Abituriyentler ushın Qaraqalpaq tili páninen qollanba quwat Jarekeev Tildiń jámiyetlik xızmeti

BAǴÍNÍŃQÍLÍ QOSPA GÁP
Baǵınıńqılı qospa gáptiń quramındaǵı jay gápler mánilik jaqtan biri ekinshisin túsindiriw arqalı baylanısadı. Mısalı: Shapqan attıń ayaq sesti esitilip, Shamurat dalaǵa juwırıp shıqtı. Bul mısaldaǵı shapqan attıń ayaq sesti esitilip degen 1-jay gáp Shamurat dalaǵa juwırıp shıqtı degen 2-jay gápti sebep mánisinde túsindirip sıpatlap kelgen.
Qospa gáptiń quramındaǵı jay gáplerdiń biri ekinshisin mánilik jaqtan túsindirip, baǵınıwı jolı menen baylanısqan túrine baǵınıńqılı qospa gáp dep ataladı. Baǵınıńqılı qospa gáptiń quramı neshe jay gápten dúzilse de, bas gáp hám baǵınıńqı gáp bolıp ekige bólinedi.
Mánisi túsindiriletuǵın jay gáp bas gáp, bas gáptiń mánisin túsindiretuǵın jay gáp baǵınıńqı gáp dep ataladı. Bas hám baǵınıńqı gáptiń mánilik baylanısı bir pútin baǵınıńqılı qospa gápti dúzedi. Mısalı: Shamurat shayın iship bola kelgende, esikten Kewlimjay kirip keldi.
Bul mısalda Shamurat shayın iship bola kelgende degen jay gáp – baǵınıńqı gáp, esikten Kewlimjay kirip keldi degen jay gáp – bas gáp. Bunda baǵınıńqı gáp bas gápke mánilik jaqtan ǵárezli bolıp, onı waqıtlıq mánide túsindiredi hám qashan? degen sorawǵa juwap beredi. Yaǵnıy baǵınıńqı gáp bas gáptegi is-hárekettiń isleniw waqıtın bildiredi.
Esletpe: Baǵınıńqılı qospa gáptegi baǵınıńqı gápti anıqlawda úsh túrli belgi esapqa alınadı:

1. 
   Bas gáptiń baslawıshınan basqa baǵınıńqı gáptiń óz aldına baslawıshı bolıwı shárt.
   
2. 
   Baǵınıńqı gáp bas gápten intonaciya arqalı bólinip aytıladı.
   
3. 
   Baǵınıńqı gáp óz aldına baslawısh hám bayanlawıshına iye bolsa da, tamamlanbaǵan jay gáp dep ataladı.
   

Baǵınıńqı hám bas gáptiń orın tártibi
Baǵınıńqı gáp penen bas gáp qospa gáptiń quramında tómendegi orın tártipte keledi:
1.Baǵınıńqı gáp burın, bas gáp onnan keyin kelip ornalasadı. Bunday gáptegi orın tártip, kóbinese prozalıq shıǵarmalarda qollanıladı. Mısalı: Qar kóp jawsa, biydaylar zor boladı. Shıǵıs tárepten samal tura baslaǵanlıqtan, olar búgin jawın jawmas-aw dep shamaladı.
2.Poeziyalıq shıǵarmalarda baǵınıńqı gáp penen bas gáptiń orın tártibi stillik talapqa ılayıq orın almasıp ta qollanıladı. Bunday orın tártip inversiya dep ataladı. Mısalı:
Sózdi baǵıshlayman tilim jetkenshe, (baǵınıńqı gáp)
Janlı deneden quwat ketkenshe, (baǵınıńqı gáp)