Абдулла орипов шеърларига хос бадиий ифода усули

2.2. “G‘am” so‘zining badiiy ifodasi

Abdulla Oripovning "O‘zbekiston", "Sen bahorni sog‘inmadingmi?", "Nay", "Birinchi muhabbatim", "Inson", "Munojot”ni tinglab" kabi o‘nlab she’rlari borki, ular ham so‘z san’atining yuksak namunalari sanaladi. Bu asarlar juda mukammal yaratilganki, ularning alohida bandlari haqida ham, hatto, ayrim misralari ustida ham bemalol ilmiy mulohaza yuritaverish mumkin.

Shu ma’noda “O‘zbek tili va adabiyoti" jurnali ("1991, № 3,") da e’lon qilingan "Badiiy portret" nomli maqolasida tadqiqotchi M.Xoliyorov Abdulla Oripovning "Munojot"ni tinglab" she’rining oxirgi bandini ajratib olib, mustaqil she’r sifatida tahlil etgannini ta’kidlash lozim. Hatto bu to‘rtlikka shartli ravishda "G‘am" deb sarlavha ham qo‘ygan. Abdulla Oripov ijodida keng qo‘llaniladigan g‘am so‘zi ustida borayotgani bois mazkur maqolaga nisbatan munosabat bildirish lozim ko‘rinadi. Maqola muallifi gapni uzoqdan boshlaydi. U, avvalo, "g‘am" so‘zining semantik qiymatidan kelib chiqadi. Uning til hayotidagi o‘rnini belgilab olishni ma’qul ko‘radi: "Hayot" so‘zi ongimizga sig‘adigan eng katta qamrovli so‘zlardan sanaladi. U "g‘am" va "shodlik" kabi ikki qutbga bo‘linadigan tushunchalarni o‘z ichiga oladi. "G‘am" va "shodlik" tushunchalari she’riyatning deyarli barcha mavzularini qamrab oladi. Shoir qaysi mavzuda asar yaratmasin, yo "g‘am", yoki "shodlik" tushunchalari bilan aloqador bo‘lib chiqadi. YO shodlik tuyg‘ularini uyg‘otadi, yoki g‘amgin kayfiyat yaratadi.
"G‘am" she’rining qamrov ko‘lami ana shu darajada ulkan. Agar ijtimoiy hayotda shodlikka nisbatan g‘am tug‘diruvchi omillarning ko‘proq uchrashini ham nazarga oladigan bo‘lsak, "g‘am" she’rining qamrov ko‘lamini anglab yetishga tasavvurimiz ojizlik qilib qoladi”1. Shundan keyin tadqiqotchi "g‘am" tushunchasining evolyutsiyasini chizib beradi. Tadqiqotchi dastlab "g‘am"ning qiyofasi musiqiy shaklda hosil bo‘lganligi haqida ma’lumot beradi.
Insoniyat azob-uqubatlarga to‘la og‘ir hayot kechirib kelgan. Bu mashaqqatlardan tug‘ilgan g‘am-alamning obrazi dastavval musiqiy shaklda o‘z ifodasini topa boshlagan. g‘amgin kuylar yaratilgan, g‘amgin qo‘shiqlar to‘qilgan. Xalq orasidan mohir ijrochilar ham yetishib chiqa boshlagan. San’atkorlar g‘amgin kuy va qo‘shiqlarni avloddan-avlodga yetkazib turish bilan birga, uning turlarini ko‘paytirish va sifatini yaxshilab borishga ham o‘z hissalarini qo‘shib kelishgan. Kimdir yangi qo‘shiq to‘qigan. Kimdir yangi kuy yaratgan. Kimdir eski kuylarga yangicha sayqal bergan. Kimdir uni qiyomiga yetkazib ijro etgan. Shunday qilib, asta-sekin g‘amning musiqiy qiyofasi shakllana boshlagan. g‘amgin kuy va qo‘shiqlar asrlar sinovidan o‘tib, musiqiy haqiqat darajasiga ko‘tarila boshlagan. Ana shundan keyingina olim "G‘am" she’rining yuzaga kelishi haqida fikr yuritadi. Bu fikrlarda she’r mazmuni teran ochilgan.
Musiqiy haqiqatga aylangan ana shunday kuylardan birini tinglab o‘tirgan paytda yosh shoir Abdulla Oripovni chuqur ijodiy xayol o‘z og‘ushiga oladi. Ajdodlarning mashaqqatlarga to‘la o‘tmishi uning ko‘z oldidan bir-bir o‘ta boshlaydi. Bu tarixiy silsilani unga g‘amgin kuy o‘z tilida so‘zlab bera boshlaydi. Shoirning ongida g‘amning badiiy qiyofasi shakllana boshlaydi. Tuyg‘ulari asta-sekin ichki bir nidoga aylanib, shoir qalbidan sirqirab oqib chiqa boshlaydi:

Eshilib, to‘lg‘anib ingranadi kuy,

Asrlar g‘amini so‘ylar munojot.
Kuyi shunday bo‘lsa, g‘amning o‘ziga
Qanday chiday olgan ekan odamzod! (1-jild,47-bet).

Adabiyot tarixi hali bunday mo‘jizani uchratmagan edi. Shoir ham o‘z asarining badiiy qiymatini hali to‘la anglab yetmagan edi.