Adrenoblokatorların təsnifatı, farmakokinetikası, farmakodinamikası və farmakoterapiyası Tibbi praktikada a va B

Adrenoblokatorların təsnifatı, farmakokinetikası, farmakodinamikası və farmakoterapiyası

Tibbi praktikada a va B adrenoblokatorların labetolol, proksodolol və karvedilol kimi nümayəndələrindən istifadə olunur. Hər iki subpopulyasiyadan olan adrenoreseptorlara bloKadaedici təsir göstər- diklərinə görə (B reseptorlara qeyri-seçici, a₁ reseptorlara isə seçici) onlari cox vaxt "hibrid təsirli" maddələr adlandirırlar. Bu preparatlardan, əsasən, arterial hipertoniya zamanı istifadə olunur. Labetolol və proksodolol ürəyin işemik xəstəliklərinin müalicəsində də təyin olunurlar. Proksodololda aritmiyaəleyhinə təsir də vardir. Karvedilolun hipotenziv tasir effekti daha uzunmüddətlidir. Odur ki, gündə 1 dəfə təyin olunur. Müəyyən edilmişdir ki, karvedilol lipid mübadiləsinə (qan plazmasında lipoproteinlərin miqdarına) də təsir göstərir.

Klassik a adrenoblokator fentolamin tibbdə hidroxlorid və metan- sulfonat duzları şəklində istifada olunur. Kimyəvi quruluşca (0 cümlədən, tolazolin) imidazolin törəməsi olub, a₁ və a₂ adrenoresoptorlara güclü iflicedici təsir göstərir. Orqanizmə yeridildikdə səthi damarlari genişləndirməklə, orqanların trofikasini yaxşilaşdırır. Arterial qan təzyiqini aşagi salir. Reyno xəstəliyində, endoartritlərdə, akrosianoz zamanı, ətrafların trofik yaralarinda, hipertonik krizlərdə va feokromo- sitomanın diaqnostikasinda istifadə olunur. Ortostatik hipotoniya, dərinin qizarmasi və ödemləşməsi, selikli qişaların şişməsi, dispeptik pozğunluqlar və s. kimi ciddi əlavə effektlər törədə bilər. Preparatın ürəк damar sisteminin kəskin üzvi xəstəlikləri zamanı istifadəsi əks göstərişdir. Analoji tasirli preparat olan tropafenin istifadəsinə göstəriş və əks göstərişlər fentolamində olduğu kimidir, lakin ondan fərqli olaraq təsiri uzunmüddətlidir və zəif atropinəbənzər- M xolinobloxadaedici aktivliyə malikdir.

Çovdar mahmizinin praktik təbabətdə istifadə olunan preparatlarınn ikisində a adrenoblokadaedici aktivlik vardir. Bunlar dihid* roerqotoxsin metansulfonat va dihidroerqotamin mctansulfonatdir Istifadalarina gostari? fcntolamin va tropafenda oldugu ximidir. £ovdai mahmizi preparatlarmin digar a adrcnobloxatorlardan farqli va Qstiir cahati onlarin vena qan damarlanna tonuslandinci tasir gostarma. xususiyyatbridir.

a₁ va а₂ adrenoreseptorları blokada edan digər preparat fenoksiben- zaminin praxtix istifada imxanlari mahduddur va demax olar xi, ondan darman mad^asi ximi istifada olunmur (tasnifata ai va 02 adrcnoresep* torlann xlassix bloxatoru olduguna gora daxil edilmi$dir).

Prazosin seçici a-adrenoblokadaedici aktivliyə malik olmaqla, a₁ subpopulyasiyadan olan postsinaptix adrcnorcscptorlara iflicedici tasir gostarir. Prcparatm axtivliyi fentolamindan təqriban 10 dəfə yüksəkdir.

