Ad: Kənan Soyad: Cəfərov Universitet: Baki Mühəndislik universiteti İxtisas: Biznesin idarə edilməsi Qrup: 2096a fənin adı: Koporativ idarəetmə

Amerika korporativ idarəetmə sistemində səhmdarlar.

Korporasiyaları səhmdarların mülkiyyəti sayılır.Onların hüququnda sahibkar kimi nəzarət imtiyazı nəzərdə tutulur.İqtisadçılar bunu "nəzarətin qalıq hüququ,adlandırırlar.Başqsözlə,səhmdarlar korporasiyanın aktivlərinə aid olan ixtiyari qərarı qəbul etmək hüququna (əgər bu hüquq qanun və ya kontraktın

şərtləri ila başqa şəxslərə, yaxud qruplara verilməyibsə) malikdir. Səhmdarların bu qalıq.Hüquqları olduqca məhduddur. Amerika qanunlarına görə səhmdarların korporasiyanın cari işindəki iştirak hüququ direktorların seçimi ilə məhdudlaşır.Sonra isa bu direktorlar səhmdarların adından şirkəti idare   edirlər.Səhmdarlar nizamnamənin bu və ya digər maddələrinin
dəyişdirilməsi, direktorların seçilməsi və dəyişdirilməsi,elacə də korporasiyanın (onun birləşdirilməsi va ya satilması) ləğvinə səbəb ola bilən mühüm təkliflərin qəbulu və ya rədd edilməsi zamanı səsvermədə iştirak etmək hüququna malikdir.Korporasiyanın cari işlərinə səhmdarların bunlardan əlavə təsir etməyə hüquqları yoxdur. Şirkətin dividendlərinin səviyyəsinin təyin
olunmasinda, menecerlərin iş götürülməsi və ya işdən azad edilməsində, korporasiyanın investisiyaların müəyyənləşdirilməsində birbaşa heç bir rol oynamır.Digər səhmdarların hüquqları cüzidirsə, onların öhdəlikləri daha da azdır.Səhmdarlar özəl sektorda təqaüd planlarının müzakirəsi istisna olmaqla korporativ idarəetmə problemləri üzrə səsvermədə iştirak etməyə borclu deyillər.Səhmdarlarınhər il keçirilməli olan ümumi iclası daha çox ənənəvi mərasim xarakteri daşıyır və daha çox zərurətdən yox, prosedura etibarnamə uğrunda yarış, adlandırılan səhmdarların səsləri uğrundakı mübarizə mühüm istisna təşkil edir.Səhmdarlar səslərini faaliyyətdə olan menecment heyatina, yəni alternativ proqramı müdafiə edən tərəflərə verə bilər (etibar edə bilər), yaxud öz şəxsi proqramları ilə çıxış edə bilər.Buna baxmayaraq,səhmdarların təkliflərinin korporasiyanın hərgünkü fəaliyyətinə aidiyyatı olmamalıdır və bu təkliflər menecment üçün məcburi deyildir marasim xarakteri daşıyır və daha çox zərurətdən yox, məhdudlaşır.Səhmdarların korporasiyanön cari işinə təsir hüquqları faktiki olaraq seçkilərlə, zəruri halda isə sahibkarların adından şirkəti idarə edən direktorlarn dəyişdirilməsi direktorların işinin əsasında iki fundamental prinsip dayanır: nümayəndələridir və onların ümumi maraqlarının gerçəkləşdirilməsi korporasiya səhmlərinin sahibləri direktorları seçən yegana qrupdur va bu qrupa xidmət etmək onların borcudur.Korporasiyanın səhmdarlarının oynadığı özünəməxsus rol korporasiya tərkibindəki müxtəlif qurumlar arasındakı ixtiyari seçimin nəticəsi deyildir.Səhmdarlar gəlirlərinə heç bir şəkildə zamanət verilməyən yegana qrupdur: iqtisadçıların verdikləri
tarifə görə, sahmdarların gəliri qalıqdan ibarətdir, yəni korporasiya müqavilələr üzrə bütün öhdəliklərini icra etdikdan sonra sonda qalan məbləğdir. Beləliklə, əgər direktorlar şurasınn məsuliyyəti səhmdarların rifah səviyyəsi ilə uzlaşırsa, onun vəzifəsi bu məsələnin həllinin təmin olunması üçün menecmentə lazımi rəhbərliyin edilməsidir. Korporasiyanın bütün digər öhdəlikləri müqaviləilə müəyyənlaşdirildiyi şəraitdə qaliq mənfəətin artımı faktiki olaraq ümumi mənfəətin artımı olur. Buna görə da, şirkətin fəaliyyətinə nəzarət hüquqları ilə qalıq mənfəət üzrə hüquqları uzlaşan səhmdarlar sadecə öz maraqlarını güdərək səmərəli qərarlar qəbul etməyə qadirdirlar artmasının məcrasinda durur və buna yardım üçün mümkün olan hər şeyin edilməsi direktorlar şurasının borcudur.Korporativ münasibətlərin digər iştirakçıları.
Dövlət qanunvericilik normalarının artması korporasiyaların münasibətlərin səhm sahibləri olmayan (və səs hüququ olmayan) müxtəlif iştirakçılarının maraqlarının nəzarət alınması imkanını verir.Hazırda əksər ştatlarda korporasiyaların sosial məsuliyyətini nəzarət qanunlar qəbul edilib.Məsələn.Ohayo ştatının qanunları aşağıdakıların nəzərə alınmasını direktorların ixtiyarına verir:

1) qullugçuların, təchizatçıların, kreditorların və

istehlakçıların maraqları;

2) ştat və ölka iqtisadiyyatının ümumi maraqları;

3) yerli əhalinin sosial maraqlar bununla yanaşı, bu kimi qanunvericilik aktlarının çoxu səhmlərin nəzarət zərfinin başqa əllərə keçməsi hallarının yalnız məhdud kontekstində yaranır və onların heç biri korporasiyanın səhmdarı olmayanların maraqlarının nəzərə alınmasını direktorlar şurasının öhdəsinə qoymur.

