Agrologistika

7.3- 
Rasm. Zaxiralarni saqlashga bo‘lgan xarajatlarni buyurtma o‘lchamiga 
bog‘liqlig
7.4- 
Rasm. Transport-tayyorlov va saqlash xarajatlari summasini buyurtma 
o‘lchamiga bog‘liqligi 
S
opt.
- buyurtmaning optimal o‘lchami.
Buyurtmaning optimal o‘lchamini aniqlash masalasi analitik usul bilan ham yechilishi
mumkin. Buning uchun transport-tayyorlov va saqlash xarajatlari

---

---

ya'ni:
um.

saq.
+ S
tr.
min
(7.1)
um.
(7.5)
2 S
2
(7.6)
Maqsadli funksiya hosilasini nolga olib keluvchi Sning qiymatini topamiz:
M 
- 
K -Q 
= 
0,
2
S
2
2
S

opt
(7.7)
summasini aks ettiruvchi funksiyani minimumga intilishi shartlarini aniqlash lozim,
bu yerda:
S
um.
- tashish va saqlashga bo‘lgan umumiy xarajatlar;
S
saq.
- zaxirani saqlashga bo‘lgan xarajatlar;
S
tr.
- transport-tayyorlov xarajatlari;
Tasavvur qilaylik, aniq bir davr ichidagi aylanma kattaligi Qni tashkil etsin. Bitta
buyuriladigan va yetkaziladigan partiyaning o‘lchami S. Oldingi partiya tugab bo‘lgandan
so‘nggina keyingisi olib kelinadi. Unda zaxiraning o‘rtacha qiymati S/2 ga teng bo‘ladi.
Zaxirani saqlash uchun (M) tarifni kiritamiz. M- T davr ichidagi saqlash xarajatlarini
o‘sha davrdagi o‘rtacha zaxira qiymatidagi ulushi bilan o‘lchanadi. Masalan, Mq0,1 bo‘lsa,
demak zaxirani saqlash bo‘yicha xarajatlar, uning o‘rtacha qiymatini 10%ni tashkil etadi.
Shuningdek, bir birlik tovarni saqlash xarajatlari ham, uning qiymatini 10%ni tashkil etadi.
Endi T davr ichida tovarlarni saqlashga bo‘lgan xarajatlarni hisoblash mumkin:
C
cak
=
M
-
1
cak
2 (7.2)
T davr ichidagi transport-tayyorlov xarajatlarining o‘lchami, buyurtmalar sonini, bitta
buyurtmani olib kelish bilan bog‘liq xarajatlarga ko‘paytmasi bilan aniqlanadi.
(7.3)
bunda:
K-bitta buyurtmaga bo‘lgan transport-tayyorlov xarajatlari;
Q/S- T davrdagi buyurtmalar miqdori;
Olingan ifodalarni joy-joyiga qo‘yib chiqib, olib kelinadigan partiyaning optimal
o‘lchamini topamiz. (S
opt.
)
S
um.
= S
saq.
+ S
tr.
min
7Q
C 
= 
M 
■
— I
K 
■ —
умумий 
r\ 
ci
2
7
(7.4) S
um.
, uning S bo‘yicha birinchi hosilasi nolga
teng, ikkinchisi esa noldan katta bo‘lgan nuqtada, minimumga erishadi. Birinchi xosilani
topamiz:
C
,
=
(
M 
- 
K
Q
)
C
ym
(
2
K
S
C

= 
M 
- K

■
Q_ 

ym
o
Л
c
2
bundan
/2 •
K
■
Q
(7.8)

---

---

S

=
,2 ■ 20 ■ 0,25 =
опт
V 0,1
.
t
ming.so‘m
Agarda aylanma (oborot) hajmini natural birliklarda ifodalaganda, hisob
boshqacha shaklga ega bo‘ladi:
(7.9)
R =0,04 ming
2 ■ 500 ■ 0,25 =
250
C
ymym
Tekshiruv, ikkinchi hosilani noldan katta ekanligini ko‘rsatadi. Demak, topilgan S
opt.
yetkazish va saqlashga bo‘lgan xarajatlar summasini minimumini ta'minlaydi.
Buyurtmaning optimal o‘lchamini hisoblashga imkon beruvchi ushbu formula,
zaxiralarni boshqarish nazariyasida Uilson formulasi deb nomlanadi.[Gadjinskiy]
Buyurtmaning optimal o‘lchamini hisoblashga doir misolni ko‘rib chiqamiz.
Boshlang‘ich ma'lumotlar sifatida quyidagi kattaliklarni olamiz.
Bir birlik tovar qiymati - 40 so‘m (0,04 ming so‘m)
Berilgan tovar pozitsiyasi bo‘yicha omborning oylik aylanmasi (oboroti): Q
'
q 500
birlik/oy , yoki Q = 20 ming so‘m/oy
Tovarni saqlash xarajatlari, uning qiymatini 10%ga teng, ya'ni M=0,1.
Bitta buyurtmani joylashtirish va yetkazish bilan bog‘liq transport-tayyorlov xarajatlari:
Kq0,25 ming so‘m
Bunda yetkazilayotgan buyurtmaning optimal o‘lchami:
J
S

