Agrokimyo kirish

4.3. SHO’RTOBLI TUPROQLARNI OHAKLASH

151. Sho’rtobli tuproqlarni melioratsiyalashda (asosan sodali sho’rlangan tuproqlarda) ohak qo’llash keng qo’llanmagan, chunki bu tadbir tuproqlarda sodani hosil qiladi: [TCK]^Na+ + CaCO₃ ↔ [TCK]^Ca+2 + Na₂CO₃ Bundan tashqari, tuproqlarni ohaklash natijasida u ishqorli tuproqlarga aylanib qolishi ham mumkin. Ohak — kuchsiz eruvchi birikma hisoblanadi. Shuning uchun tuproqlarda meliorant sifatida sekin harakatlanadi. Shuning uchun tuproqlarda ohakli meliorant sifatida oz natriylangan sho’rtob va ayniqsa sho’rtoblangan tuproqlarda organik o’g’itlar bilan qo’shib solinsa, tuproqlar eritmasida va havosida CO₂ ning miqdori ortib, CaCO₃ ning eruvchanlik miqdori tezlashadi. Ohaklashning yana bir ijobiy tomoni Rossiyaning janubiy tomonlarida Stavropol, Rostov va boshqa mintaqalarida tarqalgan. Fizik xususiyati yomon qattiqlashgan katta-katta kesakli sizot suvlari yer yuziga yaqin tuproqlarda qo’llash ham yaxshi samara beradi. Sho’rtoblar bir qator o’lla va turlarga ega bo’lib (4.3.1 - jadval), ularni melioratsiyalash tadbirlari quyidagilardan iborat:

     
     

Sho’rtoblarning tasnifi
(4.3.1 - jadval)

Tipi	Tipchasi (mintaqa belgisi asosida)	Oilasi	Turi
Avtomorf	Qora tuproqlar Kashtan tuproqlar Yarim sahro qo’ng’ir tuproqlari	Kimyoviy tarkibi va sho’rlanish tipi. Sodali aralashgan (sodali-sulfatli - sodali-xloridli-sulfatli) neytral muhitli(sulfatlixloridli, xloridli -sulfatli) Sho’rlanish qatlamining qalinligi bo’yicha (sho’rlanishning yuqori chegarasi)	Sho’rtoblangan qatlamning qalinligi bo’yichaAl: qatqaloqli (3 sm gacha) kichik (3-10 sm) o’rta (10-18 sm) chuqur( 18 sm ) Sho’rtobli qatlamda singdirilgan natriyni miqdori bo’yicha
Yarim Gidromorf	O’tloqi-qora tuproqlar O’tloqi kashtan tuproqlar. Yarim saxro o’tloqi. O’tloqi qo’ng’ir tuproqlar O’tloqi muzlangan tuproqlar	Sho’rtoblashgan-oson eriydigan tuzlarni tarqalish chuqurligi 5-30 sm Yuqori sho’rtoblashgan 30- 50 sm Sho’rtoblashgan 5 0-100 sm Kuchli sho’rxoklashgan 100-200 sm Sho’rxoklashmagan (kuchli sho’rlangan-200 sm)	Juda past 10% gacha (qoldiqli) Kam natriylangan 10-25% O’rta natriylangan 25-40% Ko’p natriylangan 40 %
Gidromorf	Qora o’tloqi tuproqlar Kashtan o’tloqi tuproqlar Qo’ng’ir Yarim saxro O’tloqi ‘tloqibotqoq O’tloqi muzlangan	Sho’rlanish darajasi bo’yicha Sho’rtoblar — sho’rxoklar. Kuchli sho’rlangan O’rtacha sho’rlangan Kuchsiz sho’rlangan. Sho’rlanmagan(kam uchraydi) Karbonat va gipsni tarqalish chuqurligi bo’yicha yuqori karbonatli —40 sm chuqur karbonatli —40 sm yuqori gipslangan 40 sm chuqur gi pslangan — 40 sm	Sho’rtoblanish darajasi bo’yicha. Kuchsiz sho’rtoblangan Sho’rtoblangan Kuchli sho’rtoblangan Sho’rtoblashgan qatlamning strukturasi bo’yicha B1

152.