tilda — Y usuf Xos H ojibning «Q utadg'u bilig» («Yaxshilik keltiruvchi
bilim lar»), ikkinchisi forsiyda — Kaykovusning «Qobusnom a» asari.
« Q u ta d g ‘u bilig»
13000 m is ra n i o ‘z ic h ig a o lg an a x lo q q a ,
siyosatshunoslikka doir m onum ental asar. Uni turkiy xalqlarning axloqiy
qom usi deb atash m um kin. K itobda ezgulik va yovuzlik, yaxshilik va
y o m o n lik , o lijan o b lik va tu b a n lik , h a lo llik va h a ro m lik sing ari
tu sh u nch alar batafsil qalam ga olinadi. Ularning m ohiyati obrazli, badiiy
yuksak m isralarda, sh e’riy hikm atlard a, m aqollarda ochib beriladi.
Y usuf Xos Hojib ta ’rifidagi ezgu odam shundayki, uning barcha
qilm ishi va yo ‘riqlari xalqqa foyda va m anfaat beradi. Barchaga birdek
yaxshilik qiladi, lekin evaziga ulard an m ukofot m innatini qilmaydi.
Ezgu od am o ‘z m anfaatini k o ‘zlam aydi, boshqalar m anfaatini o ‘ylaydi,
boshqalarga keltirgan foydasidan o ‘ziga m anfaat tilam aydi. T o ‘g ‘rilik
esa od am uchun ju d a kerakli sifat, u odam iylik dem akdir. Insonning
q a d r-q im m atin i ham m utafakkir insoniylikda, odam garchilikda deb
biladi: odam qadrli em as, odam garchilik qadrli, odam noyob emas,
odam garchilik noyob, degan fikrni ilgari suradi.
«Q utadg‘u bilig»da faqat axloqiy tam oyillar yoki tushunchalar emas,
balki m uom ala odobi va etik et m uam m olari h am o ‘rtaga tashlanadi, til
bilan dil birligi axloqiylikning asosi sifatida talqin etiladi. Axloqiylikning
yana b ir asosini buyuk bobokalonim iz bilim da ko‘radi: aql-zakovatni u
inson q adr-q im m atin i yuksaltiruvchi n e ’m at deb biladi.
Kaykovusning
Dostları ilə paylaş: