Aholining tabiiy harakati va undagi o’zgarishlar mundarija: kirish i-bob. Aholi soni va tarkibining xususiyatlari

3.3.1-jadval.
Iste’mol savatchasi (Rossiya misolida)⁶

T/R	Mahsulot turi	O’rtacha aholi jon boshiga	Erkaklar (16-59)	Ayollar(16-59)		Pensi-onelar	Bolalar
1	Non mahsulotlari	130.8	177.0	124.9	119.0		279.0	112.3
2	Kartoshka	124.2	160.0	120.0	90.0		85.0	135.0
3	Sabzavotlar	94.0	80.8	96.8	96.8		85.0	120.0
4	Meva chevalar	19.4	14.6	12.6	10.6		34.4	44.4
5	Shakar va qandolat mahsulotlari	20.7	20.8	19.8	18.8		19.7	16.1
6	Go’sht mahsulotlari	26.6	32.2	25.0	19.8		18.7	33.5
7	Baliq mahsulotlari	11.7	12.7	10.7	12.7		8.7	12.5
8	Sut mahsulotlari	212.4	201.7	179.4	174.1		179.0	303.4
9	Tuxum (dona)	151.4	180.0	150.0	90.0		150.0	80.0
10	O’simlik yog’i va margarin	10.0	11.2	9.8	8.9		6.8	11.7

Shunday qilib, iste’mol savoti va yashash minimumi insonning hayot faoliyatini to’laroq ta’riflash imkonini beradi va u aholi turmush darajasi, hamda, daromad ko’rsatkichlari tizimining tarkibiy qismidir.
Kimyoviy holatni baholash natijalariga qarab, odamlarni shaxsiy saqlovchi vositalarisiz yurish-turishi, tehnikalarni, inshootlarning degazatsiyalash darajasi, oziq-ovqatlarni, suvlarni va boshqa vositalarni zararsizlantirish aniqlanadi. Kimyoviy nazorat kimyoviy razvedka jihozlari: VPXR, PXR-MB yordamida o`tkaziladi.
Demak, dozitermik va kimyoviy nazorat o`z vaqtida, to`g`ri o`tkazilsa, odamlarning ish qobiliyatlarini va turmush darajalarini birmuncha saqlash imkoniyatlariga ega bo`lamiz.
O‘zbekiston iste’molchilar huquqlarini himoya qilish jamiyatlari federatsiyasi 2020-yil dekabr oyida O‘zbekistonda iste’mol savatining hisob-kitobini e’lon qildi. O‘rganishlarga ko‘ra, iste’mol savatining miqdori, taxminan, 2,157 million so‘mni tashkil etmoqda.
Iste’mol savatiga oziq-ovqat mahsulotlaridan non, yorma va dukkakli mevalar, go‘sht, sabzavotlar, poliz, mevalar (sitrus mevalar va ziravorlar) sut mahsulotlari kiritilgan. Shuningdek, nooziq-ovqat — dorilar, kosmetika va uy-ro‘zg‘or buyumlari va kommunal xizmatlar, transport xarajatlari va qo‘shimcha o‘quv kurslari ham o‘rin olgan.
Iste’mol savati aholining uchta ijtimoiy-demografik guruhi — mehnatga layoqatli aholi, nafaqaxo‘rlar va bolalar uchun ishlab chiqilishi lozim. Federatsiya bir oyda o‘rtacha mehnatga layoqatli shaxs iste’mol qiladigan tovar va xizmatlarning ro‘yxatini ham tayyorlagan:
O‘zbekistonda “iste’mol savati” va “kun kechirish uchun zarur miqdor” tushunchalari joriy qilinishi, shuningdek, ularni hisoblash tasniflari aniqlanishi to‘g‘risida 2018-yilda xabar berilgandi. Keyinroq minimal iste’mol savati va kun kechirish uchun zarur miqdorni hisoblash tartibi loyihasi ham e’lon qilingan edi. 2020-yilda esa moliya vaziri lavozimida ishlagan Jamshid Qo‘chqorov nima uchun O‘zbekistonda hanuzgacha iste’mol savatchasi va tirikchilik uchun zarur eng kam miqdor qancha ekani oshkor qilinmagani yuzasidan savolga “davlat bunga kambag‘allikni kamaytirishga qaratilgan dastur ishlab chiqish bilan javob berishi mumkinligini” bildirgan edi.

XULOSA
Aynan ushbu ko’rsatkichlar yordamida aholini ko’payishi va kamayishini oldindan grognozlab mamlakatlar o’z shahsiy iqtisodiy strategiyalarini tuzadilar va ishlab chiqarishni qanday tezlikda oshirib borishni ham belgilashadi bu esa mamlakatlarni iqtisodiy o’sishini barqarorligini tutib turishni osonlashtiradi. Dunyo aholisi ham huddi tabiy boyliklar singari notekis joylashgan bu esa biroz murakkablikni tug’diradi.
Umuman Yevropa mamlakatlari bugungi kunda "demografik o'tish nazariyasi bo'yicha uchinchi bosqichda turibdi. 2050 yil borib ushbu davlatlar "demografik o'tish" ning so'ngi - to'rtinchi bosqichiga o'tadila Ya'ni tug'ilish va o'lim tenglashib, aholi o'sishi deyarli to'xtaydi. Ma'lumki dunyo aholisining asosiy qismi rivojlanayotga mamlakatlar xissasiga to'g'ri keladi. Ilmiy prognozlarning ko'rsatishicha ushbu davlatlarda XXI asrning ikkinchi yarmida aholi soni muntazam ko'payib boradi. Rivojlanayotgan davlatlar aholisi XXI asr boshida 4. milliardni tashkil etgan bo'lsa. bu ko'rsatkich 2050 yilda 8.1 miliardga yetadi yoki dunyo aholisining 86 foizini tashkil etadi. Sayyoramiz aholisi XXI asrning dastlabki yillarda 7 milliardga tenglashdi. Ilmiy prognozlarga qaraganda dunyo aholisi 2015 yildan boshlab har yili 86 million kishidan ko'payib borar ekan.
Taklif: Dunyoda sanoat to’xtovsiz rivojlanishi yer yuzidagi suv zaxiralarini, ekin yerlarini va havoni zararlanishiga olib keldi aynan shuning uchun “Yashil iqtisodiyot”ga o’tishni tezlashtirish kerak bu esa tabiatni tiklanishiga va ijtimoiy holatni yaxshilanishiga sabab bo’ladi.

1^ Aholi Yoshi bo’yicha guruhlash. Statistika-aholi statistikasi

2^ Aholi vafot etish koefitsienti. Statistika-aholi statistikasi.

3^ Tabiy o’sish oila qurish va ajralish bo’yicha statistic jadvali. Stat.uz

4^ Ayrim mamlakatlarda kutilayotgan umr uzunligi (yosh)

5^ Bir yoshdagi aholini keying yoshga nechtasi o’tish jadvali. Statistika –aholi statistikasi

6^ Ushbu jadval mahsulotlar iste’molining minimal me’yori asosida Rossiya fanlar Akademiyasining ovqatlanish institutida hisoblab chiqilgan.