3-rasm. Kislorodning turli bosimida (38
o
da) gemoglobinning kislorod bilan
to’yinish darajasini ifodalovchi egri chiziq.
Rasmdan ko’rinib turganidek, alveola havosidagi kislorodning, parsial bosimi
nolga teng bo’lganda, gemoglobin oksigemoglobinga aylanmaydi. Kislorod parsial
bosimini
ko’tarilishini
dastlabki
davrida
gemoglobin
jadal
ravishda
oksigemoglobinga aylanib boradi, kislorod parsial bosimi simob ustuni xisobida 70-
100mm.ga yetishi bilan, qondagi gemoglobinning qariyb hammasi (96% ga yaqin
qismi) oksigemoglobinga aylanib qoladi. Arterial qonda kislorodning parsial bosimi
95-100mm atrofida bo'ladi. Bu esa undagi barcha gemoglobinning oksigemoglobin
holatida bo'lishini ko’rsatadi. To'qimalarda kislorodning parsial bosimi juda past shu
sababli to'qima kapillyarlarida oksigemoglobin tezda dissotsiatsiyalana boshlaydi,
ya’ni gemoglobin bilan kislorodga parchalana boshlaydi. Ajralib chiqayotgan
gemoglobin
tezda
to'qimalarga,
hujayralarga
o’tib,
o’zlashtiriladi.
Oksigemoglobinning dissotsiatsiyalanish darajasiga harorat va qon pH- ko'rsatkichi
ta’sir ko’rsatadi. Harorat va vodorod ionlari konsentratsiyasining ko’rsatkichi qancha
yuqori bo’lsa, oksigemoglobinning parchalanishi ham shuncha tezlashadi. Binobarin,
to'qimalarda kislorodning hujayralarga, karbonat angidridning qonga o’tkazilishi
natijasida, qon muhitining kam darajada bo’lsa ham, kislotali tomonga siljishi
oksigemoglobinning dissotsiatsiyalanishini tezlashtiradigan asosiy omillardan bo’lib
qoladi. Organ qancha tez ishlasa, unga shuncha ko’p qon oqib kelishi kerak bo’ladi;
bu vaqtda kislorodning o’zlashtirilishi ham, qonning karbonat angidrid bilan
to’yinishi ham shuncha tez boradi, buning ustiga ishlayotgan organda harorat ham
ko’tarilgan bo’ladi. Mana shularning hammasi, faol ishlab turgan organning kislorod
yetarlicha ta’minlanishi uchun to’la-to’kis sharoit yaratib beradi. Qonida 12gr/%
gemoglobin bo’lgan hayvonning 100ml qoni to'qima kapillyarlaridan o’tganida
o’zidan 5ml kislorod bo’lishi tekshirishlarda isbotlangan. Qondagi gemoglobin
16gr/%ga yetganida 100ml qondan to'qimalarga o’tadigan kislorod 6,5ml ga boradi.
Atmosfera havosida binobarin, alveola havosida kislorod parsial bosimining bir
muncha kamayishi qonda oksigemoglobin hosil bo’lishining kamayishi va shu tufayli
organizmda sezilarli o’zgarishlar kelib chiqishiga olib bormaydi. Chunki kislorod
parsial bosimi simob ustuni xisobida 60mm ga teng bo’lganda ham, qondagi
gemoglobinning qariyb 90% oksigemoglobinga aylanadi. Ammo kislorodning parsial
bosimi
ancha
kamayib,
taxminan
50mm
dan
pastga
tushsa,
qonda
oksigemoglobinning hosil bo’lishi kamayadi, natijada qon kislorod bilan yaxshi
to’yinmay qoladi, gipoksemiya deb shunga aytiladi. Bu vaqtda organizm
to'qimalarining kislorod bilan taq’minlanishi kamayadi, oqibatda to'qimalarda
kislorod kamchiligi – gipoksiya kuzatiladi. Agarda gipoksemiya juda kuchli, sezilarli
darajada bo’lsa, to'qimalarga kislorod mutlaqo bormay qo’yadi, bu anoksiya deyiladi.
O’z-o’zidan ma’lumki, bunda shoshilinch choralar ko’rilmasa organizm o’lib qoladi.
Dostları ilə paylaş: |