Abdulla sher axloqshunoslik



Yüklə 140,19 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə10/209
tarix07.01.2024
ölçüsü140,19 Kb.
#210789
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   209
Tayanch tushunchalar
Ezgulik, Yovuzlik, Handarz, Faziiat, Illat, D o ‘stlik, J o ‘m ard o ‘g ‘lon, 
Ruh, Ixtiyor erkinligi, Iztirob, Lazzat, A dolat, D onishm andlik.
Ilm dunyosidagi, har qanday ilm ning tarixisiz nazariyasi b o ‘lm aydi, 
degan hikm at, ayniqsa, axloqshunoslikka taalluqli. Z ero, axloqshunoslik 
tarixi axloqiy tafakkurning vujudga kelishi h am da uning taraqqiyoti 
qonunlarini o ‘rganadi, m a’naviy m erosning ulkan qismi bo'lm ish axloqiy 
ta ’limotlar, hikm atlar, p an d -o ‘gitlam i zam onaviy jam iyat hayotiga tatbiq 
etish va targ ‘ib qilish yo'llarini tahlil etadi. G a rc h an d h a r bir axloqiy 
konsepsiya m a ’lum bir m utafakkir m ulohazalari va ilm iy faoliyatining 
mevasi b o ‘lsa-da, u, m ohiyatan, m uayyan tarixiy davr talablaridan kelib 
chiqadi. Ayni paytda, turli odob va etiket q o n u n -q o id alarin i o ‘z ichiga 
oladigan axloqiy ta r g ‘ibot m u a m m o la ri, axloqiy p a n d - o ‘g itla r va 
m e’yorlar talablarini bajarish — axloqiy boshqarish sohasiga kiradi ham da 
axloqshunoslikning odatda «amaliy axloq» deb ataladigan qism ini tashkil 
etadi.
Qadimgi dunyodagi dastlabki axloqiy g ‘oyalar va qarashlar hali nazariy 
zam inga ega bo'lm ag an holda, am aliy axloqning xalq og‘zaki ijodidagi, 
yozuvdagi ko‘rinishlari sifatida vujudga kelgan. Shu bois ham ularning 
nam oyon b o ‘lish doirasi p a n d -o ‘g itlar, m a q o l-m a ta lla r, b itik la r va 
didaktik y o ‘nalishdagi badiiy ad ab iy o t bilan ch e g ara la n g a n . Faqat 
Qadimgi Yunon m um toz tafakkuridagina axloqshunoslik nazariyalarining 
maxsus risolalar shaklida paydo b o ‘lganini va m uayyan ilm iy tizim ga 
solinganini ko‘rishim iz m um kin. Endi ilk axloqiy g ‘oyalarga to 'x ta lib
o ‘tamiz.
www.ziyouz.com kutubxonasi


1. Qadimgi Sharqdagi dastlabki axloqiy g‘oyalar
S o m ir va Bobilon. A m aliy axloqning dastlabki nam unalari b u n dan 
u c h yarim m ing yil avval dunyodagi birin ch i yozuv b o ‘lm ish mix 
x a td a S o m ir (S h u m er) g iltax talarig a yozilgan s h e ’riy m atn lard a aks 
etgan. U larga ko‘ra, so m irlik lar h aqiqat va ad olatni, q o nu n va tartibni 
a d o la t va erk in lik n i, sh a fq a t va m uruvvatni yuksak b ah o la g a n la r 
h a m d a qadrlaganlar. T abiiyki, u lar yolg'on va yovuzlikni, adolatsizlik 
va z u lm n i, s h a fq a ts iz lik va q a tto llik n i in k o r e tg a n la r. S o m ir 
p o d sh o la ri, hokim lari o 'z la rin in g q o n u n va tartib o ‘rnatilganliklari, 
yovuzlik va z o ‘ravonlikni y o ‘q qilganliklari, m azlum larni zolim lardan 
h im oy a qilganliklari bilan faxrlanganlar. M asalan, m ilodgacha b o ‘lgan 
III m ing yillikning b o sh la rid a Lagash d av lat-sh ah arn in g x u d o jo ‘y 
h u k m d o ri U ru k ag in a h u k m ro n lik n i q o ‘lga olishi bilan fu q aro lar 
erkinligini tiklaganligini, o c h k o ‘z, xalqni talagan am aldorlarni jazolab, 
a d o la t o ‘rn atg a n lig in i y o z d irib q o ldirg an g iltax ta b izgach a yetib 
kelgan.
S om ir alqovlarida (g im nlarida) deyarli barcha bosh m a ’budlar 
ezgulik, adolat, haqiqat va yaxshilik tarafdorlari b o ‘lganlari uchun ham
m ad h etiladi. C h u n o n ch i, quyosh m a’budi U tu axloqiy m e’yorlarning 
bajarilishini maxsus kuzatib turgan, m a’buda N anshe esa, b a’zi m atnlarda 
h aq iq at, adolat va shafqat hom iysi sifatida tasvirlanadi. Lekin, ayni 
pay td a, m a’budlar to m o n id a n o ‘rnatilgan «Me» deb atalgan qonunlar 
ro ‘yxatidan olam harak atin i tartibga solish, uning to ‘xtovsiz va uyg‘un 
b o ‘lishini t a ’m inlash m aqsadida yuqoridagi axloqiy fazilatlar bilan 
birgalikda «yolg‘on», «nifoq», «gina», «kudurat.», «qo‘rquv» tushunchalari 
h am o ‘rin olgan.
Shuningdek, som iriylarning m aqol va m atallari, hikm at-iboralari 
h a m diqqatga sazovor; ularning ko ‘pchiligi um um insoniy hikm atlar 
darajasiga ko ‘tarilgan va Sharqda biroz boshqacharoq shaklda hozirgacha 
q o ‘llaniladi. M asalan, som irliklarning «Yowoyi buqadan qutilib, yowoyi 
sigirga tutildi» degan m aqoli bilan «Yomg‘irdan qutilib, qorga tutildi» 
degan o ‘zbek xalq m aqoli orasida m ohiyatan farq y o‘qligi bunga dalil 
b o ‘la o la d i1. B undan tash q ari, turli axloqiy m uam m olar «Gilgamesh» 
eposi dostonlarida ham ko‘tarilgan.

Yüklə 140,19 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   209




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin