Abituriyentler ushın Qaraqalpaq tili páninen qollanba quwat Jarekeev Tildiń jámiyetlik xızmeti



Yüklə 0,6 Mb.
səhifə86/248
tarix02.12.2022
ölçüsü0,6 Mb.
#71983
1   ...   82   83   84   85   86   87   88   89   ...   248
Abituriyentler ush n Qaraqalpaq tili p ninen qollanba quwat Jare

buǵan

sonnan

usınnan

Mnadan

Tabıs

Bunı

sonı

usını

Mınanı

Shıǵıs

Bunnan

sonnan

usıdan

Mınadan

Orın

Bunda

sonda

usında

Mınada

Bul kestede qara hárip penen jazılǵan seplik qosımtaları qosılıp, túbiri ózgerip kelgen. Bunda bul, sol sózleri ataw sepliginen basqa hámmesinde túbiri qısqarıp qollanılǵan. Al usı sózleri barıs sepliginde kelgende, seplik qosımtab túbirindegi sońǵı sestiń qısqarıwına baylanıslı -ǵan túrinde jalǵanadı.
Soraw-qatnas almasıǵı
Belgili bir zat, belgi yamasa san haqqında sorawlı máni bildiretuǵın almasıqlarǵa soraw almasıǵı delinedi. Soraw almasıqların kim? ne? qanday? qaysı? qayda? qashan? qansha?qalay? neshe? neshinshi? t.b. sıyaqlı sózler bildiredi. Soraw almasıqları atlıq, kelbetlik, sanlıq hám ráwishlerdiń ornına qollanıladı. Kim? ne? soraw almasıqları adam hám zatlardıń orınına qollanılatuǵın bolǵanlıqtan kóplik, tartım, betlik hám seplik qosımtaları menen túrlenedi:

Tartımlanıwı

I bet

kimim

nem

neshem

neshewim

II bet

kimiń

neń

nesheń

neshewiń

III bet

kimi

nesi

neshesi

Neshewi




Sepleniwi

Ataw

kim

ne

Neshe

neshew

Iyelik

kimniń

neniń

Nesheniń

neshewdiń

Barıs

kimge

nege

Neshege

neshewge

Tabıs

kimdi

neni

Nesheni

neshewdi

Shıǵıs

kimnen

neden

nesheden

neshewden

Orın

kimde

nede

neshede

neshewde

Soraw almasıqlarınan kim, ne, qanday, qaysı, qansha, qalay sıyaqlı túrleri ózleriniń sorawlıq mánisinen uzaqlasıp, gápte grammatikalıq qatnas almasıqlarınıń mánisin bildirip te keledi. Bunday almasıqlar qatnas almasıqlar dep ataladı. Mısalı: Ne bolsa da keldikǵoy. Ne deseń, o de shıraǵım. Roza qansha sulıw, sawatlı qız bolǵanı menen, xojalıq jumısına shorqaq eken. Qatnas qalmasıqları, kóbinese qospa gáptiń quramındaǵı jay gáplerdegi sózlerdi óz ara baylanıstıradı. Qospa gáptiń quramındaǵı ekinshi jay gápte (bas gápte) qatnas almasıǵına qatnaslı sózler qollanıladı. Mısalı: Kim islemese, sol jemeydi. Ne ekseń, sonı orasań. Hákim qayda jumsasa, ol sonda isleydi. Asaw Araldıń minezi qanday ójet bolsa, qoynındaǵı balıqlardıń óris ózgertiwi de sonday qubılmalı.
Belgilew almasıǵı
Qanday da bir betti (adamdı), zat yamasa belgini basqalarınan ajıratıp, belgilep kórsetetuǵın almasıqlarǵa belgilew almasıǵı dep ataladı. Belgilew almasıqları zatlardı daralap, belgilep kórsetiw ushın qollanıladı. Belgilew almasıǵı hár sóziniń soraw almasıqları hám bir sózi menen qosılıwınan jasaladı: hárkim, hárqanday, hárqaysı, hárqashan, hárbir t.b. Bunday belgilew almasıqları jazıwda birigip jazıladı. Hár sózi atlıq sózler menen dizbeklesip kelgende, sol sózlerge birikpey bólek jazıladı: hár kúni, hár jerde, hár waqta.
Hárkim, hárqaysı, hár nárse almasıqları atlıq sózlerdiń ornına almasadı. Mısalı: Hárkim óz miyneti menen dańqqa bólenedi. Oqıwshılardıń hárqaysısı 70 kilogramnan paxta terdi. Ol hárnársege qızıǵıp kiyatır. Olardıń hárbiri óz isi menen bánt.

Yüklə 0,6 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   82   83   84   85   86   87   88   89   ...   248




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin