A. T. G 'o fu ro V, S. S. F a y z u lla y e V, A. K. R a X im o V, B. Z o X id o V a, F. I. M a tk a r im o V

Primatlar miyasining evolyutsiyasi
Tayanch tushunchalar va bilimlar: maymunlar, miyaning 
rivojlanish bosqichlari, maymunlarda bosh miyaning evolyutsiyasi.
Primatlar sutemizuvchilaming boshqa vakillaridan miyasi 
neokorteks (yangi p o ‘stloq qavati)ning rivojlanganligi va taba- 
qalanganligi bilan ajralib turadi. U po ‘stloqning 96%ini tashkil 
qiladi. Pushtalar markazi vertikal yo'nalishda boTib, gorizantal 
yo ‘nalishda yo ‘g ‘rilgan. B a’zi bir primatlarda alohidalashgan ensa, 
peshona qoplamalari boTib, u po‘stloq qavatining rivojlanishi 
bilan aloqodor.
85

---

Primatlar miya tuzilishini solishtirma anatomik jihatdan 
o ‘rganish uning rivojlanishi ikki yo‘nalishda borganligini ko'rsatadi, 
Birinchi yo ‘nalish prim atlaming sodda vakillaridanmurakkablarini 
kelib chiqishi bilan bog‘liq b o ‘lib, u miya tuzilishining murak- 
kablanishi, organizm tuzilishining yuqori pog‘onaga ko ‘tarilishi 
va boshqaruv mexanizmining takomillashishi bilan aloqador. 
Ikkinchi y o ‘nalish ekologik tafovut, y a’ni primatlaming u yoki bu 
guruhini konkret m uhit sharoitiga moslashib yashashi bilan bogTiq.
M iya rivojining asosiy yo ‘nalishlarini 
olti bosqichga 
ajratish 
munikin.
Birinchi bosqich 
kichik primatlar (tupaylar, lemurlar) miya- 
siga xos. Ular miyasining xarakterli tomoni allokorteks (ya’ni 
qadimgi va oraliq p o ‘stloq)ning rivojlanganligidir. Shu bilan 
birga neokorteksning kam tabaqalashganligi b o ‘lib, allokor- 
teksdan hid bilish pushtasi bilan ajralganligidir. Ular miyasida 
kam tabaqalashgan, kam alohidalashgan qismlari mavjud. Bular 
eshitish, k o ‘rish, teri orqali sezish va harakatlanish zonalaridir. 
Allokorteksning rivojlanganligi tuban prim atlami sutemizuv- 
chilarning boshqa tuban vakillari bilan yaqinlashtiradi. Yuksak 
primatlarda, allokorteks kichrayib, u neokorteks tomondan siqi- 
ladi. Eng tuban miya tupaylarda uchrab, allokorteks maksimal 
rivojlanganligi, neokorteks esa minimal holatda boTishi bilan 
tavsiflanadi. Lemurlarda esa miyaning chakka qismi birmuncha o ‘ 
sgan.