A yuldashev soliq va soliqqa

TAKRORLASH U C H U N SAVOLLAR
1. Foyda solig'i qanday soliq hisoblanadi?
2. Foyda solig'ining obyekti nima?
3. Yuridik shaxsni daromadi qanday aniqlanadi?
4. Foyda solig'ining stavkalari qanday?
5. Foyda solig'i bo'yicha imtiyozlar nimadan iborat?
6. Foyda solig'i bo'yicha hisobotlar qanday tuziladi.
43

---

VI bob. SODDALASHTIRILGAN SO LIQ T IZ IM I
(yagona soliq)
l - § . Soddalashtirilgan soliq tizimi haqida tushuncha
va uning iqtisodiy ahamiyati
O'zbekiston Respublikasi oldida turgan qator iqtisodiy-ijtimoiy 
masalalami yechishda, shu jum ladan, bozorlarni tovarlar va xizmatlar bilan 
ta ’minlashda, aholini ish bilan bandligini tashkil etishda bozor iqtisodiyoti 
sharoitida xojalik tizimining m uhim tarkibiy qismi bo'lm ish kichik 
biznesning ahamiyati beqiyosdir. Hozirga kelib, kichik korxonalar yalpi 
ichki mahsulotning to'rtdan bir qismini bermoqdalar.
O'zbekistonda kichik biznesni rivojlantirishda davlatning kafolatlari 
va yordami tufayli iqtisodiyotda katta imkoniyatlami ishga solish mumkin. 
Ularga davlat yordamini berish, kafolatlardan tashqari ixchamlashgan soliq 
tizimiga o'tishga ruxsat berishlik ulam i tashkil qilish va moliya xo'jalik 
faoliyatini boshqarishda muhim ahamiyatga ega bo'ldi.
Ixchamlashgan soliq tizimining ahamiyati kattadir.
Bular 
birinchidan,
bozomi tezda tovarlar va xizmatlar bilan boyitish 
imkonini beradi, 
ikkinchidan,
ishsizlikni kamaytirish, yangi ish o'rinlari 
ochishga yordam beradi, 
uchinchidan,
ular faoliyatini tashkil qilishni 
ixchamlashtiradi, 
to'rtinchidan,
soliq hisoblari va hisobotlari sonini 
kamaytiradi, soliq hisoblash xodimlari ishini osonlashtiradi, chunki ilgari 
ko'p soliq hisoblari va dalolatnomalari o'm iga yagona soliq (aksiz osti 
tovarlari bo'ladi aksiz) soliq to'laydi. K o'p martali bo'nak to'lovlar 
um um an bo'lmaydi. Demak, boqimanda ham bo'lmasligi lozim.
Agar kichik korxonalar aksiz osti tovarlari ishlab chiqarsalar, unda 
aksiz solig'ini ham tulaydilar.
Soliq hisobi oddiy bo'ladi, atigi 6 ko'rsatkichdan iborat.
Kichik korxonalar uchun yagona soliq to'lashga o'tishlik ixtiyoriydir. 
Bunda O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «Kichik korxo­
nalar uchun ixchamlashtirlgan soliqqa tortish tizimiga o'tishni qo'llash» 
to'g'risidagi qaroridan kelib chiqiladi. (1998-yil 15-aprel 159-son).
Ixchamlashtirilgan soliq to'lashga o'tgan kichik korxonalar uchun 
quyidagi to'lovlarni to'lash tartibi saqlanib qolgan:
Aksiz solig'i
Bojxona to'lovlari.
Davlat boji.
Budjetdan tashqari fondlarga to'lovlar: pensiya fondi, bandlik, yo'l 
fondlari va b.
44

