Adil niFTİ OĞlu məMMƏdov tibb elmləri namizədi
Yüklə 1,59 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
4. Müharibə illərindən sonra bərpa və sosialist
təsərrüfatının inkişafı dövründə Naxçıvan MSSR-də səhiyyə (1946 – 1953-cü illər)
Böyük Vətən müharibəsindən sonra sovet xalqının bütün gücü xalq təsərrüfatının bərpasına, onun gələcək inkişafına, sosializs quruluşunun başa çatmasına və tədriclə kommunizmə keçməyə yönəldi. Naxçıvan respublikasının zəhmətkeşləri bütün sovet xalqları ilə birlikdə dinc quruculuq əməyə başladılar. 1946-cı ilin mart ayında SSRI Ali Soveti dördüncü beşillikdə 1946-1950-ci illərə aid bərpa və xalq təsərrüfatının inkişaf planını qəbul etdi. Naxçıvan MSSR-i üzrə səhiyyə planında nəzərdə tutulmuşdur ki, 1950-ci ildə çarpayıların sayı 1940-cı ildəki 399-dan 735-ə, daimi uşaq yaslilərində yerlərin sayı 247-dən 351-ə, feldşer – ambulator məntəqələrinin sayı 60-dan 107-yə, sanitar – epidemioloji stansiyaların sayı 1-dən 4-ə, qadın və uşaq məsləhətxanalarının sayı 3-dən 7-yə və s. çatdırılsın. 1
orqanlarının əsas vəzifəsi nəinki, səhiyyənin şəbəkəsini artırmaq, habelə tibbi xidmətin keyfiyyətini ixtisaslaşdırılmış növ xidmətini inkişaf etdirməklə təmin etməkdən ibarət idi. Bu ərəfədə Naxçıvan şəhər poliklinikası respublika xəstəxanası ilə, Ordubad şəhər poliklinikası Ordubad şəhər xəstəxanası ilə, Culfa şəhər poliklinikası Culfa şəhər xəstəxanası ilə, Naxçıvan şəhər uşaq poliklinikası Naxçıvan şəhər uşaq xəstəxanası ilə birləşdirildi. 2 Birləşmiş xəstəxanalarda xəstələrin müalicəsini yaxşılaşdırmaq və diaqnozun keyfiyyətini qaldırmaq məqsədilə diaqnostik laboratoriya, fizioterapevtik və rentgen kabinələri təşkil olundu. ______________ 1 Naxçıvan MSSR-i MDA. F.17, siyahı 3, qovluq 101, səh.54. 2 Naxçıvan MSSR-i Səhiyyə nazirliyinin arxivi, fond 27, siyahı 2, qovluq 152, səh.125.
92
Birləşmə müalicə işinin keyfiyyətini yaxşılaşdırdı, həkimlərin ixtisasını yüksəltdi, hansı ki, əvvəllər onlar yalnız ambulator şəraitində işləyirdilər. Xəstəxanada işləyən həkimlər isə poliklinikalarda xəstə qəbul etməklə evlərdə də yardım edirdilər. Belə xidmətin göstərilməsi həkimlərə imkan verirdi ki, onlar xəstəliyin poliklinika şəraitində və sahədə erkən stadiyası ilə daha dərindən tanış olsunlar. Bu xəstəxanadan kənarda köməyin keyfiyyətini yüksəldirdi. 1949-cu ilin fevralında Naxçıvan vərəm xəstəxanası vərəm dispanseri ilə birləşdirildi. Doğum evləri rayon xəstəxanaları ilə onun şöbəsi kimi (rayon mərkəzlərində), onkoloji və zöhrəvi məntəqələr ambulatoriyalar (poliklinikalar) ilə kabinet kimi, süd mətbəxləri uşaq-qadın məsləhətxanaları ilə, qanköçürmə məntəqəsi Naxçıvan respublika xəstəxanası ilə birləşdirildi. 1
1946-cı ilin mart ayında Xalq Səhiyyə Komissarlığı nazirliyə çevrildi. 1946-cı ilin martında əhaliyə onkoloji xidmət göstərmək üçün Naxçıvan şəhər poliklinikasının nəzdində onkoloji kabinet açılır. Respublika xəstəxanasının ümumi çarpayılarının hesabına 20 çarpayı onkoloji xəstələr üçün ayrılır. 2
Bir vaxtdan sonra (may 1947) Ordubad şəhər, Şərur rayon xəstəxanalarında hər birində 5 çarpayı olmaqla onkoprofilaktik çarpayı ayrılır, bu rayonların poliklinikalarında isə onkoprofilaktik kabinetlər təşkil edilir. Onkoloji xəstəliklərlə mübarizə və müalicə 1951-ci ildən (sentyabr) Naxçıvan şəhərində təşkil edilmiş respublika onkoloji dispanserində aparılır. Respublikada onkoloji dispanserin rəhbərliyi altında respublikanın rayon və kənd xəstəxanaları xənçəng ________________ 1 Naxçıvan MSSR-i Səhiyyə nazirliyinin arxivi, fond 27, siyahı 2, qovluq 173, səh.11. 2 Yenə orada, qovluq 128, səh.25.
