A. X. Mamirov − JizPI, "qm va K" kafedrasi katta o’qituvchisi

Nazorat uchun savollar: 
1 Bog‘lovchi moddalar necha sinfga bo’linadi. 
3.Bog‘lovchi moddalarni turlari. 
4.Qo‘shimchalar nomi va sinflarga bo‘linishi. 
Qo‘llaniladigan ta'lim texnologiyalari
: 
kompyuter texnologiyalari, laboratoriya 
jixozlari, ko‘rgazmali qurollar( beton kubiklar, qorishmalar, slaydlar); 
Darsni o’tishda qo’llaniladigan pedagogik metod turlari: 
- 
Aqliy hujum, klaster,
Darsni o’tishda qo’llaniladigan texnik vosita turi: 
-
Ko’rgazmali qurol 
-
Proyektor 
-
Slayd 
-
Tarqatma material 
3-AMALIY MASHG’ULOT 
Mavzu: Havoda qotuvchi bog‘lovchi moddalar
 
Gips monomineral bog‘lovchi moddalarga kiradi. Qurilishda uning eng ko‘p tarqalgan 
turi β - yarimsuvli gips xisoblanadi. Xozirgi paytda ko‘proq mustaxkamligi yuqori bo‘lgan α - 
yarim suvli gips (CaSO
4
∙0,5H
2
O) ishlab chiqarilmoqda. Uning kristallari yirikroq bo‘lib, suvni 
kam talab qiladi, bundan tashqari β (CaSO
4
∙0,5H
2
O) ga nisbatan mustaxkamligi va zichligi 
yuqori. 
Gipsli bog‘lovchi moddalar issiqliq ishlovi xaroratiga ko‘ra, asosan ikki guruxga 
bo‘linadi: Past xaroratda kuydirilgan faqat gipsli) va yuqori darajada kuydirilgan (angidritli), 
past xaroratda kuydirilgan gipsli bog‘lovchi moddalar quyi xaroratda (110-180
0
C) kuydiriladi va 
asosan yarim suvli gipsdan iborat bo‘ladi, u tez qotadi. Ularga qurilish gipsi, mustaxkamligi 
yuqori bo‘lgan gips, shuningdek shaklli xamda tibbiy gips kiradi. Yuqori darajada kuydirilgan 
gips olish uchun gips yuqori xaroratda (600-900
0
C) kuydiriladi. U asosan suvsiz gips 
(angidrid)dan iborat bo‘lib, sekin qotishi bilan farqlanadi. Ularga angidrid bog‘lovchi va yuqori 
xaroratda kuydirilgan gips (Estrix gips) kiradi. Quyi xaroratda kuydirilgan moddalar, shu 
jumladan qurilish gipsi asosan ko‘proq ishlab chiqariladi. 
Gipsli moddalar ishlab chiqarish uchun tabiiy gips toshi CaSO
4
∙2H
2
O va tabiiy angidrid 
CaSO
4
, gilgips
, 
shuningdek, asosan kalsiy sulfat, xamda fosfor gipsdan, borogipsdan
 
tarkib 
topgan kimyo sanoatning turli xil chiqindilari xom ashyo bo‘lib xizmat qiladi. 
Ikki molekula suvli gips yengil mineral xisoblanadi. Uning MOOS shkalasi bo‘yicha 
qattiqligi 2 ga teng, zichligi 2,2-2,4/sm
3
, angidridniki esa 2,9 - 3,1 g/sm
3
ga teng. Toza ikki 
molekula suvli gipsning tarkibi 32,56% CaO dan 46,51% CO
3
, 20,83% H
2
O dan iborat. Angidrit 
odatda gipsli tosh qazilmalarida qo‘riqlovchi qavat sifatida uchraydi. Kimyoviy toza angidritning 
tarkibi 41,19% CaO - 45,81% SiO
3
dan iborat. 

---

94 
yer osti suvlari ta'sirida angidrit asta-sekin suvsizlanadi, va ikki molekula suvli gipsga 
aylanadi. Fosfogips - fosfat kislota ishlab chiqarish sanoatining chiqindisi xisoblanadi. 
Fosfogipsning tarkibi asosan ikki molekula suvli gipsdan iborat. Ikki molekula gips CaSO
4
∙2H
2
O 
ni yarim molekula suvli CaSO
4
∙0,5H
2
O yoki suvsiz angidrit CaSO
4 
gacha suvsizlashtirish gipsli 
bog‘lovchi moddalar ishlab chiqarishning asosini tashkil etadi. Yarim molekula suvli gipsning 
nazariy tarkibi 38,63% CaO, 55,18% CO
3
va 6,21% H
2
O iborat ikki molekula suvli gipsning 
suvsizlanishi darajasi xarorat va qizdirish muddati, xamda bug‘ bosimiga bog‘liq.