Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti

-
53
-
 
xarajatlariga ta’sir kiluvchi omillarini xar tomonlama urganib, shu asosda ish 
yuritmokdalar. 
Yangi bozor tizimi isloxotlarni amal kilishi iqtisodiyotida juda muxim 
sanalmokda va ahamiyati ortib bormokda. X,ar bir korxona o’z oldiga xarajatlarni 
pasaytirish, unga ta’sir etuvchi omillarni tahlil kilishni ustivor vazifa kilib kuyish 
kerak, Ana shundagina iqtisodiyot yuksaladi, ishlab chiqarish tarakkiy etdi. 
Doimiy va o’zgarmas xarajatlarini kuyida to’g’ri va egi xarajatlarga bog’liqligini 
ko’rishimiz mumkin. 
2.2.1-chizma 
Ishlab chiqarish xarajatlar tasniflanishi
3
 
’ Муаллиф томонидан тайёрланди.
Doimiy xarajatlar 
O’zgaruvchan xarajatlar 
i 
V 
i 
V 
To’g’ri
xarajatlar 
=> -Amartizasiya (ishlab 
chiqarishda) 
-Ish xaqi (asosiy ishlab 
chiqarishda)- vaktbay 
-Xom ashyo va materiallar -Savdo 
agentlariga komissionlar -
Transport xarajatlari -Elektr 
energiya (kuchli tok) -Ish xaqi 
(asosiy ishlab chiqarishda) -ishbay 
Egri 
xarajatlar 
=> -Amartizasiya 
(Mahsulot urashda) -Ish 
xaqi (Boshqaruv 
buginlarida, savdo 
agentlari) 
-isitish uchun issiklik 
energiyasi. 
- Yordamchi ishlab chiqarish 
stanoklari uchun elektr energiya. 
Doimiy xarajatlar ishlab chiqarish xajmining o’zgarishiga bog’liq emas. 
Quyidagi chizmada doimiy xarajatlar va ishlab chiqarish xajmi orasidagi 
bog’liqlikni ko’rishimiz mumkin. 

---

-
54
-
 
2.2.2.-чизма
Ishlab chiqarish xajmi . Masalan: ma’muriy va Boshqaruv xarajatlari; amartizasiya 
ajratmalari; ijara to’lovlari; mol-mulk soligi va Boshqa xarajatlar. O’zgaruvchan 
xarajatlar ishlab chiqarish xajmining o’zgarishiga
2.2.3.-chizma 
bog’liqdir. Quyidagi chizmada o’zgaruvchan xarajatlar va ishlab chiqarish xajmi 
orasidagi bog’liqlikni ko’rishimiz mumkin. 
Ishlab chiqarish xajmi O’zgaruvchan xarajatlar ishlab chiqarish xajmining 
o’zgarishiga proporsional xisoblanadi. Ya’ni mahsulot qancha ishlab chikarsa, 
o’zgaruvchan xarajatlar shunga mos ravishda oshadi va aksincha, ishlab chiqarish 
xajmi kamaysa, o’zgaruvchan xarajatlar xam shunga mos ravishda kamayadi. 
Bundan tashqari shartli o’zgarmas xarajatlar xam mavjud. Bunday xarajatlar 
ishlab chiqarish xajmining ma’lum bir mikdorigacha o’zgarmay, keyin bosqich ma 
bosqich o’zgarib boradi. Quyidagi chizmada shartli o’zgarmas xarajatlari va ishlab 
chiqarish xajmi urtasidagi o’zaro bog’liqlikni ko’rishimiz mumkin. 
2.2.4.-chizma 

---