0, həm arteriollalan, həm də venullalari geniləndirir, periferik damar müqavimətini azaldir, ürəyin işini yaxşilaşdırır. Presinaptik a₂

adrenoreseptorlara təsir göstarmadiyina gora flrax faaliyyatina tasiri zəifdir (zərbə qüvvəsini 5% artırır), lakin flrax doyflnmalarin saymi (Kompensator olaraq) kəsəin artira bilir. Prazosindan, asasan, hipcrtoniyanm mflalicasinda istifada olunur. Fcntolamindan farqli olaraq ürək çatışmazlığı zamanı da vazodilatator ximi tayin oluna bilir. Prazosinin tayini zamam ilxin istifada dozasi 0,5 mq-dan yflxsax olmamalidir. əks halda şurun qisa mflddatli qaralmasi va itmasila mu$ahida olunan "ilx-doza effexti"- "ilx doza fcnomeni" (ortostatix hipotenziaya- postural hipotenziya) mcydana 9ixa bilar. Bu hal mualicanin ba$landigu ilx gflnlar, elaca da dozamn artirildigi sonraxi gflnlar, habela mtialicaya bir ne^a gun fasila vcrildixdan sonra prcparati taxrar tayin etdixda ba§ vcra bilir. Prcparatin birdafalix qabulu fonunda bu hal ilx 24 saat mflddatinda (xflsusan, orqanizmin §aqulu vaziyyatinda) bu va ya digar daracada ozunu gostara bilar (prcparatin maraq doguran xususiyyatlarindan biri da ondan ibaratdir xi, onunla apanlan monotcrapiyanm lipidlarin mctabolizmina gflclfl tasiri шйаууап cdilmi§dir; o, qan plazmasında, triqliseridlərin, ÇASLP və ASLP-in miqdarını, elece də ümumi xolesterinin/YSLP nisbətini azaldir; bu cəhət müvafiq xəstə qrupunda aterosklerozun müalicəsi baximindan prinsipial maraq doğurur.

Prazosinin hamilalik zamanı istifadəsi, böyrəklərin üzvi xəstəlikləri, habelə 12 yaşina qədər uşaqlara təyini əks göstərişdir. Preparatin kişilərə təyini bəzi hallarda sexsual pozgunluq törədə bilir.

Doksazosin, terazozin va indoramin kimi ai-adrenobloxatorlardan da, asasan, hipcrtcnziya hahnin mflalicasinda istifada olunar. Bu maddalarin prazosindan ba§hca farqlari orqanizmda yarimpar9alanma dovrlarinin xifayat qadar uzun olmasidı. Odur ki, bu preparatlann tasiri daha uzun çəkir va onlar gündə 1 dəfə təyin olunurlar.

Klinik istifadasi baximindan prinsipial maraq doguran selektiv tasirli a₁ adrenoblokatorlar qrupunun nümayandalarina alfuzosin va tamsulosin prcparatlan aiddir. Bu maddalardan aiA yanmtipindan olan adrcnorcscptorlara qar§i daha yflxsax hassashgi tamsulosin gostarir . a_1a yarımtipdən olan adrenoreseptorlar prostat vazin saya azalalarinin taqallflsfi proscsinda hallcdici rol oynadigina gora , bu törəmələrin tamsulosinin tayifii fonunda toranan bloxadasi prostat vaz saya' azablarinio, sidik kanalının prostat hissəsinin və sidik kisəsi boynunun tonusunun

aşağı düşməsilə müşahidə olunur.

1

1
Preparatın istifadasi zamani yuxu ritminin pozulmasi va dispeptik pozgunluqlar Kimi alava effektlər baş verə bilir. Təzə mioxard infarxti, II va III daracali atreoventrikulyar blokada, kəskin qan dovrani çatişmazligi, bronkospazm va s. Kimi patologiyalarda istifadasi əks gostarişdir.

