Abituriyentler ushın Qaraqalpaq tili páninen qollanba quwat Jarekeev Tildiń jámiyetlik xızmeti

Sebep pısıqlawısh. Is-hárekettiń isleniw yamasa islenbew sebebin bildiretuǵın pısıqlawıshqa sebep pısıqlawısh delinedi. Sebep pısıqlawısh nege? ne sebepten? ne sebepli? nelikten? ne ushın? t.b. sorawlarǵa juwap beredi. Sebep pısıqlawıshı xızmetindegi sózler is-hárekettiń isleniwine sebepshi boladı. Sebep pısıqlawısh tómendegi sózler arqalı bildiriledi.
1. Shıǵıs seplik qosımtalı atawısh sózlerden, sebep ráwishinen boladı. Mısalı: Onıń júzi quwanıshtan qızarıp ketti. Eshkiniń qabırǵaları say-say bolıp, arıqlıqtan óliwge kelipti. Murat ılajsızdan qoylardı baydıń úyine aydap keldi.
2. -ıp/-ip,-p hám -ǵanlıqtan/-genlikten qosımtalı hal feyil hám hal feyilli toplamlardan boladı: Ol qısınıp terley basladı. Bir waqıtta ol ózine qarsı kiyatırǵan adamdı kórip gilt toqtadı. Ol súysinip oqıǵanlıqtan waqıttıń ótip ketkenin de sezbedi.
3. Shıǵıs seplik qosımtalı kelbetlik feyil, atawısh feyillerden hám sol feyillerdiń basqarıwındaǵı toplamlardan boladı: Ol albıraǵanınan bosaǵaǵa súrnigip ketti. Biytanıs kisini kóriwden ekewiniń de húreyi ushıp qorqısıp qaldı.
4. Atawıshlar menen tirkewishler dizbeginen boladı: Ol qurdasın kórgen soń sóylesip qalǵan shıǵar. Uqıplı basshı dep sol ushın aytadı ǵoy. Ol qıstawlı tapsırma menen júrip ketti.
Maqset pısıqlawısh. Is-hárekettiń isleniw maqsetin bildiretuǵın pısıqlawıshqa maqset pısıqlawısh delinedi. Maqset pısıqlawısh nege? ne maqset penen? Qanday maqset penen? kim ushın? ne ushın? t.b. sorawlarǵa juwap beredi. Maqset pısıqlawısh tómendegi sózler arqalı bildiriledi:
1. Maqset pısıqlawısh arnap, ádeyi, jorta, jortaǵa, biykarǵa, bilqastan, qasaqana, jay, jaysha t.b. maqset ráwishleri arqalı bildiriledi: Gúljannıń keliwine arnap awqat asıldı. Jigit oǵan jorta kewil awdarmadı. Ózim bilqastan sóylesiwge keldim.
2. Barıs, orın seplik qosımtalı hám tirkewishli atawıshlardan, atawısh feyil hám sol feyillerdiń basqarıwındaǵı sózlerdiń dizbeginen boladı: Mine, tap usı másele boyınsha Murat Qámekbayǵa oylasıwǵa barǵan edi. Qoylardı semiz etip baǵıwda hám olardıń ónimliligin arttırıwda Tájibay ata erinbey isledi. Bizler azatlıq ushın, jer ushın, suw ushın gúresemiz. Sarıgúl Jámiylanı alıp qaytıw ushın Aqdáryaǵa ketti.
3. Atawısh sózlerge hám atawısh feyilden keyin maqsetinde, maqseti menen, niyetinde, niyet penen sózleriniń dizbeklesiwi arqalı bildiriledi: Bul isti tezletiw maqsetinde balıq zavodına Tájekeńniń ózi ketti. Qurbaniyaz ornınan turıp doslıq niyet penen qolın sozdı.
4. Tilek, shárt, buyrıq hám anıqlıq meyillerge dep, degendey kómekshi feyilleriniń dizbeklesiwinen boladı: Men shashımdı aldırıp qaytayın dep aǵamdı kútip qaldım. Toyǵa shaqırtılǵan Tóremurat suwpı Qońırat sháháriniń bas palwanı bolsın dep Mırjıqqa mirát salıp jiberipti.
Klass jumısı. Gáptiń mánisine qaray kóp noqattıń ornına tiyisli sózlerin qoyıp kóshirip jazıń. Olardıń qaysısı sebep, qaysısı maqset pısıqlawısh ekenin, sorawların aytıń.
1.Ózim onıń menen ... sóylesiwge keldim. 2.Bala... kónedi. 3.Ol xattı úy-ishine ... jazıptı. 4.Men aldıńnan ... alıppan ǵoy. 5. ... Jumagúldiń júzleri ... gúlgúl jaynadı. 5.Qádir qoylardı ... ayday basladı. 7.Jigit baydı ... kúlip otır dep gúman etpedi. 8.Men qıstawlı ... Nokiske keldim. 9.Ol ... seskeneyin dedi. 10. Men shashımdı aldırıp qaytayın ... aǵamdı kútip qaldım.