Abituriyentler ushın Qaraqalpaq tili páninen qollanba quwat Jarekeev Tildiń jámiyetlik xızmeti

Qaratpa aǵzanıń bildiriliwi
1.Qaratpa aǵzalar, kóbinese ataw sepliktegi adam atları hám adamǵa qatnaslı aytılatuǵın sózler arqalı bildiriledi. Mısalı: Aybosın, qayda baratırsań shıraǵım? – dep soradı ol tunjırap. Aqsaqal, jay sóyley berińiz. Hal-jaǵdayım jaman emes, qurdas, ul-qızım erjetti.
2.Qaratpa aǵzalar geyde atlıqlasqan kelbetlik hám almasıq arqalı bildiriledi: Mısalı: Júzińe júzim túspesin, opasız! (atlıqlasqan kelbetlik) Sen, Jiyemurattıń tósegin salıp bersesh, - dedi Sekebay. (atlıqlasqan sanlıq)
3.Qaratpa aǵza wazıypasın jer-suw, Watan, tábiyat qubılısların, haywanat atların bildiretuǵın atlıqlar da atqaradı. Mısalı: Írazı bol, xosh endi, Gúlsarı! Dawıl, qarastıń ǵoy.
Sálem, Tashkent, mehriybanlı jas qalam,
Jer júzinde dańq kótergen astanam. (T.J)
4.Qaratpalar eki yamasa birneshe sózlerdiń dizbeginen de boladı. Mısalı: Mine, bul úlken iste biziń jámiyetimiz eń aldı menen mektepke, qádirli joldas muǵallimler, sizlerge súyenedi.
Qaratpa aǵzanıń intonaciyası hám irkilis belgileri
Qaratpa aǵzalar orın tártibi jaǵınan gáptiń basında, ortasında, aqırında kele beredi. Qaysı orında kelse de, olar intonaciya arqalı bólinip aytıladı. Qaratpa aǵzalardıń irkilis belgisi orın tártip hám intonaciyasına qaray tómendegishe qoyıladı.
1.Qaratpa aǵzalar xabar gáplerde pás intonaciya menen aytıladı. Qaratpadan keyingi pauza qısqa boladı. Bunday jaǵdayda qaratpa aǵzadan keyin útir qoyıladı. Mısalı: Balalarım, men bul minberde bunnan jigirma jıl ilgeri bir sóylegen edim.
2.Qaratpa aǵzalar soraw gáptiń quramında kelse, biraz kóterińki dawıs penen aytıladı, qaratpadan keyin pauza sozılıńqılaw boladı. Mısalı: Balam, ótken aqsham qayda boldıń?
3.Kúshli emocional-ekspressivlik mánige iye bolǵan úndew hám buyrıq gáplerde qaratpa aǵzalar kúshli intoanciya menen aytıladı. Mısalı: Allayar, qayt keynińe! Apa, tilińdi tart, endi jetti!
Qaratpa aǵzalar barlıq jaǵdayda gáp ishinde útir arqalı bólinip jazıladı. Olar gáptiń basında kelse keyninen, ortada kelse eki jaǵınan, keyninde kelse aldınan útir qoyıladı. Mısalı: Ájaǵa, seni aǵam shaqırıp atır. Qáne, balalar, áńgimeni soń sóyelesemiz. Óytip sadalıq etpe, nadan!