93 xəstəliyinin erkən formasını aşkara çıxartmaq məqsədilə əhalinin kütləvi profilaktik müayinəsini aparmağa başladılar. Respublikada vərəm xəstəliyinə qarşı mübarizə tədbirlərini genişləndirmək məqsədilə Ordubad, Culfa və Şərur rayonlarına hərəsinə 5 vərəm çarpayısı ayrıldı. Naxçıvan şəhər doğum evində, rayon xəstəxanalarının doğum şöbələrində yeni doğulanlara vərəm əleyhinə məcburi vaksinasiya aparılması, habelə uşaq kontingentinin kütləvi vaksinasiya edilməsi həyata keçirildi. Vərəmin erkən diaqnozunu təyin etmək məqsədilə uşaq bağçalarında və məktəblərdə uşaqların, uşaq müalicə – profilaktika idarələrində, habelə ictimai yeməkxanalarda işləyənlərin hər il müayinəsinə başlanıldı. Müharibə illərindən sonra zöhrəvi xəstəliklərlə mübarizəyə böyük diqqət yetirildi. Culfa rayonunda zöhrəvi dispanser, Şərur, Əbrəqunus və Şahbuz rayonlarında isə zöhrəvi məntəqələr təşkil edildi. Göbələk xəstəliyinə görə kütləvi müayinəyə başlanıldı. 1947-ci ildə respublikanın əhalisinin 40%-i, 1952-ci ildə isə 70%-i göbələk xəstəliyinə görə müayinə edildi. Aşkar olunan xəstələr müalicəyə cəlb edildilər. Zöhrəvi xəstəliklərə qarşı mübarizə tədbirlərinin gücləndirilməsi nəticəsində 1952-ci ildə sifilisin aktiv forması kəskin aşağı düşdü. 1946-cı ilə nisbətən xəstəlik demək olar ki, 4 dəfə azaldı. 1946-53-cü illərdə bədən tərbiyəsi idarələrinin inkişafına da xüsusi diqqət yetirilirdi. 1949-cu ilin dekabrında respublika birləşmiş xəstəxananın poliklinika şöbəsində bədən tərbiyəsi kabineti açıldı, bir qədər sonra (avqust 1950-ci il) bu kabinet bədən tərbiyəsi dispanserinə çevrildi. Müharibə illərindən sonra respublikada tibb müəssisələrinin şəbəkəsi inkişaf etdi və böyüdü. Xəstəxanalar və onlarda çarpayıların sayı artdı. Bunu aşağıdakı cədvəldən görmək olar.
94 22-ci cədvəl Naxçıvan MSSR-də 1945-1953-cü illərdə xəstəxana müəssisələrinin və onlarda çarpayıların sayı
Xəstəxana müəssisələri Xəstəxana çarpayılarının sayı Illər Şəhər Kənd Cəmi Şəhər
Kənd Cəmi 1945
9 7 16 420 90 510 1946 9 10 19 420 119 539 1947 9 10 19 420 122 542 1948 9 12 21 420 137 557 1949 10 13 23 450 148 598 1950 10 16 26 450 187 637 1951 12 19 31 480 205 685 1952 14 19 33 495 210 705 1953 14 20 34 495 225 720
Göründüyü kimi 1953-cü ildə xəstəxana müəssisələrinin sayı 1945-ci ilə nisbətən iki dəfə, çarpayıların sayı isə 41,3% artmışdır. Çarpayı fondundan istifadə olunması da yaxşılaşdı. 1945-ci ildə çarpayılar 132,4 gün işlədiyi halda 1953-cü ildə bu göstərici 225,7 gün olmuşdur. Şəhər xəstəxanalarına qəbul edilən kənd sakinlərinin sayı müqayisə edilən illərdə 2 dəfə artmışdır. 1945-53-cü illərdə xəstəxanaların və onlarda olan çarpayıların sayı, xüsusilə kənd yerlərində artmışdır. Belə ki, kənd xəstəxanalarının sayı 1945-ci ildəki 7-dən 1953-cü ildə 20-yə, çarpayıların sayı eynilə 90-dan 225-ə çatmışdır. Başqa sözlə müqayisəli illərdə xəstəxanaların sayı demək olar ki, 3 dəfə, çarpayıların sayı isə 2,5 dəfə artmışdır. Çarpayıların artması ilə bərabər ixtisaslı tibbi yardım da artmışdır. Bu ondan irəli gəlir ki, xəstəxanalarda ixtisaslaşdırılmış müxtəlif şöbələr fəaliyyət göstərmişdir. Terapevtik və uşaq çarpayıları 65,9%, cərrahi – 54,0%, göz – 37,5%, doğuş və ginekoloji – 18,0%, vərəm – 10,0% artmışdır.
95 Həmçinin onkoloji çarpayılar respublika dispanserində açılmışdır. Müharibə illərindən sonra səhiyyə kənd yerlərində intensiv inkişaf etdi. Müalicə – profilaktika şəbəkəsi ilbə-il artdı, kənddə həkimlərin sayı çoxaldı, əhaliyə göstərilən tibbi xidmətin keyfiyyəti yaxşılaşdı, rayon xəstəxanaları möhkəmləndi, kənd əhalisinə tibbi xidmətin ixtisaslaşdırılmış növü təkmilləşdi. Rayon xəstəxanaları təşkilatı mərkəz kimi əhaliyə ixtisaslaşdırılmış tibbi xidmətin geniş surətdə göstərilməsini təmin etməklə kənd sahə xəstəxanalarının müalicə – profilaktika işlərinə, həm də rəhbərlik edirdi. Respublika xəstəxanası təşkilatı – metodik mərkəz kimi bir tərəfdən rayon xəstəxanalarının işinin keyfiyyətinin qaldırılmasına, o biri tərəfdən kənd əhalisinə yüksək ixtisaslı müalicə göstərilməsinə yaxından köməklik edirdi. Tarla işlərinin vaxtında kənd əhalisinə tibbi köməyi yaxınlaşdırmaq və yaxşılaşdırmaq üçün respublikanın şəhərlərindən vaxtaşırı ixtisaslaşdırılmış briqadalar kəndlərə göndərilirdi. Briqadaların tərkibində terapevt, cərrah, ftiziatr, veneroloq, sanitar həkim, ginekoloq, göz həkimi və başqaları olurdu. Naxçıvan MSSR-də müharibə illərindən sonra tibbi şəbəkənin artması ilə bərabər tibbi kadrların sayı da çoxalmışdır. 1
96 _______________ 1 Azərbaycan SSR-i Səhiyyə nazirliyinin arxivi, F.1, siyahı 1, qovluq 66-79, səh.17-105.
97 23-cü cədvəl
Naxçıvan MSSR-də 1945-1952-ci illərdə tibbi kadrların artması haqqında
Həkimlərin sayı (diş həkimlərsiz) Orta tibb işçilərinin sayı Illər Şəhər
Kənd Cəmi
Şəhər Kənd
Cəmi 1945 38 16 54 64 138 202 1946 52 16 68 119 158 277 1947 67 30 97 123 178 301 1948 81 35 116 160 224 384
1949 95 22 117 203 207 410
1950 107 24 131 235 223 458
1951 102 21 123 211 217 428
1952 109 19 128 281 227 508
Göstərilən rəqəmlərdən aydın olur ki, 1952-ci ildə həkimlərin sayı 1945-ci ilə nisbətən 2,4 dəfə, orta tibb işçilərinin sayı 2,5 dəfə artmışdır. Tibb işçilərinin ixtisaslaşması və təkmilləşməsinə də daim diqqət verilirdi. Təkcə 1947-ci ildə 23,0%-dən çox həkim cürbə-cür ixtisaslaşma və təkmilləşmə kurslarında olmuşlar. Orta tibb işçilərini hazırlamaq üçün və dezinfektorları, banifikatorları və xinizatorları təkrar hazırlamaq üçün qısa müddətli kurslar təşkil edilirdi. 1
Naxçıvan MSSR-i səhiyyə orqanları müharibə illərindən sonra ana və uşaqların mühafizəsinin yaxşılaşması üçün geniş tədbirlər həyata keçirdilər. 1948-ci ilin oktyabr ayında kolxozçu hamilə qadınların səhhətinin qorunması məqsədilə kolxoz doğum evləri təşkil edildi. 2
Uşaq çarpayılarının sayı 1953-cü ildə 1945-ci ilə nisbətən 1,7 dəfə, doğum çarpayılarının sayı 1,3 dəfə, o
_______________ 1 Naxçıvan MSSR-i Səhiyyə nazirliyinin arxivi, f.17, siyahı 2, qovluq 153, səh.65. 2 Yenə orada.
98 cümlədən kənd yerlərində – 2,4 dəfə artmışdır. 1953-cü ildə daimi yaslilərin sayı 1945-ci ilə nisbətən 9-dan 14-ə, onlarda olan yerlərin sayı eyni ilə 1,3 dəfə çox olmuşdur. 1947-1949-cu illərdə Naxçıvan şəhərində yeni qadın məsləhətxanası, Ordubad, Culfa və Şahbuz rayonlarında isə uşaq və qadın məsləhətxanaları təşkil olundu. Bu illərdə fəaliyyət göstərən feldşer və mama məntəqələri birləşdirilərək feldşer-mama məntəqəsi adlandırıldı. Belə dəyişiklik tibbi yardımın, xüsusən uşaqlara və qadınlara göstərilən köməyin yaxşılaşdırılmasına səbəb oldu. Bundan başqa feldşer-mama məntəqələrinin sayı artdı. 1953-cü ildə artıq respublikada belə məntəqələrin sayı 54-ə çatdı. 1953-cü ildə uşaq və qadın müəssisələrinin sayı 1945-ci ilə nisbətən 2 dəfə artdı. 1953-cü ildə artıq hər rayonda uşaq və qadın məsləhətxanaları var idi. Bundan başqa Naxçıvan uşaq xəstəxanasında ixtisaslaşdırılmış kabinələr: - burun-qulaq- boğaz, nevroloji, dəri və göz xəstəlikləri – təşkil edilir. Uşaqlara göstərilən müalicə – profilaktika xidmətini daha da yaxşılaşdırmaq məqsədilə rayon uşaq məsləhətxanalarında çalışan həkim – pediatrlar ambulatori- yada böyük yaşlı uşaqları qəbul etməyə başladılar və bütün yaşlardan olan uşaqlara stasionarda xidmət etdilər. Həkim ginekoloqlar hamilə və xəstə qadınlara qadın məsləhətxanalarında qəbul təşkil etdilər, həmçinin doğum şöbələrində işləyərək ginekoloji xəstələrə stasionarda kömək göstərdilər. 1948-50-ci illərdə səhiyyə büdcəsinin artması əsasən o illərdə respublikada tikilən səhiyyə obyektlərinin hesabına olmuşdur. Bu illərdə Ordubad şəhərində uşaq yaslisi, Noraşen rayonunun (indiki Şərur) Qarabağlar kəndində kənd xəstəxanası, Naxçıvan şəhərində həkimlər üçün yaşayış binası tikildi. Habelə Batabat yaylağında yerli sağlamlaşdırıcı «meydança» – istirahət evi tikilib istifadəyə verildi. 1
________________
1 Naxçıvan MSSR-i səhiyyə nazirliyinin arxivi, F.17, siyahı 3, qovluq 135, səh.80.
99 Müharibə illərindən sonra sanitar – epidemioloji stansiyalar qarşısında çox vacib məsələlər dururdu: - yoluxucu xəstəlikləri kəskin aşağı salmaq, yoluxucu xəstələrin hamısını xəstəxanaya cəlb etmək, yeyinti və kommunal və uşaq müəssisələri üzərində ciddi sanitar nəzarəti aparmaq və profilaktik tədbirlərin geniş miqyasda aparılmasına nail olmaq. Bu illər ərzində Naxçıvan MSSR-də sanitar – epidnmioloji stansiyalar şəbəkəsi böyüdü və möhkəmləndi. Sanitar -–epidemioloji stansiyaların sayı 2-dən 6-ya çatdı. Beləliklə 1953-cü ildə respublikanın bütün rayonlarında sanitar – epidemioloji stansiyalar, onların nəzdində sanitar – bakterioloji laboratoriyalar fəaliyyət göstərirdi. Rayon sanitar – epidemioloji stansiyalar kompleks tədbirlər həyata keçirməyə başladılar. Naxçıvan MSSR-i Xalq Səhiyyə Komissarlığı sanitar idarələrinə rəhbərliyi gücləndirmək, epidemiya əleyhinə və profilaktik tədbirlərin vaxtında həyata keçirilməsinə nəzarət etmək məqsədilə 1946-cı ilin mart ayının 8-də 27№-li əmr verdi. Bu əmrə əsasən respublikada bütün sanitar – epidemiya əleyhinə aparılan işin ümumi rəhbərliyi Baş Dövlət Sanitar müfəttişinə – Naxçıvan MSSR-i Xalq Səhiyyə komissarının müavininə həvalə edilir. 1
1946-cı ildə səhiyyə nazirliyinin apparatına 2 vahid ştat – kommunal və qida sanitariyaları üzrə Böyük Dövlət Sanitar müfəttişi və bir Böyük Dövlət Sanitar müfəttişinin köməkçisi ştatı verilir. 1947-ci il mart ayında deratizasiya (gəmiricilərə qarşı) tədbirləri həyata keçirmək və əhali arasında yoluxucu xəstəliklərin qarşısını almaq məqsədilə respublika sanitar -– epidemioloji stansiyasında deratizasiya dəstəsi təşkil olundu. 1948-ci ildə sanitar – epidemioloji stansiyalarda yeni nomenklatura təsdiq olundu. Şəhər və kəndlərin abadlaşdırılması üçün geniş sağlamlaşdırma tədbirləri ___________________ 1 Naxçıvan MSSR-i səhiyyə nazirliyinin arxivi, F.17, siyahı 2, qovluq 128, səh.26.
aparıldı. Bir çox kəndlərdə kəhrizlər təmir olundu, rayon mərkəzlərində yeni su kəmərləri çəkildi.
100
1953-cü ildə sanitar – epidemioloji stansiyalarda işləyən həkimlərin sayı 1945-ci ilə nisbətən demək olar ki, 4 dəfə artdı. Onlarda yüksək ixtisaslı mütəxəssislər - sanitar həkimlər, epidemioloqlar, bakterioloqlar, parazitoloqlar və başqaları işləməyə başladılar. Habelə burada işləyən orta tibb işçilərinin də sayı artdı. Əhali arasında geniş profilaktik peyvəndlər aparıldı.
24-cü cədvəl 1946-1953-cü illərdə əhali arasında aparılan profilaktik peyvəndlər haqqında məlumat 1
Çiçək əleyhinə Difteriyaya qarşı Ill
ər Vaksi-
nasiya Revak-
sinasiya Qar
ın yata
la ğı na qar
şı
Dizent eriya-y a qar şı
Vaksi- nasiya Revak-
sinasiya V əbaya q ar şı
1945 10970 22353 18035 18031 11838 4563
Məlu-mat yoxdur
1946 20866 13892 26707 35227 7263 7675 3803
1947 5454 23739 22813 34255 8041 10286 5548
1948 4568 17034 24002 26785 10140 8174
6040 1949 7270 82607 29734 29734 7716 9109 8191 1950 3448 14776 8006 30241 3263 3638 19641
1951 7054 19669 28524 30826 5759 2734 597
1952 7379 17417 21462 24817 9947 3954 - 1953 7034 9697 5389 15389 10450 4801 1492
Naxçıvan MSSR-də əhalinin maddi və mədəni həyat tərzinin yüksəlməsi, yoluxucu xəstəliyin müalicə və profilaktikası üçün yeni dərman preparatlarının təcrübədə tətbiqi nəticəsində yoluxucu xəstəliklərin -–paratif, səpgili və qayıdan yatalaq, difteriya, qara yara, malyariya, sifilis və başqa xəstəliklərin azalmasına səbəb oldu. _________________ 1 Naxçıvan MSSR-i səhiyyə nazirliyinin 1945-53-cü illərə aid illik hesabat materialları.