---

Biija bitimlari yig'imi.
Maxsus tovarlami sotish huquqini olish litsenziya yig'imi.
Savdo qilish huquqini olish yig‘imi.
Kichik biznes korxonalari qatoriga o'tishning yagona mezoni bor. U 
ham bo'ladi ulardagi ishlovchilar sonidir. 2002-yildan boshlab, filial va 
boiinm alarda ishlovchilar ham ishlovchilar soniga qo'shiladigan bo'ldi. 
Kichik biznes maqomini olishning quyidagi m e’yorlari belgilangan: 
Mikrofirmalarda:
ishlab chiqarish sohalari uchun — 10 kishigacha; 
xarid qilish, ta ’minlash sotish korxonalari, xizmat ko'rsatish va 
noishlab chiqarish sohalari uchun — 5 kishigacha.
Kichik korxonalarda:
sanoat da — 40 kishigacha;
qurilish, qishloq xo'jaligi va boshqa ishlab chiqarish sohalarida — 20 
kishigacha;
fan, ilmiy xizmat qilish, chakana savdo va boshqa noishlab chiqa­
rish sohalarida — 10 kishigacha ishlovchisi bo'lishi shart.
O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2003-yil 30-avgustdagi Far- 
moniga asosan 2004-yilning 1-yanvaridan kichik tad-birkorlik (biznes) 
subycktlari toifasiga quyidagilar kirishi belgilandi: 
yakka tartibdagi tadbirkorlar;
ishlab chiqarish tarmoqlarida band bo’lgan xodimlarining o'rtacha 
yillik soni 20 kishidan, xizmat ko’rsatish sohasi va boshqa ishlab chiqa- 
rishga aloqador bo‘lmagan tarmoqlarda 10 kishidan, ulguiji, chakana savdo 
va umumiy ovqatlanish sohasida 5 kishidan oshmagan mikrofirmalar; 
quyidagi tarm oqlam ing o ‘rtacha yillik xodimlar soni: 
yengil va oziq-ovqat sanoati, metallga ishlov berish va asbobsozlik, 
yoq'ochni qayta ishlash, mebel sanoati va qurilish materiallari san o ati-100 
kishidan;
mashinasozlik, metalluigiya, yoqilig‘i-energetika va kimyo sanoati, 
qishloq xo'jaligi mahsulotlari yetishtirish va qayta ishlash, qurilish hamda 
boshqa sanoat-ishlab chiqarish sohalari — 50 kishidan;
fan, ilmiy xizmat ko'rsatish, transport, aloqa, xizmat ko'rsatish sohasi 
(sugurta kompaniyalaridan tashqari), savdo va um um iy ovqatlanish hamda 
boshqa ishlab chiqarishga aloqador bo'lm agan sohalar — 25 kishidan.
Soddalashtirilgan soliq, O'zbekiston Respublikasining Soliq kodeksiga 
muvofiq ishlab chiqilgan va tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirayotgan 
mikrofirmalar va kichik korxonalar (keyingi o'rinlarda - mikrofirmalar va 
korxonalar deyiladi) uchun soliqqa tortishning soddalashtirilgan tizimini 
qo'llash tartibini belgilaydi.
Soddalashtirilgan soliqning amal qilishi dasturiy vositalar ishlab chi­
qarishga, kompyuter texnikasi va dasturiy vositalarga servis xizmati ko'rsa- 
tishga, kompyuter texnikasida va axborot texnologiyalari bilan ishlashga 
o'qitishga ixtisoslashayotgan tashkilotlarga (xodimlar sonidan qat’i nazar) 
ham tatbiq etiladi.
45

---

Mikrofirmalar va kichik korxonalar uchun soliqqa tortishning soda- 
lashtirilgan tizimi O'zbekiston Respublikasining Soliq kodeksida nazarda 
tutilgan amaldagi soliqqa tortish tizimi bilan bir qatorda qo'llaniladi.
Soliqqa tortish tizimini tanlash huquqi ixtiyoriy ravishda mikro- 
firmalar va kichik korxonalarga mazkur tartibga muvofiq taqdim etiladi, 
soliq solishning alohida tartibi belgilangan tadbirkorlik faoliyatining ayrim 
turlarini amalga oshiruvchi mikrofirmalar va kichik korxonalar bundan 
mustasno.
Soliqqa tortishning soddalashtirilgan tizimi umumdavlat soliqlari 
yig'indisi, shuningdek, mahalliy davlat hokimiyati organlari joriy etadigan, 
quyida ko'rsatilgan yig'imlardan tashqari, mahalliy soliqlar va yig'imlar 
o'm iga yagona soliqning to'lanishini nazarda tutadi:
savdo-sotiq qilish huquqini berganlik uchun yig'im, shu jum ladan, 
tovarlaming alohida turlari bilan savdo-sotiq qilish huquqini berganlik 
uchun litsenziya yig'imlari;
yuridik shaxslami ro'yxatdan o'tkazganlik uchun yig'im;
avtotransportni qo'yganlik uchun yig'im.
Yagona soliqni to'lovchi bo'lgan korxonalar sotib olingan tovar qiy- 
matida to'langan ko'shilgan qiymat solig'i summasini ishlab chiqarish 
xarajatlari (muomala chiqimlari)ga hisobdan chiqaradi.
Soliqqa tortishning soddalashtirilgan tizimini ko'llaydigan mikrofir­
malar va kichik korxonalar uchun bojxona bojlari, qo'shilgan qiymat solig'i 
va import qilinadigan tovarlar (ishlar, xizmatlar) uchun aksiz solig'i, davlat 
poshlinalari, litsenziya yig'imlari, budjetdan tashqari fondlarga ajratmalami 
to'lashning amaldagi tartibi saqlab qolinadi.
Soliqqa tortishning soddalashtirilgan tizimiga o'tgan korxona umumiy 
belgilangan tartibda yoki soddalashtirilgan shakl bo'yicha hisob yuritish 
huquqiga ega. Buxgalteriya hisobotlarining boshlanich hujjatlari va daro­
madlar ham da xarajatlami hisobga olish daftari yuritilishining soddalash­
tirilgan shakli O'zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tom onidan bel­
gilanadi va O'zbekiston Respublikasining butun hududida yagona hisob­
lanadi.