A₂ adrenoreseptorlari bloKada edən maddalarin ən yaxşi öyranilən nümayəndələrindən biri yohimbindir. O, Corynanthe yohimbe ağacinin qabigından alınmiş va kimyəvi quruluşca indolalkilamin törəməsi olan alkoloiddir. Bu maddə rauvolfiya bitkisində də vardir. Korinantin onun izomer vormasi hesab olunur. Har ixi madda pre- va postsinaptix ai adrcnorescptorlara giiclii bloxadacdici tasir gostarir. Onlar Klonidinin (ct2 adrcnomimetiK) hipotcnziv tasirinin qar§isim alirlar. Yohimbin xiijix dozalarda norepinefrinin simpatix sinir uclarindan ifrazmi suratlandirir, yani efedrin ximi qeyri-di’iz tasirli adrenomimctiK xiisusiyyatlara malixdir. O, hamcpinin, bozi serotonin rcscptorlarmi bloxada eda va xolinergix (muskarinabanzar) tasir gostara bilir. Periferiya ila miiqayisada MSS-na qar§i troplugu yiixsaxdir. Odur xi, perifcrix effextlar toratmadiyi dozalarda bcla, MSS-na stimulaedici tasir gostarir. Vazomotor marxazlari oyada, haraid axtivlyi artira va tremor hah torada bilir. Antidiuretix hormor- vazopressinin ifrazmi artirdigu u<;un diurezi azaldir. Miiayyan edilmi§dir xi, yohimbin xi§ilarda cinsiyyat orqanlanna qan axinini artirdigi va <;ixi$mi azaltdigigi öçön erektil faahyypti yaxşilaşdira bilir. Odur xi, erektil impotensiya halinda milalica maqsadila preparatm har dofa 5 mq olaqla, giinda 3 dafa tayin edumasi məsləhət gorulür. Digər а₂ adrenobloxator rovolsin da, SKSar farmaxoloji xususiyatlarina gora yohimbina ox§ayan analoji təsirli madda hesab olunur.

Propranolol hər iki tip B adrenoreseptorlara güclü iflicedici təsir güstərir. Preparatin təyini zamanı bradikardiya hall baş verir, ürək yigilmalarinın sayi və tezliyi zəifləyir, ürəyin işi azalır. Atroventrixulyar keşiriçilik və urayin avtomatizmi aşağı düşür, qan tazyiqi enir. Bcla hesab edirlar Ki, anaprilinin hipotcnziv tasiri ham urax işinin zaiflamasi, ham da preparatm renin sintezini bloxada etmasila alaqadardir. 0, bronxlann tonusunu yüksaldir. Odur xi, preparatm tayini, bazan, bronxospazm hali toradir.

Propranololdan, əsasən, aritmiyalar, stenoxardiya va hipertoniya xəstəlikləri zamanı istifadə olunur. Preparat, asasan, hipertoniya xastaliyinin başIangic fazasinda, elaca da hiperdinamiK tipli qan dovranma maliK va reninin miqdannin artmasi ila gedan, asasan. ganc yaflarda (40 yaşa qadar) milşahida oJunan hipertoniya xastaliyinin intialicasi zamam уйквэк farmaKoterapevtix effext göstarir.

Metoprolol kardioselektiv B-adrenoblokatorlara aid preparat olub, əsasən, arterial hipertoniya zamani təyin olunur. Baş agrisi va yuxunun pozulmasi kimi əlavə effektlər törədə bilir. Orqanizmdən metabolitlər şəklində böyrəklər vasitəsilə xaric olur.

Timololdan yerli təsirli maddə kimi qlaukomanin müalicəsi zamani istifadə olunur. Tasiri 20 dəqiqədən sonra başlayir va 24 saata qədər davam edir. Preparat, xüsusən, oftalmotonusun yüksəlməsi hallarında effektlidir. XroniKi açiqbucaqli qlaukoma, bəzi hallarda isa ixincili qlauxomanin miialicasi zamani tayin edilir. Timololun istifadasi zamani nabzin zaiflamasi va preparata qarşi hassasligin yiixsalmasi hall baş vers bibr (adrcnobloKatorlar haqqinda daha geniş malumat ’'ürək-damar sistemina tasir gostaran dərman maddələrinin farmakologiyasi" bölməsində verilmişdir).

Oksprenolol aqonist-antaqonistdir, başqa sözlə "daxili" simpato- mimetik aktivliyə malik B adrenoblokatordur. Stenokardiya, aritmiya va hipertoniya kimi xəstəliklərin müalicəsində geniş tətbiq olunur. Preparatın fərdi xüsusiyyətləri (mioxarda güclü iflicedici təsir göstər məməsi və ürək döyünmələrinin sayını kəskin dəyişməməsi) digər B blokatorlarla müqayisədə onun istifadə imkanlarını genişləndirir.

Talinolol analoji təsir spektrli preparat olmaqla, istifadəsinə göstəriş oksprenololda oldugu kimidir. Əksər müəlliflərin fikrincə preparatin hamiləlik zamani təyini əks göstərişdir