında  nəzərdə  tutulan 

avadanlıqların  (quraşdırılması  tələb olunan və 

ol

unmayan);  tikintinin  smetasına  daxil  edilmiş 

al

ət və  inventarların;  tikintinin  smetasına  daxil 

edilm

əyən  maşın  və  avadanlıqların  alınmasına 

yön

əldilmiş xərclərin məcmusudur.  

 

AVADANLIQLARDAN İSTİFADƏ EDİL-

MƏSİ

 – 

avadanlıqların istismarı prosesində onun 

po

tensial  imkanlarından  istifadə  edilməsini 

s

əciyyələndirir. 

Avadanlıqlardan 

istifadə 

edilm

əsinin 

yaxşılaşdırılması 

iqtisadiyyatın 

s

əmərəliliyinin  artırılması  amili  hesab  edilir. 

Statistika  avadanlıqların  istifadə  edilməsini 

istismar vaxtı, güc və iş həcmi üzrə öyrənir. 

 

AVADANLIQLARDAN  İSTİFADƏ  ƏM-

SALLARI

  –  vaxt v

ə  güc  (işin  həcmi) üzrə 

qurulmuş  və  faktiki  işləyən  avadanlıqlardan 

istifad

ə  səviyyəsini xarakterizə  edən  əmsallardır; 

əsas istehsal fondlarından istifadənin göstəricilər 

sisteminin t

ərkib hissəsi hesab edilir. 

Avadanlıqlardan  ekstensiv  və  intensiv istifadə 

əmsalları fərqləndirilir. Avadanlıqlardan ekstensiv 

istifad

ə  əmsalı  iş  vaxtının  balansı  əsasında 

hesablanır:  K

E1

=T

p

/T

t

 

(avadanlıqların  iş  vaxtının 

rejim fondunun T

p

, t

əqvim  vaxtına  T

t

  olan 

nisb

əti), K

E2

=T

f

/T

t

 

(avadanlığın faktiki iş vaxtının 

T

f

  t

əqvim  vaxtına  T

t

  nisb

əti), K

E3

=T

s

/T

t

  (T

s

 

avadanlığın  səmərəli  iş  vaxtı),  K

E4

=T

f

/T

p

, 

K

E5

=T

e

/T

p

, K

E6

=T

E

/T

f

.  Avadanlıqlardan  intensiv 

istifad

ə  əmsalı  aşağıdakı  kimi  hesablanır: 

K

int

=Q

f

/Q

b

  (Q

f

  – 

natural,  şərti-natural və  dəyər 

göst

əricilərdə,  işlənmiş  vaxtda  T

f

  -  faktiki yerin

ə 

yetirilmiş  işin  həcmi; Q

b

  –  bu dövr 

ərzində  H

p

 

avadanlığının  istehsal  qabiliyyəti, yəni Q

b

=T

f

*H

p

 

(ölçül

ən göstəricilərlə), mütərəqqi texniki 

normalardan istifad

ədə  avadanlıqların  yerinə 

yetirdiyi  işlərin həcmidir).  Avadanlıqlardan 

inteqral (ümumi) istifad

ə  əmsalı  ekstensiv  və 

intensiv amill

ərin qarşılıqlı təsirinin nəticəsini əks 

etdirir: K

interq

=K

e

K

int 

 

AVADANLIQLARIN  İŞİNİN  NÖVBƏ-

LİLİK  ƏMSALI

  - 

istehsal  avadanlıqlarından 

ekstensiv istifad

əni xarakterizə  edən göstəricidir. 

Quraşdırılmış  avadanlıqlar  üzrə  -  bütün 

növb

ələrdə  faktiki  işlənmiş  dəzgah-növbələrin 

(maşın-növbələrin)  sayının  dəzgah-növbələrin 

(maşın-növbələrin)  maksimum  mümkün  sayına 

nisb

əti kimi hesablana bilər. Dəzgah-növbələrin 

(maşın-növbələrin)  maksimum  mümkün  sayı 

dedikd

ə, qəbul  edilmiş  növbə  rejimi və 

mü

əssisənin  iş  qrafiki  üzrə  və  faktiki  işləmiş 

avadanlıqları  çıxmaqla,  hesabat  dövrü  ərzində 

işləyə bilən bütün quraşdırılmış avadanlıqlar başa 

düşülür.  Növbəlilik  əmsalının  müəyyən  olunmuş 

rejim üzr

ə  müəssisəsinin işindəki növbələrin sayı 

il

ə  müqayisəsi növbəlilik rejimindən istifadə 

əmsalını müəyyən edir. 

 

AVADANLIQLARIN  İŞLƏMƏ  (TU-

TUMDAN  İSTİFADƏ)  ƏMSALI

  –  faktiki 

işləyən 

avadanlıqların 

M

f

 

quraşdırılmış 

avadanlıqlara  olan  nisbəti kimi M

q 

:K

f

əal

=M

f

/M

q

 

(istifad

əyə  verilmiş  M

z

  telefon v

ə  teleqraf 

stansiyalarının  tutumunun  quraşdırılmış  tutuma 

olan nisb

əti M

m

:K

f

əal

=M

z

/M

m

).  Şəhərlərarası 

telefon 

əlaqəsində  kanalların  fəaliyyətinin 

xarakteristikası 

üçün 

fiziki 

zəncirlərin 

sıxlaşdırılması  və  tutumların  işləmə  əmsalından 

istifad

ə  edilir. Rabitə  sahəsinin xüsusiyyətləri 

rabit

ə  xidmətlərinə  artan tələbatların  ödənilməsi 

üçün  rabit

ə  şəbəkəsinin  fasiləsiz  inkişafından  və 

zaman ötdükc

ə  rabitə  xidmətinə  olan tələbatın 

qeyri-b

ərabərliyindən ibarətdir. Buna görə  də, 

rabit

ə  obyektlərində  güc  (tutum)  ehtiyatları 

n

əzərdə tutulur. 

 

AVADANLIQLARIN  QURAŞDIRILMA-

SI

  – 

texnoloji,  elektrik,  qaldırıcı-nəqliyyat və 

dig

ər  avadanlıqların,  onlara  nəzarətedici və 

avtomatlaşdırma 

vasitələrinin, habelə 

avadan

lıqların  fəaliyyət göstərməsini və  istehsal 

tullantılarının  kənar edilməsini təmin edən 

kommunikasiyaların  daimi  istismar  yerlərində 

quraşdırılmasıdır. 

 

AVAL (VEKSEL ƏMANƏTİ)

  –  veksel üzr

ə 

borclu olan şəxslərdən hər hansı birinin öhdəliyin 

(borcun) yerin

ə yetirilməsinə görə cavabdehliyi öz 

üz

ərinə  götürən fiziki və  ya  hüquqi  şəxsin 

 

34 

(avalistin) mü

əyyən məbləğdə veksel zəmanətidir. 

Avalçı  kimi  bank  da  çıxış  edə  bilər. Həmin 

z

əmanət veksel üzərində  və  ya  əlavə  vərəqədə 

avalçı tərəfindən zəmanətverici yazı ilə, yaxud da 

ayrıca sənədlə rəsmiləşdirilir.  

 

AVANS

  –  g

ələcək ödəniş  hesabına  əvvəlcədən 

veril

ən pul məbləği  və  ya qiymətli  əmlakdır, 

m

əsələn: gələcəkdə  işin,  xidmətin həyata 

keçirilm

əsinə, yükün kirayə  edilmiş  gəmi ilə 

daşınmasının 

yerinə 

yetirilm

əsinə 

gör

ə; 

hesablanmış (verilməli olan) əmək  haqqı əvəzinə 

əmlakın  verilməsi; ezamiyyət və  ya təsərrüfat 

x

ərclərinə  və  s. vəsaitin  əvvəlcədən ödənilməsi. 

Avans öd

ənişi  alan  şəxs təhtəlhesab  şəxs hesab 

olunur.  

Avans öd

ənişləri üzrə  hesablaşmalar  nağd 

(qanunvericilikl

ə  müəyyən  olunmuş  həcmdə) və 

nağdsız formada həyata keçirilə bilər. Avans alan 

t

əhtəl  fiziki  şəxs xərclənmiş  məbləğ  haqqında, 

onları təsdiq edən mal və ya ezamiyyət sənədlərini 

əlavə  etməklə,  təyin  olunmuş  vaxtda  avans 

hesabatı təqdim etməlidir. 

Avans alan t

əhtəl hüquqi şəxs qəbuletmə və təhvil 

s

ənədlərinə  uyğun  olaraq  hesabat  verir. 

M

ərhələlərlə (hissə-hissə) təqdim edilən mal, iş və 

xidm

ətlər müqabilində  ödənişlərin hissə-hissə 

aparıldığı  hallarda  hesabatın  hissələrlə  verilməsi 

d

ə mümkündür.  

Avans üzr

ə  müqavilənin  pozulduğu  və  ya 

öhd

əliyin yerinə  yetirilmədiyi hallarda avans 

qaytarılmalıdır. 

Avansı 

hüquqi 

yolla 

r

əsmiləşdirilmiş  behlə  qarışdırmaq  olmaz.  Xarici 

ticar

ət fəaliyyətində  malların  ixracı  (idxalı) 

zamanı  malın  dəyərinin  (müəyyən müqaviləyə 

əsasən təyin  olunmuş  faizi  qədər)  alıcıdan  mal 

gönd

ərənin (tədarükçünün) xeyrinə  əvvəlcədən 

(mal gönd

ərilənə  qədər)  avans tutula bilər. Mal 

gönd

ərənə  avansın  verilməsi və  onun  tutulması 

şərti  son  hesablaşmada  müqavilə  ilə  müəyyən 

olunur. Əgər müəssisədə əmək haqqı ayda iki dəfə 

verilirs

ə,  onda  birinci  yarımay  üçün  verilən 

m

əbləğ avans hesab edilir.