A. T. G 'o fu ro V, S. S. F a y z u lla y e V, A. K. R a X im o V, B. Z o X id o V a, F. I. M a tk a r im o V
Testlar: 1. Arxantroplar qachon paydo bo‘lgan?
Yüklə 5,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3. Odamning kelib chiqish bosqichlari
- 4. Homo erectusning miya qutisining kattaligi qancha
- Paleoantroplar - qadimgi odamlar Tayanch tushunchalar va bilimlar
|
Testlar:
1. Arxantroplar qachon paydo bo‘lgan? A) bundan 1,5 million yillar muqaddam B) bundan 2 million yillar muqaddam C) bundan 1,8 million yillar muqaddam D) bundan 1 million yillar muqaddam 2. Muz!ash davri qachondan boshlangan? A) plestotsen davridan B) eotsen davridan C) oligotsen davridan D) miotsen davridan 3. Odamning kelib chiqish bosqichlari A) poleoantrop, arxantrop, neoantrop 70 B) arxantrop, neoantrop, poleoantrop C) neoantrop, poleoantrop, arxantrop D) arxantrop, poleoantrop, neoantrop 4. Homo erectusning miya qutisining kattaligi qancha? A) 800 sm kub B ) 900 sm kub C) 1000 sm kub D ) 1100 sm kub 5. Fransiyaning Sent-Ashel deb atalgan joyidan odamning qaysi ajdodlariga taaluqli qurollar ko‘plab topilgan. A) arxantroplar B) paleoantroplar C) neoantroplar D) uquvli odam Paleoantroplar - qadimgi odamlar Tayanch tushunchalar va bilimlar: geydelberg, neandertal odami, ularning yashash vaqti, tavsifi. Suyaklari topilgan joylari, qirilish sabablari. Avstralopiteklaming ko‘pchiligi Homo avlodiga mansub nasi qoldirib pleystotsenda yoppasiga vo‘qoladilar. Ularning Yer yuzidan yoppasiga yo'qolishi haqida antropologlar o ‘rtasida turlicha tushuntirishlar bor. Bir guruh antropologlar avstrolopiteklar o‘zlarining nasli bo ‘lmish odamzodning qurboni bo‘lgan, ikki guruh antropologlar darranda tishli yo ‘lbarslaming qurboni bo ‘lgan deb tushuntiradilar. IJchinchi guruh antropologlar iqlimni o ‘zgarishi baxaybat avstralopiteklaming yoppasiga qirilishiga sabab bo‘lgan deb ko‘rsatadilar. Homo avlodiga mansub eng qadimgi chakka suyaklar Keniyaning Tugen Xills degan joyida bundan 2,4 million muqaddam yashagan jonzodniki bo‘lib uning qaysi turga mansubligini aniqlab bo‘lmagan. Umuman olganda avstralopiteklar bilan dastlabki odamlar oralig‘idagi tur Homo habilis 2,4 million yillar muqadam alohidalashgan. Qizig‘i shundaki, shu davrga kelib yer ostidan 71 ko'plab ibtidoiy tosh qurollar topilgan. Bu arxeologik tosh qurol yasash ilk paleolit davrini boshlanganligidan darak beradi. Tanzaniyaning Oldvay jarligidagi “uquvli odam” suyaklari Homo habilis 1950—60-yillar oralig‘ida aniqroq qilib aytilganda 1959-yil Luis Liki tomonidan topilgan. Dastlabki vaqtda topilgan ikki tishga qarab ulami baxaybat avstralopitekka tegishli deb o ‘ylaganlar. Tishlar topilgan joydan biroz narida kalla suyaklari qazib olingan va unga zindjantrop degan nom berilgan. 1960-yilga kelib ikki tish topilgan joyning yanada chuqurroq yer qatlamida zindjantropga nisbatan katta boTgan kalla suyaklari topilgan. Unga Homo habilis ya’ni uquvli odam kalla suyagiga tegishli degan xulosaga kelingan. Bu to ‘g ‘ridagi maqola 1964-yili e ’lon qilingan. Biroq keyinroq anig‘ini aytadigan bo‘lsak 1970-yillarning oxlri 1980-yillaming boshida Keniyaning Turkan ко‘lining Sharqiy q irg'og'ida yaxshi saqlangan ikkita bosh chanoq suyaklari topilgan. Ular avstralopiteklar bilan pitekantrop (Homo erectus) kalla suyak oralig‘ida bo Tib, Homo rudolf deb atala boshlagan. Olduvay jaridan tashqari Homo habilis ning suyak qoldiqlar Habashiston, hamda Janubiy afrikaning Shterkfanteyi va Svartk- rane g ‘orlarida ham topilgan. Homo habilisning qoT-oyoq suyaklar tuzulishi avstralopitek- lar qoT-oyoq suyaklaridan deyarli farq qilmagan. Ular ayniqsa, Afrika Avstralopiteknikiga yaqin bo ‘lgan. Lekin kalla quti suyak tuzulishida bir riecha o ‘zgarishlar ko ‘zga tashlanadi. Yuzning pastki qismini kamroq bo‘rtib oldinga chiqishi, pastki ja g ‘ ham unchalik katta ja g ‘ tishlam ing yirik emasligi, kalla suyagining tepa qismini birmuncha k o ‘tarilmaganligi, ensa qismini nisbatan yumaloqroqligidan ib o ra t Bosh miyada muhim o ‘zgarisblar ro ‘y bergan. Uning og‘irligi va hajmi ortgan, tepa qismi kengaygan. Bosh miya yarimsharlaridagi pushtalaming izlari ortgan, ayniqsa nutq markazi yaxshi ifodalangan. Janubiy afrikalik antropolog F.Tobayas fikricha, habilisning paydo boTishi bilan gominidlar bosh miya evolyutsiyasiga yirik 72 qadam qo'yilgan. Faqat uning tuzilishi emas, hajmining ortganligi e ’tiborga olinsa avstrolopiteklar bilan uquvli odam orasidagi tafovut jibati sezilarli darajada o'zgargan. Haqiqatdan ham avstralopiteklarda bosh miya hajmi 400-500 sm3, homo habilis da esa 700 sm3 [22]. Odamlarning aqlli b o iish bosh miya og'iriigiga b o g iiq boim asada, har holda avstralopiteklarga nisbatan uquvli odam (homo habilis)da bosh miya og‘irligini ortganligi ular tomoni dan ko ‘plab ibtidoiy tosh qurollar yasalgani aql rivojlanib kela- yotganligini darak beradi. Odamlardagi miya, yurak, jigar, buyrak, ichaklar faoliyati uchun ko‘p energiya sarflanadi. Sanab o ‘tilgan organlar tana og'irligining atigi 7 %iga to’g 'n kelsada ular tanadagi modda alm ashishtufayli hosilbo‘Igan energiyani 75 foizini o'zlashtiradilar, Vaholanki miya esa gavda og‘irligini 2 foizini tashkil etsada, u organizm oladigan energiyaning 20 foizini o ‘zlashtiradi [6]. Mabodo miya katta bo‘lsa, uning faoliyati uchun zarur energiyani to‘plash uchun organizm doimo ko ‘penergiyaajratadigan ozuqarii istemol qilishi zanir. Shu sababli ham, arxeologik m aium otlam i guvohlik berishicha, odam ajdodlari ko‘proq go‘sht iste’mol qilishga o ‘tganlar. Homo habilis lar tishining ustki qismi ko“p yemirilganligi ular ko‘plab o ‘simlikiar bilan oziqlanganligini tasdiqlaydi. Ular yashagan g'orlarda ko ‘plab hayvon suyaklarini topilishi ilk ajdodlarim izko‘p energiya beradigan oziqlarni iste’mol qilishga o ‘tganligini ko ‘rsatadi. K o‘p kaloriya beradigan ozuqalar bilan oziqlanish ichaklar hajmini qisqarishiga olib kelgan. Shu nuqtai nazardan olganda tana og‘irligi bo‘yicha hayvonlarga teng odamlarda ichaklar kamligi tasodifiy emas. Homo habilisga oid qazilma holdagi suyaklar bir-biridan keskin farq qiladi. Uning suyaklari topilgan yer qatlamlarida qadimgilari va yoshlari o‘rtasidagi mingdan ortiq farqlami ko ‘rish mumkin. Homo habilisdan keskin farq qilganlari alohida turlarga kiradi. Shunday turlardan biri Homo rudolfensis rudola odami 1972-yil Kenivaning Koobi-Fora yeridan topilgan. U yirik gavdali 73 bosh miya hajmi habilisnikidan katta 750 sm’ ga teng. Xilma-xil habilislar taxminan 2,4-1,7 million yillar muqaddam yashagan va gominidlar orasida eng rivojlangani hisoblanadi. Bundan yarim million yillar muqaddam yoki undan oldinroq erektuslar yashagan Afrika va boshqa regionlarda gominidlami yangi tipi paydo bo'ladi. Ular arxantroplarning rivojlangan tipi bo ‘lishiga qaramay erektuslaming ko ‘p belgilari (peshonasining qiyaligi qoshyoy suyaklariningbirm unchado‘ngligi,pastkijag‘ning kattaligi, iyakning oldinga chiqmaganligini o‘zlarida mujassam qilganligi bilan ajralib turgan. Shunga qaramay ular erectuslardan kalla suyagining kattaligi, bosh miya hajmini ortganligini, ensa suyagini yumaloqligi bilan farq qilganlar. Bundan tashqari kalla suyagining tepa qismini nibatan yuqoriga ko‘tarilganligi bilan ham ajralib turganlar. M iya qutisining sig‘imi 1100 sm3, hatto hozirgi odamlamikiga o ‘xshash 1400 sm3, ayrim xollarda undan yuqori bo ‘lgan. Arxantroplar о ‘mini egallagan gominidlar har xil hududlarda va turli zamonlarda yashaganliklari sababli, o ‘zaro keskin farq- langanligiga qaramay, ularning hammasi paleoantroplar y a’ni qadimgi odamlar deb ataladi. Hozirgi vaqtga kelib paleoantroplar- ning ikki turi: geydelberg va Yüklə 5,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|