Abituriyentler ushın Qaraqalpaq tili páninen qollanba quwat Jarekeev Tildiń jámiyetlik xızmeti

DIZBEKLI QOSPA GÁPLER
Quramındaǵı jay gápleri dizbeklewshi dánekerler arqalı óz-ara teń mánili bolıp baylanısqan qospa gápke dizbekli qospa gáp delinedi. Dizbekli qospa gápler dizbeklewshi dánekerlerdiń baylanıstırıwshılıq xızmeti hám mánisine qaray, biriktiriwshi dánekerli dizbekli qospa gáp, qarsılas dánekerli dizbekli qospa gáp, awıspalı dánkerli dizbekli qospa gáp, gezekles dánekerli dizbekli qospa gáp bolıp tórt túrge bólinedi.

Biriktiriwshi dánekerli dizbekli qospa gáp
Biriktiriwshi dánekerli dizbekli qospa gáptiń quramındaǵı jay gápler bir-biri menen da, de, ta, te, hám, jáne, taǵı, al dánekerleri arqalı baylanısadı.
da, de, ta, te, hám, taǵı dánekerleri eki jay gáptiń arasında kelip te yamasa hárbir jay gáp penen qaytalanıp ta qollanıladı. Biriktiriwshi dánekerlerden jáne, al dánekerleri tek eki jay gáptiń arasında ǵana baylanıstırıwshılıq xızmet atqaradı. Biriktiriwshi dánekerler arqalı baylanısqan dizbekli qospa gápler mánilik jaqtan bir waqıtlı hám izbe-izli islengen is-háreket waqıyalardıń waqıtlıq mezgillesligin bildiredi:
Bir waqıtlı mezgilles dizbekli qospa gáp: Buǵan ózleri túsinip únsiz mıyıq tartıp kúlisti de, balanıń basınan ekewi teń sıypap sálemlesti. Qırman da kewip qaldı, paxatnıń japıraǵı da túsirildi. Endi ol eplep turıwdı oyladı hám qarmalanıp júrip shóptiń bir putaǵına qolı tiydi. Asqar jerge túsiwge shulǵıdı, al Murat bolsa onıń úyine qoy aydap qaytıw múmkinshiligin eslep tınıshsızlandı.
Izbe-izli mezgilles dizbekli qospa gáp: Sol waqıtta jay janǵan ottıń ushqını jalınǵa aylandı, al jalınnan órt payda boldı. Altı shopan baǵana qoylardı jayıp ketti de, Erpolat dárkár wájilerdi alıp keyninen jetpekshi bolıp qalıp edi.
Qarsılas dánekerli dizbekli qospa gáp
Qarsılas dánekerli dizbekli qospa gáptiń quramındaǵı jay gápler biraq, lekin, sonda da, solay da, sóytse de, degen menen sıyaqlı qarsılas dánekerler arqalı baylanısadı. Bul dánekerler arqalı baylanısqan dizbekli qospa gáptiń jay gápleri mánilik jaqtan bir-birine qarama-qarsı bolıp keledi. Mısalı: Olar barlıq nárselerdi awdar teńker etip tintip shıqtı, biraq jasırın xat tabılmadı. Atalarınıń súyeneri joq, sonda da olar dawjúreklik etkisi keledi. Dayım da qaraspandı qapıltıp berdi, degen menen aytqanınıń bári durıs edi. Ol aytqanı bomadı, solay da eki kózi sol jaqta edi. Kóz ushında tawlardıń ústi eleń-alań aǵarǵan, lekin aspanda siyrek bultlar arasında ele jıltırap janǵan juldızlar kórinedi. Jumıstıń waqtında pitkeriliwine barlıq múmkinshilikler tuwdırıldı, sóytse de bul jumıstı waqtında bejere almadı.
Sonday-aq, qarsılas dánekerli dizbekli qospa gáp al, bolmasa dánekerleri arqalı da dúziledi. Bunday jaǵdayda jay gáplerdiń bayanlawıshları, kóbinese bolımlı hám bolımsız formalarda keledi. Mısalı: Qawın-qámek egiw ushın tayarlanǵan onlaǵan tnap jerlerdiń ele bir qıytaǵı da suwǵarılǵan joq, al egis waqtı bolsa ótip baratır. Kóz ushında bolsa ele onıń kóz jası menen juwılǵan ayanıshlı bet-álpeti turar, al qulaqlarınıń túbinen zarlı dawısı ketpes edi.
Qarıslaslıq mánili dizbekli qospa gáptiń jay gápleri tek, tek ǵana, átteń sıyaqlı kómekshi sózler arqalı da baylanısadı. Mısalı: Apa, házir men quwanıshtan qus bolıp ushqım kelip tur, tek qanatım joq dá. Negizinde maydan iyeleri chempionlarǵa tán oyın kórsete alǵan edi, átteń áwmet bul saparı olarǵa qıya baqpadı. Gerbish tóselgen bul jaydıń aynası joq, tek ǵana maylı qaǵazdan jabıstırlǵan tóbedigi túńlikten qurttay jarıq túsip turadı.