= 12■ 
Q
1

■
K 

опт

N M 
■
P
bu yerda:
Q - natural birliklarda ifodalangan aylanma hajmi (bizning misolimizda Q
'=
500 birlik)
R - bir birlik tovarning qiymati (bizning misolimizda so‘m)
1
°-
10
-
04
birlik
Ravshanki, tovarni bir oy ichida ikki marotaba yetkazish maqsadga muvofiq bo‘ladi: 20
m.s. : 10 m.s. = 2 marta
Bu xolda transport-tayyorlov va saqlash xarajatlari:
0,140 0,25
■
20
,
— ---- + — -------
=
1
2
10
ming so‘m
Olingan natijalarni e'tiborga olmaslik, xarajatlarni oshib ketishiga olib keladi. Masalan:
12 ming so‘mga teng bo‘lgan partiya olib kelinganda (ya'ni S=12)
12
20
C
ymym 
=
0
,
1
~
+
0
,
25
~
=
1
,
02
2
12
ming so‘m
8 ming so‘mga teng bo‘lgan partiya olib kelinganda (ya'ni S=8) esa:
8
20
C
ymym 
=
0,1
■ - +
0,25
■ — =
1,025
2
8
ming so‘m
Buyuriladigan partiya hajmini aniqlashdagi 20%lik xatolik, bizning misolimizda
korxonaning tashish va saqlash bo‘yicha oylik xarajatlarini 2% ga oshiradi. Buni depozit
jamg‘armasining stavkasi bilan tenglashtirish mumkin. Boshqacha qilib aytganda, logistika

---

---

menedjerining ushbu xatosi, pullarni depozitda «ishlatmasdan», ushlab turgan moliyachi xatosi

bilan baravardir.
2. Buyurtmaning optimal o ‘Ichami formulasining qo ‘llanilishi
Uilson formulasidagi K va M kattaliklarini hisoblash, transport-tayyorlov va saqlash
xarajatlari smetalarini tuzish asosida amalga oshiriladi. Ushbu hisoblashlarning har biri bilan
tanishib chiqamiz:
1. Bitta buyurtmaga bo‘lgan transport-tayyorlov xarajatlari (K kattaligi), o‘tgan
davrdagi transport-tayyorlov xarajatlarini ushbu davrda qabul qilingan buyurtmalarga nisbati
bilan aniqlanadi.
Transport-tayyorlov xarajatlarining smetasi, quyidagi xarajat turlarini o‘z ichiga oladi:
K
1
- yetkazish shartnomasini rasmiylashtirish bilan bog‘liq bo‘lgan xarajatlar, ya'ni
xizmat safarlariga, muzokaralar olib borishga va b. bo‘lgan xarajatlar;
K
2
- yetkazish jarayonida yukni qo‘riqlashga bo‘lgan xarajatlar;
K
3
- sug‘urta xarajatlari;
K
4
- tashish xarajatlari;
K
5
- buyurtmani joylashtirish va bajarish bilan bog‘liq boshqa xarajatlar.
Umumiy transport-tayyorlov xarajatlari quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi:
n
E
K
K 
=
L
(7.i0)
bu yerda:
L - belgilangan
buyurtmalar miqdori.
davrda joylashtirilgan (qabul qilingan) va bajarilgan
2. T davr ichidagi saqlash xarajatlarini, ushbu davrdagi o‘rtacha zaxira qiymatidagi ulushini (M
kattaligi) hisoblash ham bir necha moddalarni o‘z ichiga oladi:
m
1
-zaxiralar qiymatini to‘lash uchun zarur bo‘lgan kredit bo‘yicha foizlar.
U quyidagi formula bo‘yicha topiladi:
S
m
i
=~ ■ P 
a
1
2
(7.11)
bu yerda:
S
birlik
- buyurtmaning natural ko‘rinishidagi hajmi;
R - bir birlik tovarni sotib olish bahosi, so‘m;
a - kredit bo‘yicha o‘rtacha foiz stavkasi;
m
2
- zaxiralarni saqlash bilan bog‘liq xodimlarning ish xaqi;
m
3
- zaxiralarni saqlashda ishlatiladigan binolar va uskunalar amortizatsiyasi; m
4
-
ma'muriy xarajatlar va kommunal xizmatlar;
m
5
- qo‘riqlash, yo‘qotishlar va zaxiralarni saqlash bilan bog‘liq boshqa joriy xarajatlar;
M kattaligi, ya'ni T davrdagi zaxiralarni saqlash xarajatlarining ushbu davrdagi o‘rtacha
zaxira qiymatidagi ulushi, quyidagi formula bo‘yicha topiladi:
2
■
E
m
M
=
—ь—
V
-
P
бирлик
P
(7.12)