Abituriyentler ushın Qaraqalpaq tili páninen qollanba quwat Jarekeev Tildiń jámiyetlik xızmeti

Feyil bir bas aǵzalı gápler
Bir bas aǵzası feyil sózlerden bolǵan bir bas aǵzalı gáptiń túrine feyil bir bas aǵzalı gáp deymiz. Feyil bir bas aǵzalı gápler is-háreket iyesiniń (baslawıshtıń) anıq belgili hám belgisizligine qaray iyesi belgili gáp, iyesi belgisiz gáp, iyesi ulıwmalasqan gáp, iyesiz gáp bolıp tórt túrge bólinedi.
Iyesi belgili gáp
Iyesi belgili gáptiń bayanlawıshları, kóbinese I-II betlerdegi anıqlıq hám buyrıq meyillerden bolıp, sol betlik qosımtalar arqalı baslawıshı belgili bolıp turadı. Mısalı: Shıday almadım. Bazarbaydı oyata qoyayın dep úńilip edim. Shırt uyqıda eken. Ózimdi iriktim. Endi júrip keteyin dep tur edik. Gawashanı kóp tarbiyalasań, ónimdi de kóp alasań.
Iyesi belgili gáp mánisi boyınsha baslawıshı betlik almasıǵınan bolǵan eki bas aǵzalı gápke kútá jaqın keledi. Biraq onnan betlik almasıǵınıń anıq qollanılıwı jaǵınan ayırılıp turadı. Bunday gáplerge baslawıshtıń qollanılıwı shárt emes. Sebebi baslawısh onıń bayanlawıshınıń betlik qosımtası arqalı belgili bolıp turadı. Salıstırıń:

Eki bas aǵzalı gáp Men kelgen jumısımdı ayttım. Bizler jańa jayǵa kóshtik. Jol boyı ol basqa gáp aytpadı.

Iyesi belgili gáp Kelgen jumısımdı ayttım. Jańa posyolkaǵa kóshtik. Jol boyı basqa gáp aytpadı.

Iyesi belgisiz gáp
Iyesi belgisiz gáplerdiń bayanlawıshları, kóbinese anıqlıq meyildiń 3-bet, ótken, házirgi, keler máhállerinde qollanıladı. Mısalı: Gawashlardı aylanıp shıqtı. Geypara atızlarda toqtap, bir nárselerdi oylastı. So jerde biraz irkilip turdı. Jerden topıraq alıp kórdi.
Bul gáplerdiń bayanlawıshları anılıq meyildiń 3-bet ótken máhálindegi feyilden bolǵan. Bul feyillerdiń is-háreket iyeleri belgisiz bolıp kelgen. Bayanlawıshı belgisiz iyeni (betti) bildiretuǵın bir bas aǵzalı gáptiń túrine iyesi belgisiz gáp delinedi. Iyesi belgisiz gáplerde is-hárekettiń iyesi aldıńǵı gáplerde aytılıp, kontekst arqalı málim bolıp turadı. Mısalı: 1.Bazarbay tirseklew. Ol eregisti jaqsı kóredi. 3.Qáleseń seniń menen de tóbelesiwden qaytpaydı. 4.Shılımbetti de onsha jaqtırmaydı.
Bul mısallardaǵı 3, 4-gáp iyesi belgisiz gáp. Olardaǵı is hárekettiń iyesi (baslawısh – Bazarbay) aldıńǵı gáplerde aytılǵanlıqtan, stillik talapqa ılayıq túsirilip qaldırılǵan.