Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti musiqa, badiiy grafika va mehnat ta
Yüklə 0,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Kelin salom. Kelinchak tushgach ertasi kuni kuyovning qarindosh urug‟lari
bilan tanishtirish marosimida kelin salom yoki bet ochar qo‟shiqlari aytiladi. An‟anaga ko‟ra kayvoni kelinni uydan olib chiqa boshlaganda aytiladi. Uy egalari va marosimda hozir bo‟lganlar “Alik salom” deb javob qaytarib turishadi. Buxoro, Samarqand viloyatlarida an‟anaviy “Salomnomalar” kelin salomda kayvoni kuyovga qaynota, qaynona hamda tog‟alari, ammalari, xolalariga salom berganda, ta‟rif-tavsiflar orasida hazilnoma so‟zlari qo‟shib marosimga sho‟x kayfiyat berishga harakat qiladilar. Ko‟p joylarda (Farg‟ona, Toshkent, Jizzax, Janubiy 49 Qozog‟iston o‟zbeklari) kelin salom to‟rt satrdan, Surxondaryo-Qashqadaryo ayrim joylarida uch satrda tashkil topadi: Kayvoni: Bog‟ orasidan yo‟l bergan, Hamyonidan pul bergan. Qaynotasiga bir salom. Ayollar: Alik salom! Kayvoni: Suv kechgani eringan, O‟g‟il tug‟ib kerilgan. Qaynonasiga bir salom. Ayollar: Alik salom! Kayvoni: Ariqdagi zulukday, Qoshi-ko‟zi pilikday. Qoqib qo‟ygan ilikday, Ovsiniga bir salom. Ayollar: Alik salom! Yig‟i-yo‟qlovlar. Azada ayollar tomonidan yig‟lab aytiladigan yo‟qlov, bo‟zlov qo‟shiqlarida marhumning yaxshi sifatlari yo‟qlanadi. Yig‟ida boshlovchilar bo‟ladi. Ularni go‟yanda yoki “yig‟ichi” deyishadi. Go‟yanda so‟zlar ma‟lum ohangda kuylab nola qiladi, har bir ikki, to‟rt, satrdan to‟rtlishdan so‟ng ayollar bir ohangda “uv” tortishadi. Ota-ona vafot etsa “voy otam”, “voy onam”, er yoki xotin vafot esa “voy jo‟ram”, “voy uyim” deb yig‟lash odatga kirgan. Dod o‟limning dastidan, voy otam, Faryod o‟limning dastidan, voy otam Baland tog‟lar past bo‟ldimi, voy otam O”lganingiz rost bo‟ldimi, voy otam Yeksa bitmas maydonim, voy jo‟ram Chaqirsam kelmas mehmonim, voy jo‟ram Ot ko‟tarmas polvonim, voy jo‟ram Boshimdagi sultonim, voy jo‟ram 50 Mahalliy uslublarga xos namunalarni musiqa darslarida o‟rganishda respublikamizda faoliyat ko‟rsatayotgan folklor-etnografik ansambllari repertuarini ko‟zdan kechirish, ular ijrosi musiqa yozuvlarini darsda o‟quvchilarga yeshittirish va qisqa o‟tkazish yaxshi natija beradi. Biz o‟zimizning tajriba-kuzatuvlarimiz davrida bu ish uslubiga ko‟p marotaba murojaat qildik va uning samaradorlik natijalariga guvoh bo‟ldik. Hozirgi vaqtda respublikamiz turli viloyatlarida faoliyat yuritayotgan ko‟plab folklor-etnografik ansambllar hatto chet yellarda ham xalq hayotini turli ko‟rinishlarini ifoda etuvchi repertuari bilan shuhrat qozonib kelmoqda. Ulardan “Nozanin”, “Chavki”, “Orazibon”, “Beshqarsak”, “Sarboz”, “Boysun”, “Omon yor”, “Zebomxon”, “Gelitan”, “ayniqsa mashhur. Surxondaryo viloyatining “Boysun” tumanida tashkil etilgan “Boysun” ansambli 1975-yildayoq Polshada bo‟lib o‟tgan “Tog‟li o‟lkalar” 13-xalqaro