 

Amerika modelində direktorlar şurası ABŞ-da müstəqil direktorlar şuralarda sayca çoxluq təşkil edir. Adətən on iki nəfərlik şurada doqquz müstəqil direktor olur.Şirkətlərin əksəriyyətinin baş direktoru həm də onun sədri vəzifəsini icra edir və qrupların siyasiləşməsinə gətirib çıxarar.Olunması şuranın bələ öhdəliyin əleyhinə olan ən başlica etiraz isə,hamiya tabe olan şuranın heç kimə hesabat verməməsi mülahizəsidir.Ola bilsin ki, fəaliyyət üzrə iştirakçıların adətan, o, şuranın üzvü olur.Amerika qanunvericiliyi icraçilq və rəhbərlik funksiyalarının diferensiasiyasından imtina edərək, şura üzvləri arasında da vəzifə bölgüsünü aparmir. Ham icraçı ve ham da qeyri-icraçı direktorların hamıs bir şura üzvü kimi korporasiya və onun səhmdarlarının etimadı göstərirlər.Etimad şəxsin məsuliyyəti konsepsiyası şirkətin səhmdarları tərəfindən ona həvalə edilən öhdəliklərin hökmən şərtsiz icrası mafkurasina əsaslanır.Səhmdarların göstərdiyi etimad belə şəxsin məsuliyyətini adi işgüzar davraniş standartlarından xeyli kanara qalır.Korporasiyanın direktorları öz səhmdarlarının etimadlı şəxsi kimi adi işgüzar münasibətlərdə normal sayılan hərəkətlərə görə məsuliyyətə cəlb oluna bilər.Məsələn, başqa şirkətin aktivlərini satın alan korporasiya direktoru onların dayarinin gözlənilən artımı barədə satcin məlumatlandırmağa heç də borclu deyil.Direktoru olduğu korporasiyanın aktivlərini aldıqda isə, belə məlumatı aşkarlamalıdır.Əgər o bunu etməsə, öz səhmdarlarının etimadlı şəxsi kimi vəzifə borcunu yerinə yetirməmiş olur.O, bu hərəketinin səbəblərinin və niyyətlərinin xarakterindən asılı olmayaraq məsuliyyətə cəlb oluna bilər.Qanuna görə korporasiya direktorları səhmdarlarının işləri üzrə etimadlı bir şəxs kimi onların maraqlarına namus və vicdanla xidmət etməlidir.Bu o deməkdir ki, şura üzvləri öz funksiyalarını korporasiyanın maraqlarına daha məqsədəuyğun hesab etdikləri şəkildə icra etməlidir.Bu zaman onlar, belə vəziyyətdə adi uzaqgörən adamın ehtiyatlandığı dərəcədə ehtiyat göstərirlər.Sağlam düşüncədən doğan ehtiyatlılıq ideyası ilk baxışdan göründüyü kimi heç də qeyri-müəyyən deyil, o direktorlar şurasının fəaliyyət şərtləri ilə davamlılıq sınağını keçir.Bu ideya direktoru öz vəzifəsinin icrası prosesində kifayət qədər məlumatdan istifadə etməyə, hamin məlumatı tənqidi öyrənməyə, daha sonra belə şeraitdə ehtiyatlı və uzaqgörən adi edacəyi əməllər adamın fəaliyyətetməlidir.aparılmasından maraqların konflikti barədə xabardarlıq və direktorun əməliyyatdan imtinası faktının özü hələ kifayət deyildir:Əgər har hansi sövdələşmə baş tutubsa, o korporasiyaya münasibətdə vicdanlı olmalıdr və onun vicdanlıq dərəcəsi diqqətli və tənqidi araşdırma obyekti olmaldır.Göstərməyə vadar edir.Məsuliyyət hissi, korporasiyaya sədaqət direktorları səhmdarlarının maraqları dairəsində öz vəzifələrini icra etməyə vadar edir. Bu xüsusilə də, direktorun vəzifəsindən sui-istifadə edərək öz şəxsi məqsədlərini güdə biləcəyi sövdələşmələrə aiddir.Əgər bu və ya digər sazişdə belə hal gözlənilirsə, direktor qərar qəbul edan şəxslərə maraqlanın xabardarlq etməlidi, bu əmaliyyatın hazırlanması və çərçivəsində direktorlar tərəfindən bu öhdəliklərin yerinə yetirilməməsi onların qanun üzrə məsuliyyətə cəlb edilməsinə gətirib çixarır. Direktorlara səhmdarların etimadlı şəxsi kimi öhdəliklərinin pozulmasına gətirib çixaran əməllər üçün öz mövqelərindən istifadə etmək qadağan olunur. Amerika məhkəmələrində tez-tez korporasiya direktorlarının mənşələrini özləri də izah edə bilmədikləri, qeyri-qanuni və səhmdarları qarşisındakı öhdəliklərə zidd alınmış gəlirləri araşdırılr. Qanun malumatın məxfilyini mühafiza edir: korporasiyadaxili məlumata əsaslanan sövdələşmələr qadağandır, onların icras isə məhkəmə icralarının yüksək dərəcəli ixtisaslaşmış və səmərəli sistemi, daxili normalar və inzibati qurumlar tərəfindən cinayət məsuliyyətinə cəlb edilməklə nəticələnir.