Ózgelik dáreje: Is-hárekettiń basqa birew arqalı isleniwin bildiretuǵın feyillerge ózgelik dáreje delinedi. Mısalı: Azat Asanǵa qosıq aytqızdı, basqa balalarǵa saz sherttirdi. Bul gáptegi ózgelik dáreje feyilleriniń is-háreketi grammatikalıq baslawısh (Azat) arqalı islenip turǵan joq, ózge birewler (Asan hám basqalar) tárepinen islengen. Ózgelik dáreje feyili tómendegi qosımtalar arqalı jasaladı:
-dır/-dir, -tır/-tir bul qosımta keyni dawıssız seslerge pitken túbir hám dórendi feyillerge jalǵanıp, ózgelik dáreje formasın jasaydı. Mısalı: aldır, kóndir, ayttır, ishtir, jazdır t.b.
-qız/-kiz, -ǵız/-giz qosımtaları kóbinese awıspalı feyillerge jalǵanıp, awıspalı ózgelik dáreje feyilin jasaydı. Sen qalaǵa bar. (awıspalı). Sen úkeńdi qalaǵa barǵız. (awıspalı) Bul qosımta -dır/-dir, -tır/-tir qosımtası menen sinonim bolıp keledi. Mısalı: alǵız-aldır, aytqız-ayttır, kiygiz-kiydir, ishkiz-ishtir, jazǵız-jazdır t.b.
-ıt/-it, -t qosımtaları arqalı dawıslı seslerge yamasa r, l, y, k, q dawıssızlarına pitken feyillerge jalǵanıp, ózgelik dáreje jasaladı: oqıt, ornat, jılıt, tanıt, bosat, semirt, qozǵalt, azayt, kóbeyt, qorqıt, úrkit.
–qar/-ker, -ǵar/-ger, -qır/-ki, -ǵır/-gir, -ar/-er, -ır/-ir, -set qosımtaları kóbinese awıspalı, geyde awıspasız feyillerge jalǵanıp, ózgelik dáreje feyilin jasaydı: jatqar, ótker, pitker, ozǵır, qaytar, shıǵar, asır, pisir, batır, ushır, qashır, jetir, kóshir, kórset t.b.
Ózgelik dáreje qosımtaları biriniń ústine biri jalǵanıp, qospalanıp kelip te qollanıladı. Bunday jaǵdayda, kóbinese ózgelik dárejeniń –dır, -t, -qız qosımtalarınıń qabatlasıp qollanılıwı aktiv ushırasadı. Bul qosımtalar eki den bes, altıǵa shekem qabatlasıp qollanıladı. Mısalı: al-dır-t, al-dır-t-qız, al-dır-t-qız-dır, qal-dır-t-tır-ǵız-dır-t.
Belgisiz dáreje: Is-háreket iyesi belgisiz bolıp kelgen feyillerge belgisiz dáreje dep ataladı. Mısalı: otın shabıldı, gerbish órildi, jay salındı t.b. Belgisiz dáreje kóbinese morfologiyalıq usıl menen jasaladı: Olar tómendegishe jasaladı:
Dostları ilə paylaş: |