folklor-yetnografik ansambllar festivalida qatnashib, ikkinchi darajali “Kumush boltacha” mukofoto sovrindori bo‟lgan. Ansambl 1978-yilda Sobiq SSSR xalqlari Butunittifoq festivalida shunday tipdagi 47 jamoa o‟rtasida 1-o‟rinni egalladi, keyinchalik “YUNESKO”ning ------- -------------------- kiritildi. Ansambl repertuaridan biz yuqorida tilga olgan “Xo‟p mayda”, “Sust xotin”, “Yaqqu-yaq”, “Cho‟p o‟yini” “Um-ufu”, “Lolagul”, “To‟ldirma”, “Xalinchak”, “Turna keldi”, “Sovchilar qo‟shig‟i”, “O”tin yorolmaysan” kabi ko‟plab aytimlar o‟zining milliy kolariti, ritm-uslubi, ijro paytidagi kiyim-libos, cholg‟u sozlari bilan o‟quvchilarda yorqin taasurot qoldirgan. Xorazm vohasida mahalliy xalqning uzoq o‟tmishidan shakllangan mavsum- marosim, mumtoz va maqom ijrochiligi o‟zining vokal, etnografik ko‟rinishlari ritmikasi, raqsi, ohangi, shevasi, cholg‟ulari, kiyim-liboslari bilan yaqqol ajralib turadi. Bu yerda o‟z atrofiga xalq orasidan chiqqan ixlosmandlarni uyushtirgan “Orazibon” folklor-etnografik ansamblidir.San‟ashunoslik fanining uqtirishicha Xorazmda yalla, duyet, raqslarning yuzga yaqin turi mavjud. Ansambl repertuaridagi “O‟ynar”, “Nima,nima, nima deysiz?”, “Orazibon”, “Gulband”, “Biylama”, “Norim-norim” kabi qo‟shiq va raqslar alohida o‟ziga xosligi bilan 51 ajralib turadi. Chunonchi “Norim-norim” raqsi faqat Xorazm xalqi orasidagina mashhur bo‟lib, u asosan raqqoslar tomonidan ijro etiladi. Samarqand viloyatining Bulung‟ur tumanida tuzilgan “Chavki” ansambli qatnashchilari faqat yerkaklardan iborat.Ansambl qatnashchilari birora musiqa asbobidan foydalanishmaydi. Ansambl ijrosidagi barcha aytimlar qarsak jo‟rligida ijro etiladi: Olma oqib keladi, Suvda qalqib keladi. Qarang bu suluv qizlar, Qoshin qoqib keladi. Tilla kamar belimda, Yonb keldim elingga. Senvafodoryorbo‟lsang, Poyondozmanyo‟linga. Ansambl repertuaridagi qo‟shiq o‟yinlarning ohang(usul-ritmi)ga moslab, qarsak, qo‟sh qarsak, uch qarsak, besh qarsak, yeti qarsak, to‟qqiz qarsakdan foydalaniladi. “Chavki” o‟yini ilgari faqat ushbu hududda o‟ynalgan. Farg‟onadagi “Omon yor” folklor ansambli xalq qo‟shiqlarini mohir ijrochisi Rahima Mazohidova nomi bilan chambarchas bog‟liq. Ansambl 1981-yili shu san‟atkor rahbarligida tuzilgan.Ansambl ijrosidagi juda ko‟plab qo‟shiqlar O‟zbekiston Radiosida yozib olingan. Maktab musiqa ta‟limida o‟quvchilarni mahalliy uslublarga xos namunalar bilan shu orqali o‟zbek xalqining nihoyatda boy, turli viloyat, hatto ayrim tumanlardagina xos ijrochilik an‟analari uslublari bilan tanishtirib borish, shu orqali ularda milliy xalq musiqasiga chinakam mehr-muhabbat uyg‟otishda ta‟kidlab o‟tilgan hududlarda faoliyat yuritayogan folklor-etnografik ansambllari tomonidan ijro yetilgan asarlarni tinglattirish, videoyozuvlarni birgalikda tomosha qilish, so‟ngra ular haqida tahlil-suhbatlar o‟tkazib borish juda muhim ahamiyat kasb etadi. |