Aksiyadorlik tijorat Xalqbanki Surxondaryo viloyati Muzrabod tuman filialidagi amaliyot bo`yicha hisobot. Mundarija : Kirish

4. Bankda naqd pulsiz hisob kitob operatsiyalarini yuritish tartibi .
Memorial orderlar bilan hisob-kitoblar:
Memorial order banklar tomonidan ishlatiladigan naqd pulsiz hisob-kitob hujjati bo‘lib, undan quyidagi hollarda foydalaniladi:

• 
  Mijozlar bilan bog‘liq bank operatsiyalari bo‘yicha hisob-kitoblarda;
  
• 
  Bank xizmatlarini ko‘rsatish bo‘yicha hisob-kitoblarda;
  
• 
  Banklarning o‘z ichki operatsiyalarida;
  
• 
  Mijozning qarzdorlik mablag‘larini qoplashda, agar banklar bilan mijozlar o‘rtasida tuzilgan shartnomada belgilab qo‘yilgan bo‘lsa;
  
• 
  Buxgalteriya hisobidagi xato yozuvlarni tuzatishda;
  
• 
  Jismoniy shaxslarning tadbirkorlik faoliyati bilan bog‘liq bo‘lmagan yozma topshiriqlari bo‘yicha mablag‘larni naqd pulsiz shaklda o‘tkazishni amalga oshirishda. Bunda to‘lov amalga oshirilgandan so‘ng, mazkur topshiriq memorial order bilan birga bankning kunlik hujjatlar yig‘ma jildiga tikib qo‘yiladi.
  

