A r X e o L o g ġ y a V ə e t n o q r a f ġ y a ġ n s t ġ t u t u

güllü olmaqla iki qrupa ayrılır. 

Bəsit keçirtmə (çalkeçir) üsulu ilə toxunan saya palazın arğac ipi əriĢ taylarını 

təkbir  qaydada  çalkeçir  etdiyindən  onun  həm  astar,  həm  də  avand  üzü  eyni  görkəm 

alırdı.  Ġkiqat  toxuma  texnikası  ilə  hazırlanmıĢ  palaz  növü  el  arasında  çox  vaxt  "yer 

palazı" adlanırdı. 

Yer palazı zolaqlı və zolaqsız (saya) olmaqla iki cür toxunurdu. Saya palazın 

həm əriĢinə, həm də arğacına eyni rəngli, yaxud oxĢar rəng çalarına malik ip iĢlənirdi. 

Zolaqlı palazın əriĢ düzümü hər dəfə müəyyən saydan sonra fasiləsiz surətdə təkrarlanan 

müxtəlif rəngli iplərdən tərtib edilirdi. 

Toxuma texnikası cəhətdən şəddə zolaqlı palaz ilə tipoloji oxĢarlıq təĢkil edirdi. 

ġəddə bəzən Ģahmatsayağı bəzəkli toxunurdu. Bu halda onun əriĢi və arğacı rəngbərəng 

iplərdən ibarət olurdu. Eyni rəngli əriĢ və arğac iplərinin miqdarını artırıb azaltmaqla 

Ģəddə xanalarının ölçüləri dəyiĢdirilirdi. 

Güllü palaz istehsal texnikasına görə saya palazdan fərqlənməklə tayüzlü toxu-

nurdu. Güllü palazın tipik növü kilim olmuĢdur. Azərbaycanın xalçaçılıq mərkəzlərində 

kilimin  toxuma  texnikası  cəhətdən  bir-birinə  yaxın  olan  müxtəlif  növləri:  zili,  vərni, 

sumaq,  ləmpə,  gülvəngəli  və  s.  yaranmıĢdır.  Kilim  tipli  məmulat  növləri  mürəkkəb 

keçirtmə,  dolama,  (ilgəkli  dolama),  dərmə,  qıyıq,  ladı  və  s.  olmaqla  müxtəlif  texniki 

üsullarla toxunurdu. 

Mürəkkəb keçirtmə texnikası ilə hazırlanan güllü palazın əriĢ taylarını aralamaq 

üçün ümumi dal ağacı əvəzinə qısa çilik iĢlənirdi. Cərgə ilə çin-çin toxunan ilmə və ya 

boya-boy  keçirilən  arğac  iplərindən  fərqli  olaraq,  güllü  palazın  bəzək  ipləri  naxıĢ 

ünsurünü müstəqil toxuyan hər bir qadının qarĢısındakı, əriĢ taylarının arasından çilik 

vasitəsilə keçirilib toxunurdu. 

"Dolama", yaxud dərmə texnikası ilə birüzlü toxunan kilimlərdə naxıĢ ünsürü 

ilməsayağı  rəngbərəng  boyanmıĢ  xüsusi  bəzək  ipinin  köməyi  ilə  əmələ  gətirilirdi. 

NaxıĢın  müvafiq  hissələrinin  rəng  uyarının  tələbindən  asılı  olaraq  bəzək  iplərinin 

sərbəst ucu, bir qayda olaraq, məmulatın, astar üzünə çıxarılırdı. 

Adətən,  2-3  nəfər  tərəfindən  müĢtərək  toxunan  kilim  dərmə,  yaxud 

dolama  (o  cümlədən  ilgəkli  dolama)  texnikası  əsasında  hazırlandığından  onun  bəzək 

ünsürləri xalça texnikasında olduğu kimi, çin-çin deyil, müstəqil surətdə bu və ya digər 

---

 

 

449 

bəzək növü tamam oluncayadək ayrı-ayrılıqda toxunurdu. Ona görə də kilim toxuyan 

qadınların hər biri bilavasitə özünün öhdəsinə düĢən bəzək ünsürünü müstəqil surətdə, 

"yançı''nı gözləmədən toxuyub baĢa çatdırırdı. Bununla belə, rəngbərəng xüsusi bəzək 

ipi ilə toxunan kilim istehsalında yeri gəldikcə birbaĢa ötürülən arğac keçirmələrindən 

də istifadə olunurdu. 

Palaz növlərinin özünə məxsus istehsal texnikası yaranmıĢdı. Saya palaz və Ģəddə 

bəsit, kilim tipli məmulat növləri isə mürəkkəb toxuma texnikası ilə hazırlanırdı. Lakin 

istifadə məqsədindən və istehsal mərkəzlərinin üslub xüsusiyyətlərindən asılı olaraq, 

eyni məmulat növü tarixən onun üçün sabitləĢmiĢ səciyyəvi istehsal texnikası ilə yanaĢı, 

digər  texniki  üsullarla  da  toxunurdu.  Bu  cəhət  məiĢət  müxəllafatının  (məfrəş,  çuval, 

xurcun,  heybə)  hazırlanmasında  daha  çox  nəzərə  çarpırdı.  Azərbaycanın  qərb 

bölgələrində,  o  cümlədən  üslub  etibarilə  Qazax  xalçaçılıq  mərkəzinə  yaxın  olan 

Borçalı, Qarayazı və Göyçə mahallarında geniĢ dəbdə olan qıyıq məfrəş, dərmə çuval 

bu cür mürəkkəb toxuma üsulu ilə hazırlanırdı. 

Xalça-palaz məmulatının bütün növləri, əsasən, eyni dəzgahda - dik hana vasi-

təsi ilə toxunurdu. Hana hissələri ağacdan olub bir cüt qoldan, onları köndələn vəziyyətdə 

birləĢdirən alt və üst oxdan, daban paralarından ibarət bəsit quruluĢa malik idi. Hananın 

köməkçi  hissələrinə  gücü  ağacı,  gücü  çubuğu,  vərəngalan,  dal  ağacı,  ağız  çubuğu,