Kiris gáplerdiń stillik qollanılıwı
Kiris gáplerde kiris aǵzalar sıyaqlı hártúrli mánilik stillik xızmet atqaradı. Olar sóylewshiniń tiykarǵı gáptegi aytılǵan pikirge hárqıylı subyektivlik-modallıq qatnasların bildiredi. Kiris gápler ilimiy, rásmiy, awızeki hám kórkem ádebiyat stillerinde jiyi qollanıladı. Kiris gápler tiykarǵı gáptiń quramında kelip birqansha mánilik, stillik xızmetlerde jumsaladı.
1.Tiykarǵı aytılǵan pikirge tıńlawshınıń dıqqatın awdarıw maqsetinde qollanıladı. Bul kóbinese kórkem ádebiyat, awızeki sóylew, publicistikalıq, sonday-aq rásmiy is qaǵazaları stilinde qollanıladı. Mısalı: esińizde tutıń, bul kún bizler ushın ya olar ushın sońǵı kún. Bilip qoy, kewli toq batırdıń bayraǵı bir oq boladı.
2.Tiykarǵı aytılǵan pikirdiń tıńlawshıǵa málim ekenin bildiredi. Bul kóbinese awzıeki sóylew hám kórkem ádebiyat stilinde jumsaladı. Mısalı: Óziń jaqsı túsineseń, bizdegi házirgi jaǵday aytarlıqtay emes, áytewir, eplep jasap ólmewdiń ilajın qılıp otırmız.
3.Tiykarǵı aytılǵan gáptiń mazmunına tastıyıqlaw, maqullaw ushın qollanıladı. Mısalı: Siziń aytqanıńız durıs, ol haqqında men hesh nárse de oylamaǵan edim.
4.Tiykraǵı aytılǵan pikirdiń haqıyqatlıqqa jaqınlıǵın bildiredi. Mısalı: Men ırasımdı aytsam, biz Páreń jurtınan keldik, mama, - dedim.
5.Ótinish etiw, keshirim soraw mánilerinde qollanıladı. Ruxsat berseńiz, endi men tursam, ele baratuǵın bir qansha jerlerim bar.
6.Tıykarǵı aytılǵan pikirdiń tıńlawshıǵa tanıs ekenligin bildiredi. Mısalı: Bilemen, usı tilge shorqaqlıǵım ózimnen basqaǵa zıyanın tiygizip júrgen joq.
Kiris gápler bulartdan basqa da isenim bildiriw, eske túsiriw, tańlanıw, gúmanlanıw h.t.b. sıyaqlı emocional-ekspressivlik mánilerde de kóplep qollanıladı. Olardıń qanday mánide kelgenin gápte qollanılıwına qarap ańlawǵa boladı.
Kiris aǵza hám kiris gáplerdiń irkilis belgileri
Kiris aǵza hám kiris gápler , kóbinese gáptiń basında, siyregirek ortada hám aqırında keledi. Olar awızeki sóylewde intonaciya arqalı bólinedi, páseń pauza, tez temp penen aytıladı. Kiris aǵza hám kiris gáplerde tómendegi irkilis belgiler qoyıladı:
1.Kiris aǵza hám kiris gápler gáptiń basında kelse keynine, ortada kelse eki jaǵınan, keynide kelse aldınan útir qoyıladı. Mısalı: Shaması, bul jigit jergilikli jerde tuwılǵan bolıwı kerek. Aytıp ótiw kerek, maǵan arnap Moskvadan geografiya kartası alınǵan edi. Buǵan, álbette, maqtana alaman. Bul shigit emes, suw túbinen shıqqan hasıl gáwhar, aqırı. Júweri atızdan ne jeytuǵın edim, óziń bilmeyseń be?
2.Kiris gápler geyde eki jaǵınan sızqıqsha arqalı bólinip te jazıladı. Bunday jaǵdayda kiris gáp tiykarǵı gáptiń ortasında keledi. Mısalı: Diyxan balaların kim kóp kórgen bolsa – men oylayman – sol ómirdi súyedi.
Dostları ilə paylaş: |