Profilaktik işin həyata keçirilməsi əhalinin, xüsusən kənd əhalisinin dispanserizasiyası ilə səciyyələnir. Tibbi
101 yardımın dispanser metodu əhalinin sağlamlıq vəziyyətini müntəzəm olaraq müşahidə etməyə imkan verir. Tibb müəssisələri əhalinin kütləvi müayinəsini aparırdılar, aşkar olunan xroniki qrip xəstələri hesaba götürüb, onları vaxtaşırı nəzarətdə saxlamaqla səhhətləri ilə maraqlanır, lazım gəldikdə onlara tibbi yardım göstərməklə işə düzəlmələrinə də köməklik göstərirdilər. 1947-ci ildə respublika əhalisinin 83,0%-i malyariyaya, 45,0%-i göbələk xəstəliyinə, 27,0%-i traxomaya qarşı müayinə edilmişdir. Aşkar olunan xəstələrə müvafiq müalicə aparılması qeyd olunub. Lakin bu işdə bir çox çətinliyə və nöqsanlara rast gəlinib. Bir neçə rayonda (Naxçıvan və Noraşen) epidemik xəstəliklərə qarşı mübarizə zəif aparılıb, bəzi yerlərdə yoluxucu xəstələrin 100%-i xəstəxanaya cəlb edilməsi təmin olunmayıb, hələ də xəstəlik ocaqlarında sanitar təmizləmə işi qaneedici olmayıb. Bunun nəticəsində müharibədən sonrakı illərdə Naxçıvan və Noraşen (Şərur) rayonlarında bir sıra yoluxucu xəstəliklərin baş verib yayılması olmuşdur. Buna misal, qarın yatalağını, qızılcanı, skarlatinanı, dizenteriyanı, epidemik hepatiti, göy öskürəyi və başqalarını göstərmək olar. Əhali arasında sanitar maarifi geniş inkişafını tapır. Sanitar maarifinin şurası təsdiq olunur. Respublika sanitar maarif evində mühazirə bürosu və mühazirəçilər qruppası təşkil edilir. Səhiyyənin yenidən qurulması və əhalinin müalicə – profilaktika xidmətinin keyfiyyəti uğrunda mübarizədə sanitar, maarif işinin əhəmiyyətini daha da yüksəltdi. Işin məzmunu dəyişdi, tematikalar çox sahəli oldu. Sahələrdə, poliklinika şöbələrində və stasionarda sanitar maarifini geniş yaymaq üçün kompleks plan tərtib edildi və həyata keçirildi. Ambulatoriya və poliklinikaların uyğun xəstəxanalarla birləşdirilməsindən (1948-49) sonra birləşmiş xəstəxanalarda sanitar maarifi kabinələri təşkil edildi, balaca sanitar maarif punktları isə ləğv edildi. Qırmızı Aypara Cəmiyyətinin fəaliyyəti başlıca olaraq əhaliyə tibbi xidmətin yaxşılaşdırılması işində, xəstəliyin və travmatizmin aşağı salınması ilə mübarizədə, kütləvi
102
profilaktik tədbirlərin həyata keçirilməsində səhiyyə
orqanlarına kömək göstərməyə yönəldilir. Tibbi kadrların və sanitar fəallarının hazırlanmasında da kömək göstərir. 1949-cu ildə Naxçıvan MSSR-i Qırmızı Aypara Cəmiyyəti xətti ilə 25 tibb bacısı, 55 nəfərdən ibarət sanitar dəstələri, 225 sanitar gözətçilərinin rəhbərləri, 625 sanitar fəalları, 8500 SMH nişançı və 524 SMHO nişançı hazırlandı. Naxçıvan respublikasında Bakıdan vaxtaşırı gələn Azərbaycan elmi-tədqiqat institutuları elmi konfranslar keçirirdilər. Gələnlər arasında olan professorlar və yüksək ixtisaslı mütəxəssislər yerli həkimlərə məsləhətlər veriridilər, lazım gələndə isə xəstələrə ixtisaslı tibbi yardım göstərirdilər.
Yüklə 1,59 Mb. Dostları ilə paylaş:
|