A. T. G 'o fu ro V, S. S. F a y z u lla y e V, A. K. R a X im o V, B. Z o X id o V a, F. I. M a tk a r im o V

12-rasm. Pitekantroplar toshdan, daraxt shoxlaridan oddiy qurollarni
tayyorlay olganlar
68

---

Antropologik dalillar, arxantroplar har holda ularning kechki 
formalarida nutq bosWang-ich bo‘lganligidan dalolat beradi. Har 
holda ja g ‘lar, og‘iz boshlig‘ining tuzilishi va kattaligi b o ‘yicha 
arxantroplar maymunlarga qaraganda odamlarga yaqin. Bu albatta 
odamlardagi nutqi nahotki shuncha erta shakllangan bo‘lishi 
mumkin degan xulosaga olib kelmasligigi kerak. Lekin shunday 
imkoniyat bo‘lishligini ham inkor etib b o ‘lmaydi.
Arxantroplar yashagan g‘orlarda suyaklari bilan bir qatorda, 
ular yasagan, habilislamikidan keskin farq qiluvchi anchayin 
takomillashgan tosh qurollar ham topilgan. Bunday tosh qurollar 
ayniqsa Fransiyaning Sent-Ashel deb atalgan joyidan ko‘plab 
topilgan. Arxantroplar geografik populyatsiyalaming keyingi 
taqdiri turlicha bo‘lgan. K o‘pchilik olimlar tomonidan Afrika 
erectuslaridan hozirgi zamon tipidagi odamlar kelib chiqqan degan 
nazariya ilgari suriladi. Bu nazariya monotsentrizm deb ataladi.
13-rasm. Sinautroplar olovdan fovdalanishni bilganlar
Hozirgi zamon tipidagi odamlaming kelib chiqishi hususidagi 
ikkinchi nazariya politsentrizi deb atalib, uning tarafdorlari 
odamning kelib chiqish markazi b o ‘lib Afrika, Osiyo va Yevropa 
qit’alari hisoblanadi. Binobarin ular bir vaqtning o ‘zida ko‘p
69

---

joylardan kelib chiqqanlar. Lekin yangi antropologikm aium otlarni 
k o ‘rsatishicha hozirgi zamon tipidagi odamlar dastlab Afrika 
qit’asida paydo bo ‘lib, keyinchalik butun dunyoga tarqalganlar. 
Boshqacha aytganda keng doiradagi monotsentrizm tarafdorlari 
k o ‘pchilik antropologlami tashkil qiladi.
Savollar:
1. Odamning kelib chiqish bosqichlarini aytib bering?
2. Arxantroplarga qazilma holdagi qaysi odamlar kiradi?
3. Ularning suyaklari bundan necha million yillar muqaddam 
yer qatlamlaridan topilgan?
4. Arxantrop suyaklari dastlab qaysi hududlarda topilgan?
5. Keyingi vaqtda arxantrop atamasi qanday atama bilan 
almashtirildi?
6. Homo erectusning xarakterli tomonlarini izohlab bering?
7. Odamning kelib chiqishi markazi haqida qanday farazlar
bor?
8. Siz ularning qaysi birini haqiqatga yaqin deb o ‘ylaysiz?
9. Muzlik davri qachon boshlangan va qancha muddat davom 
etgan?