Abdullayeva sadoqatning umumiy pedagogika va psixologiya fanidan tayyorlagan

Metodikaning ilmiy mohiyati. “Shulte” jadvallarini talabalarda qo`llash orqali ularning diqqat sifatlarini yanada rivojlantirish mumkin. Metodika talabalarning matnni pereferik ko`rish qobiliyatini rivojlantirish, irodaviy sifatlarini vazifaga safarbar qilish orqali diqqatining kuchini oshirish, chidamlilik sifatini shakllantirish orqali tashqi ta`sirlarga chalg`imaslik, matnni yaxlit ko`rish orqali tez o`qish ko`nikmasiga ega bo`lish, bir vaqtning o`zida katta hajmdagi matnni idrok qila olish ko`nikmalarini rivojlantirishga xizmat qiladi.
Metodikani bajarish.
Shulte jadvallari yakka tartibda yoki jamoaviy shaklda qo`llaniladi. Jadvalni qo`llash jarayonida raqamlar ikki xil usulda: o`sish tartibiga ko`ra yoki kamayish tartibiga ko`ra qidiriladi. Ushbu maqolamizda metodikani jamoaviy usulda qo`llash va raqamlarni o`sish tartibida topishning ahamiyatiga e`tibor qaratamiz. Bunda tarqatmali material blankasiga tushirilgan “Shulte” jadvallarini talabalar belgilangan vaqt mobaynida raqamlarni o`sish tartibiga ko`ra to`g`ri ketma-ketlikda bajarishga ulgurishlari lozim.
Shulte jadvalini mashq qilish jarayonida raqamlar yoki harflarni o`sish tartibida topish uchun jadvalning markaziga diqqat fokusini qaratish lozim. Bunda bajaruvchi dastavval, raqamlarning barchasini bir nigohda ko`ra olish uchun jadvalning markaziy nuqtasini topib olishi lozim. Bajaruvchi raqamlar va harflarni tartib bo`yicha qanchalik tez topa olsa, uning natijasi shunchalik yaxshilanib boradi. Faqat kishi mashq qilish jarayonida diqqatni vazifaga yo`naltirgan holda boshqa hech narsaga chalg`imaslikka harakat qilishi lozim.
Quyidagi 1-jadvalda eng ko`p tarqalgan namuna 25 hujayradan iborat kvadrat keltirilgan.


1-jadval. Shulte jadvali

2	8	15	6	23
11	10	3	22	17
5	14	1	12	24
25	7	20	16	4
13	19	18	21	9

Texnikani bajarayotgan kishining vazifasi barcha elementlarni to`g`ri tartibda nomlash, ularga ko`rsatgich bilan ishora qilish yoki agar qulay bo`lsa, qalam bilan chizishdir. Rag`batlantiruvchi materialning an`anaviy versiyasi 5 ta jadvaldan iborat. Har bir varaq 1 dan 25 gacha raqamlar yozilgan 25 kvadratga bo`linishi kerak.

Metodikani an`anaviy tarzda qo`llash uchun sinaluvchiga 1-jadvaldagi kabi 5 ta jadval ketma-ket ko`rsatiladi. Sinaluvchining topshiriqlarni bajarish ko`rsatgichiga qarab natijalar quyidagicha qayta ishlanadi.
Bunda ishning samaradorligini hisoblash uchun (bajarish uchun sarflangan vaqt va yo`l qo`yilgan xatolar soni bo`yicha) quyidagi formuladan foydalaniladi:
ER (sekundlarda) = (t1 + t2 + t3 + t4 + t5) / 5,
bu erda t1 - 1-jadval bilan ishlash vaqti, t2 - 2-jadval bilan ishlash vaqti va boshqalar; 5 - ko`rib chiqilayotgan materiallar soni. Samaradorlik sinovdan o`tgan shaxsning ko`rsatgichini hisobga olgan holda baholanadi (qanchalik yuqori ball bo`lsa, natija shunchalik yaxshi bo`ladi):
Ishga yaroqlilik darajasi (mavzu vazifaga qanchalik tez kirishilganligi) quyidagi formula bo`yicha hisoblanadi:
Vr = t1 / ER.
Olingan ko`rsatkich birdan kam bo`lsa, unda sifat yaxshi darajada ko`rinadi. Vr qiymati qanchalik baland bo`lsa, talabaning ishga kirishishi shunchalik qiyin bo`ladi.
Aqliy barqarorlik (talaba ma`lum bir qidiruv vazifasiga qancha vaqt diqqatini jamlashi mumkin) quyidagicha ta`riflanishi mumkin:
PU = t4 / ER.
E`tibor bering: 4-sonli jadval bilan ishlashga sarflangan vaqt hisobga olinadi. Agar natija 1 dan kam bo`lsa, bu sub`ektning yaxshi ruhiy barqarorligiga ega ekanligini anglatadi. Yuqori ball uzoq vaqt davomida har qanday faoliyatga diqqatni jamlash qobiliyatining yomonligini ko`rsatadi.
Oxirgi ikkita mezon har qanday yoshdagi ta`lim oluvchilar uchun teng ravishda baholanad.
“Shulte jadvallari” qanday qo`llanadi? Buning uchun test jarayonida sinaluvchiga navbatma-navbat 1 dan 25 gacha raqamlar tasodifiy joylashtirilgan beshta jadval taklif etiladi. Shulte jadvallari yacheykalarda tasodifiy tartibda joylashtirilgan raqamlar to`plamidir (1 dan 25 gacha). Sinaluvchi berilgan ketma-ketlikda (qoida tariqasida, birdan yigirma beshgacha ko`tariladi) barcha raqamlarni ko`rsatishi va nomlashi kerak. Bir qatorda beshta bir xil bo`lmagan Shulte jadvallari taklif etiladi, ularda raqamlar boshqa tartibda joylashtirilgan. Psixolog sub`ektning har bir jadvaldagi raqamlarning butun seriyasini ko`rsatish va nomlash uchun sarflagan vaqtini alohida qayd etadi. Quyidagi ko`rsatkichlar qayd etilgan:

1. 
   jadvallarda bir qator raqamlarni ko`rsatish va nomlash uchun sarflangan standart (40-50 s) vaqtdan oshib ketish;
   
2. 
   barcha besh jadval uchun so`rov jarayonida vaqtinchalik ko`rsatkichlar dinamikasi.
   

Sinovning maqsadi

• 
  diqqat oralig`i;
  
• 
  mustaqil ish samaradorligi;
  
• 
  ruhiy barqarorlik;
  
• 
  diqqatning qidiruv tezligi;
  
• 
  diqqat miqdori.
  

Dastavval birinchi jadval taqdim etiladi: «Jadvalda 1 dan 25 gacha raqamlar aralash holatda berilgan. Jadval yopiladi va davom ettiriladi: tadqiqotchi tomonidan 1 dan 25 gacha bo`lgan tartibda barcha raqamlarni ko`rsatish va nomlash topshirig`i beriladi. Buni imkon qadar tez va xatosiz bajarish lozimligi uqtiriladi. Jadval ochiladi va vazifa boshlanishi bilan bir vaqtning o`zida sekundomer yoqiladi.