Abituriyentler ushın Qaraqalpaq tili páninen qollanba quwat Jarekeev Tildiń jámiyetlik xızmeti

Tolıqlawısh baǵınıńqılı qospa gáp
Bas gáptiń quramında tolıqlawısh xızmetinde qollanılǵan siltew almasıǵınıń mánisin túsindirip kelgen baǵınıńqı gápke tolıqlawısh baǵınıńqı qospa gáp delinedi.
Baǵınıńqı gáp bas gáp penen qatnaslıq sóz arqalı bayalnısıp kelgende, baǵınıńqı gáptiń bayanlawıshı shárt meyildiń -sa/-se formalı túri yáki -ıw/-iw formalı atawısh feyilge kerek sóziniń dizbeklesip keliwi arqalı bildiriledi. Mısalı: Maǵan neni úyretse, sonı ıqlasım menen orınlayman. Sonı da aytıp ótiwimiz kerek, bul qarardaǵı waqıya haqıyqatlıqtan biraz jıraq.
Tolıqlawısh baǵınıńqılı qospa gáp eki qatnaslıq sózli bolıp kelse, baǵınıńqı gáp bas gápten aldın keledi. Mısalı: Bizde kimdur birew nızamdı buzsa, onı keshiremiz.
Baǵınıńqılı qospa gáp bir qatnaslıq sózli bolıp kelse, baǵınıńqı gáp bas gápten keyin keledi. Mısalı: Sonı da aytıp ótiwimiz kerek, qosjaqpaslar heshqashan fermer bola almaydı.
Geyde bas gáptiń tolıqlawısh xızmetindegi qatnaslıq sózi qollanılmay da keledi, biraq onıń ornı belgili bolıp turadı.
Anıqlawısh baǵınıńqılı qospa gápler
Bas gáptiń quramında anıqlawısh xızmetinde qollanılǵan siltew almasıǵınıń mánisin túsindirip kelgen baǵınıńqı gápke anıqlawısh baǵınıńqı gáp delinedi.
Anıqlawısh baǵınıńqı gáp bas gáp penen qatnaslıq sózler hám hám baǵınıńqı gáptiń -sa/-se shárt meyilden bolǵan bayanlawıshı arqalı baylanısadı.
Anıqlawısh baǵınıńqılı qospa gáptiń dúzilisi eki qatnaslıq sózli hám bir qatnaslıq sózli bolıp keledi. Eki qatnaslıq sózli bolıp kelgende, birishı sıńarda kim, kimniń, kimde-kim, qanday, qaysı sıyaqlı alamsıqlar, ekinshi sıńarda onıń, sonıń, sonday sıyaqlı siltew almasıqları tiykarındaǵı qatnaslıq sózler qollanıladı. Mısalı: Kimniń qolı qıymıldasa, sonıń awzı qıymıldaydı.
Bul gápte qatnaslıq sózler qollanılmay da keliwi múmkin, biraq onıń ornı gáptiń mazmunınan belgili bolıp turadı.
Anıqlawısh baǵınıńqılı qospa gáp bir qatnaslıq sózli bolıp kelgende, siltew almasıǵı tiykarındaǵı qatnaslıq sóz bas gáptiń bayanlawıshın anıqlap keledi. Mısalı: Dos sonday adam, ol heshqashan óz dostınan zatın ayamaydı. Jaǵımlı sóz sonday sóz, ol adamnıń kewlin shadlıqqa bóley aladı. Baxıtlı adam sonday adam, ol ózgelerdiń peyli, ádetlerinen úlgi aladı.