Academic Research in Educational Sciences VOLUME 3 | ISSUE 1 | 2022 ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF): 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor: 0.89 DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-174-180 Google Scholar Scientific Library of Uzbekistan Academic Research, Uzbekistan 176 www.ares.uz ega hisoblanadi. Rossiyada ekin maydoni 1202900ming gektar, hosildorligi 13,6s/ga,
yalpi hosildorlik 1636 mln tonna, AQShda 30700 ming gektarni, hosildorligi 29,1
s/ga, yalpi hosildorlik esa 89483 mln tonnani tashkil etsa, Ukrainada ekin maydoni
1351ming gektarni hosildorlik 20,5s/ga, yalpi hosildorlik 2774,3 mln tonnani tashkil
etadi [6]. Soya dukkakdoshlar (Fabaceae) oilasiga mansub, bir yillik o’tsimon
o’simlikdir. Xalq xo’jaligida madaniy turi (Glycine Max) keng tarqalgan.
Yovvoyi turi (Glycine ussuriensis Rge) tabiatda tarqalgan. Madaniy turi 4 ta
kenja tiplarga bo’lingan:
1) Korea turi -G ssp.karajensis;
2) Manjuriya turi- G ssp. Manshuria;
3) Hind turi- G ssp.indica;
4) Xitoy turi -G ssp.Chinesis.
Xitoy, Hindi-Xitoy, Yaponiya, Koreya MDH da tarqalgan. Bu turlar bir-biridan
o’sish davri, dukkagi, bargini kattaligi, urug’ining kattaligi, shakli, tupining shakli
bilan farq qiladi [10]. Soya o’smligining ildizi o’q ildiz tizmiga ega bo’lib, yaxshi
rivojlangan ildiz sitemasi mavjud. Yon ildizlar ancha uzun bo’lib 2 m gacha
chuqurlikka kirib boradi. Ildiz tizimida boshqa burchoqdoshlar vakillari singari
tugunak bakteriyalar simbioz holda yashaydi. Soya o’smligining poyasi dag’al ser
tuk, tik o’sadigan, usti qirrali balandligi 25 sm dan 35 sm gacha boradi. Maysasi
yashil rangda bo’lib, ikkita urug’palla barg bilan yer yuziga chiqadi. Shoxlanish
poyaning pastki qismidan boshlanadi. Ikkilamchi yon shoxlari kam uchraydi.
Tupi zich, g’ovak tik poyasining rangi yashil bo’lib antotsion dog’lar bo’lshi
mumkin. Poyasining diametri 4-22 mm bo’ladi, bargi uchtalik toq patsimon
tuzilishga ega bo’lib, yon barglari mavjud. Barg shakli yirik, keng, urug’i har xil
shakilda va kattalikda bo’ladi. Eng yirik barglari boshqa o’simliklar singari poyaning
eng yuqori qismida yoxud poyaning quyi qismida bo’ladi. Poyaning uchki qismida
birmuncha mayda va nozik barglar joylashgan bo’ladi. Bargning yuza qismi silliq
yoki burushgan, rangi yashil, to’q va och yashil, sarg’ich yashil, kumush yashil rangli
bo’ladi. To’liq yetilganda bargi sarg’ayib to’kiladi. Yon barglari bargning asos
qismida joylashadi. Soya o’simligining guli qiyshiq, mayda 7-11 mm kalta tuklangan
gul bandida joylashgan. Gulkosasi yashil rangda, toj barglari 5 ta yelkancha,
qanotcha, rangi oq va binafsha bo’ladi. Gulida 10 ta changchisi va 1 ta urug’chisi bor.
To’pguli shingil shaklda, barg qo’ltiqlarida joylashgan. To’pgulida 13-20 ta gul
bo’ladi. Ayrim to’pgullar kalta bo’lib ularda 3-6 ta gul bo’ladi [11].