“Muddatida to‘lanmagan hisob-kitob hujjatlari” (2-kartoteka 90963 balans hisobvarag‘iga kirim qilingan to‘lov topshiriqnomalari, to‘lov talabnomalari va inkasso topshiriqnomalari) bo‘yicha qisman to‘lov amal ga oshirish uchun dasturiy ravishda tuzilgan memorial orderlarning “To‘lov maqsadi” grafasida hisob -kitob hujjatining raqami, sanasi va dastlabki summasi ko‘rsatilishi shart. Bugungi kunda har bir kunimiz mamlakatimiz iqtisodining rivojlanishida muhim omil bo‘luvchi yangiliklarga boy bo‘lmoqda, jumladan, jahon bank-moliya tizimining jadal sur’atlarda rivojlanib borishi natijasida iqtisodiyotning muhim tarmog‘idan biri hisoblangan bank sohasida ham yangi zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT) dan foydalanishga yanada ko‘proq ehtiyoj sezilmoqda.
Darhaqiqat, tijorat banklari tomonidan axborot texnologiyalarini qo‘llagan holda ko‘rsatilayotgan barcha xizmatlarning tezkorligi, sifati va shaffofligi bugungi kun talabidir. Endilikda an’anaviy bank xizmatlari o‘rnini to‘la egallayotgan zamonaviy masofaviy bank xizmatlarining turli ko‘rinishlari aynan shu tezlik, sifat va ishonchni ta’minlayotgani hech kimga sir emas. Zamonaviy bank xizmatlari mijozlarga yanada kengroq qulaylik yaratgan holda ularning imkoniyatlari oshirilishiga xizmat qiladi.
Davlatimiz 1-Prezidenti Islom Karimov Mamlakatimizni 2015-yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2016-yilga mo‘ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim yo‘nalishlariga bag‘ishlangan Vazirlar Mahkamasining kengaytirilgan majlisidagi ma’ruzada ta’kidlaganlaridek, — «Bugungi sharoitda, internet va elektronika davrida iqtisodiyot tarmoqlarida zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini keng joriy etish, «Elektron hukumat» tizimi faoliyatini yanada rivojlantirish ustuvor ahamiyatga egadir. Jahon tajribasi shundan dalolat beradiki, ayni paytda global iqtisodiyotda kompyuter va telekommunikatsiya texnologiyalari, dasturiy ta’minot mahsulotlarini ishlab chiqarish va ular asosida keng turdagi interfaol xizmatlar ko‘rsatishni o‘z ichiga olgan axborot-kommunikatsiya texnologiyalari sohasining roli va ahamiyati tobora ortib bormoqda». Zero, keyingi yillarda O‘zbekiston bank tizimida izchil va aniq maqsadli islohotlar olib borilmoqda, chora-tadbirlar, bank-moliya xizmatlarini ko‘rsatish sifatini tubdan yaxshilashga doir bir qator qarorlar qabul qilindi. Jumladan, O‘zbeki-ston Respublikasi Prezidentining 2013-yil 27-iyundagi «O‘zbekiston Respublikasining Milliy axborot-kommunikatsiya tizimlarini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi PQ-1989-sonli Qarori bilan Markaziy bankning «Chakana to‘lovlarni real vaqt rejimida amalga oshirish kliring tizimini yaratish hamda xizmat ko‘rsatuvchilarning billing tizimi bilan integrallash» loyihasi respublika «Elektron hukumat» tizimining axborot tizimlari tarkibiga kiritildi. Shu munosabat bilan respublikamizda naqd pulsiz chakana to‘lovlarning amalga oshi-rilishida jismoniy shaxslar va ulardan to‘lovlarni qabul qilib oluvchi tomonlar o‘rtasida hisob-kitoblarning zamonaviy samarali tizimini tashkil etish maqsadida, «O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining hisob-kitoblar kliring tizimi to‘g‘risida»gi Nizom ishlab chiqilib, O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bank Boshqaruvining 2014-yil 21-fevraldagi 4/4-sonli qarori bilan tasdiqlangan holda Adliya vazirligida 2014-yilning 4-aprelida 2570-son bilan davlat ro‘yxatiga olindi. Ushbu Nizom talablari respublikamizda jismoniy va yuridik shaxslar tomonidan Kliring tizimi orqali milliy valyutada naqd pulsiz chakana to‘lovlarni amalga oshirishga nisbatan tatbiq etiladi. Kliring tizimini yaratishdan maqsad unga tijorat banklari filiallari, kassalari va O‘zbekiston banklari assotsiatsiyasi qoshidagi Yagona umum respublika Protsessing markazini ulagan holda, jismoniy shaxslarga soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlarni, shuningdek, kommunal xizmatlar va mobil aloqa operatorlari uchun to‘lovlarni real vaqt rejimida amalga oshirish imkoniyatini yaratishdan iborat. Bundan tashqari, mazkur tizim mijozlarga kechayu-kunduz bank hisobvaraqlariga masofadan xizmat ko‘rsatish va bank infokiosklari orqali ishlash imkoniyatini beradi. Мazkur O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki Hisob-kitoblar kliring axborot dasturiy majmuasining loyihasi ikki bosqichda amalga oshirildi. Birinchi bosqichda Markaziy bank huzurida Hisob-kitob banki tashkil etilib, bank mijozlarining majburiyatlari bo‘yicha banklarning vakillik hisobvaraqlarini to‘g‘ridan-to‘g‘ri debetlash mexanizmi yaratildi va Yagona umumrespublika Protsessing markazi bilan o‘zaro faoliyati yo‘lga qo‘yildi. Bu bosqichni belgilangan muddatda, ya’ni 2013-yil 16-sentabrda bajarilib, hozirgi kunda barcha bank plastik kartalari orqali amalga oshirilgan to‘lovlar bo‘yicha yakuniy hisob-kitoblar Markaziy bankning Kliring tizimi orqali amalga oshirilmoqda. Shu bilan birga, huquqiy asoslarni belgilab berish maqsadida «O‘zkart banklararo chakana to‘lov tizimi faoliyati to‘g‘risida»gi Nizomga (ro‘yxat raqami 2369, 2012-yil 30-may) tegishli o‘zgartirishlar kiritildi. Hozirgi kunda bank kartalari bilan ushbu tizim orqali amalga oshirilgan o‘rtacha oylik tranzaksiyalar summasi 2,14 trln. so‘mga yetdi. Ikkinchi bosqichda 2013-yilning 4-choragi va 2014-yilning 1-choragi davomida Markaziy bankning Kliring tizimi bilan Davlat soliq qo‘mitasi axborot tizimi, shuningdek, «O‘zbekenergo» aksiyadorlik jamiyati hamda «O‘ztransgaz» aksiyadorlik kompaniyalarining billing tizimlari integratsiya qilingan holda soliq va boshqa majburiy to‘lovlar, elektr energiya va gaz iste’mol uchun to‘lovlarni real vaqt rejimida amalga oshirish imkoniyati yaratildi.
Bu sohadagi ishlarni yanada rivojlantirish maqsadida quyidagilar amalga oshirish mo‘ljallangan:

• 
  muomaladagi onlayn bank plastik kartalari, to‘lov terminallari, infokiosklar sonini oshirgan holda respublika moliya infrastrukturasini kengaytirish;
  
• 
  Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlanadigan ro‘yxatlar bo‘yicha, dasturiy ta’minot, bankomat va plastik kartochkalar orqali to‘lovlarni amalga oshirish uchun foydalaniladigan boshqa uskunalar import bo‘yicha olib kirilganida tijorat banklari boj to‘lovlarini to‘lashdan (bojxona rasmiylashtiruvi yig‘imlaridan tashqari) 2020-yil 1-yanvarga qadar ozod qilish;
  
• 
  plastik karta tizimi uchun import shartnomalari bo‘yicha xarid qilingan texnik va dasturiy vositalardan samarali foydalanishni nazorat qilish va zarur choralarni ko‘rish.
  

«Smart-Vista»EMV tizimida «on-line» rejimida ishlashga mo‘ljallangan terminallarning sifatli ishlashini ta’minlash maqsadida YaUPMning server tizimi va aloqa kanallari sifatli va uzluksiz ishlashini monitoring qilish. Respublika bank tizimida yuqorida qayd etilganlarning joriy qilinishi tizim a’zolari hisoblangan banklar, shuningdek, tizim foydalanuvchilari bo‘lgan, mablag‘larni to‘lovchilar va mablag‘larni oluvchilar uchun quyidagi afzalliklarni yuzaga keltiradi:

• 
  zamonaviy bank axborot-kommunikatsiya infratuzilmasini to‘laqonli shakllanishiga imkon yaratadi;
  
• 
  to‘lovlarni amalga oshirishning uzluksizligini va shaffofligini ta’minlaydi;
  
• 
  tijorat banklari o‘rtasidagi vakillik hisobvaraqlari doirasidagi hisob-kitoblarni optimallashtirilishi va jadallashtirilishiga imkon yaratadi;
  
• 
  mablag‘larni to‘lovchi va mablag‘larni oluvchilar o‘rtasidagi hisob-kitoblarning real vaqt rejimida amalga oshirilishi orqali to‘lovlarning aniqlik va ishonchlilik darajasi oshirilishini ta’minlaydi;
  
• 
  tijorat banklari uchun tizim xarajatlarining kamayishiga olib keladi hamda vakillik hisobvaraqlaridagi bo‘sh pul mablag‘laridan oqilona va samarali foydalanishlariga imkon yaratadi;
  
• 
  har bir bosqichda ma’lumotlarning ishonchliligini nazorat va monitoring qilinishini ta’minlaydi;
  
• 
  bank xizmatlarining likvidligi oshirilishiga erishiladi;
  
• 
  jismoniy shaxslar uchun masofadan turib, o‘z hisobvaraqlarini boshqarish tizimlari orqali bir hisobvaraqdan ikkinchi hisobvaraqqa real vaqt rejimida pul mablag‘larini ko‘chirish imkoniyatini beradi;
  
• 
  real vaqt rejimida jismoniy shaxslar o‘rtasidagi pul o‘tkazmalarini amalga oshirish imkoniyati;
  
• 
  jismoniy shaxslar bank plastik kartalari va boshqa depozit hisobvaraqlaridagi mablag‘larni kredit hisobvaraqlari foizi hamda kredit summasini so‘ndirilishiga uzatish imkoniyati;
  
• 
  internet tarmog‘i orqali elektron tijorat doirasida amalga oshirilgan operatsiyalar bo‘yicha hisob-kitoblarni bank plastik kartalari yordamida bajarish imkonini beruvchi dasturiy ta’minotni joriy etish imkoniyati;
  
• 
  elektron tijorat doirasida tovarlar va xizmatlar uchun to‘lovlarni boshqa depozit hisobvaraqlari orqali real vaqt rejimida amalga oshirish imkoniyati tashkil etildi.
  

Eng muhimi, hozirgi kunda respublikamizda dolzarb masala hisoblangan kommunal xizmat ko‘rsatuvchilar (elektr energiyasi, tabiiy gaz, maxsustrans xizmati, issiqlik manbai, suvsoz xizmati va boshqalar) ning kommunikatsiya tarmoqlari infratuzilmasi shakllantirilib, ushbu xizmatlar bo‘yicha aholi tomonidan amalga oshirilgan to‘lovlar real vaqt rejimida mablag‘lar oluvchining hisobvaraqlariga o‘tkazilishi bilan birga, elektron jurnallarda har bir mablag‘ to‘lovchilarning kommunal xizmatlar uchun to‘langan mablag‘larining summasi, muddati (yil, oy, kun, soat, daqiqa, soniya ko‘rinishida) va to‘liq rekvizitlari bo‘yicha qayd etib boriladi. Mab-lag‘larni to‘lovchilar internet tarmog‘i yoki mobil telefonlariga SMS-xabarnoma kelishi orqali o‘z shaxsiy kabinetlaridan har bir kommunal xizmatlar bo‘yicha to‘lovlar tarixini real vaqt rejimida nazorat qilish imkoniyati yaratiladi. Bu esa to‘lovlarning ishonchliligini hamda shaffofligini ta’minlaydi. O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki faoliyatida zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini 2016–2019 yillar davomida joriy etish va rivojlantirish konsepsiyasi ishlab chiqildi.
Mazkur Konsepsiyada zamonaviy axborot texnologiyalarini qo‘llagan holda
2016–2019 yillar davomida banklar tomonidan mijozlarga ko‘rsatiladigan xizmatlar turini kengaytirish, takomillashtirish va joriy etish istiqbollari belgilab olingan bo‘lib quyidagi masalalarni:

• 
  bank axborot tizimlarida zamonaviy texnik yechim va texnologiyalarni keng qo‘llagan holda bank faoliyatini avtomatlashtirish darajasini yuqori saviyaga ko‘tarish;
  
• 
  O‘zbekiston Respublikasi «Elektron hukumat» tizimi tarkibiga kiritilgan chakana to‘lovlarni real vaqt rejimida amalga oshirish Kliring tizimining xizmat doirasini kengaytirish;
  
• 
  davlat buyurtmasi ro‘yxatiga kiritilgan (2015–2016 yillar uchun) «Tashqi savdo operatsiyalarining Yagona elektron axborot tizimini (TSO YAEAT) takomillashtirish» loyihasini elektron tijoratdagi bitimlarni hisobga olgan holda ishga tushirish;
  
• 
  bank axborot tizimlari va ma’lumotlar bazalarining uzluksiz faoliyatini ta’minlash;
  
• 
  bank axborot resurslarini doimiy ravishda zaruriyat bo‘yicha yangilab borish va ulardan keng foydalanishni ta’minlash;
  
• 
  bank tizimida boshqaruv va ishlab chiqarish jarayonlarini zamonaviy texnologiyalar asosida avtomatlashtirish orqali bank xizmatlari turlarini amaliyotga keng tatbiq qilish va kengaytirish, aholi va tadbirkorlarga qo‘shimcha qulayliklar yaratish;
  
• 
  aholi va tadbirkorlik subyektlari tomonidan axborotlarni erkin va moneliksiz olishni ta’minlash, shuningdek, interaktiv xizmat turlarini kengaytirish, xizmatlarni «bir darcha» orqali ko‘rsatishni joriy qilish;
  
• 
  xavfsizlik va axborotlar muhofazasining tashkiliy va moddiy-texnik bazasini mustahkamlash;
  
• 
  bank plastik kartalari orqali hisob-kitoblarni amalga oshirish tizimidan foydalanish bo‘yicha orttirilgan tajribaga asosan onlayn plastik karta xizmatlarini takomillashtirishga doir chora-tadbirlarni amalga oshirish;
  
• 
  Garov reyestri tizimini xalqaro talablar darajasiga mos kelishini ta’minlash;
  
• 
  Kredit axboroti milliy instituti axborot tizimlarini takomillashtirish;
  
• 
  Bank sohasida axborot-kommunikatsiya texnologiyalari bo‘yicha mutaxassislar malakasini muntazam ravishda oshirish, kadrlar tayyorlashni yangi sifat bosqichiga ko‘tarish.
  

Xulosa qilib aytganda, mamlakat iqtisodiyotining qon-tomiri hisoblangan bank tizimini yanada isloh qilish, uning barqarorligini oshirish, yuqori xalqaro reyting ko‘rsatkichlariga erishishning ustuvor yo‘na-lishlari hamda axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan keng foydalangan holda zamonaviy naqd pulsiz hisob-kitoblar mexanizmlarini joriy etish bo‘yicha olib borilayotgan ishlar banklarimiz tomonidan mijozlarga ko‘rsatilayotgan xizmatlar sifati, to‘lov intizomi va madaniyatini yangi bosqichga ko‘tarilishini ta’minlash bilan birga, barcha iqtisodiy tarmoqlar taraqqiyotini mustahkamlashga ham o‘zining ijobiy ta’sirini ko‘rsatadi.

Bank mablag‘larni to‘lovchi bo‘lib qatnashganda va buxgalteriya hisobidagi xato yozuvlarni tuzatishda, memorial orderlar bank rahbari va bosh buxgalterining imzolari bilan tasdiqlanishi shart. Boshqa hollarda, memorial orderlar bosh buxgalter va mazkur operatsiyani amalga oshirgan mas’ul xodimning imzosi bilan tasdiqlanadi. (27-band O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki Boshqaruvining 2017-yil 24-iyundagi 14/7-sonli qarori (ro‘yxat raqami 2465-4, 17.07.2017-y.) tahririda — O‘R QHT, 2017-y., 29-son, 710-modda).

Memorial orderlar bilan amalga oshirilgan operatsiyalarning to‘g‘riligi uchun bank rahbari, bosh buxgalteri va ushbu operatsiyani amalga oshirgan mas’ul hodim javobgar hisoblanadi.