Alisher navoiy nomidagi toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti o‘zbek tili va adabiyotini o‘qitish fakulteti

Gapning ifoda maqsadiga ko
‘
ra turlari 
 
Har bir gapda ma’lum bir maqsad, niyat yoki his-hayajon ifodalanadi. 
So‘zlovchi biror narsa, voqea-hodisalar to‘g‘risida ma’lumot olishni istaydi, 
tinglovchiga biror ishni bajarish bo`yicha buyruq-xitobini bildiradi. Gaplar ana shu 
maqsadlarga ko‘ra turlicha quriladi: o‘ziga xos grammatik xususiyatlarga ega 
bo‘lib, alohida ohang bilan talaffuz etiladi. 
Gap quyidagicha tasniflanadi. 
I. Ifoda maqsadiga ko‘ra gaplar: 
1) darak gap; 2) so
‘
roq gap, 3) buyruq gap, 4) 
istak gap
ga bo‘linadi. Darak, so‘roq, buyruq va istak gaplar egali va egasiz, yug‘iq 
va yoyiq, sodda va qo‘shma gap shaklida bo‘lishi mumkin.
Darak gap.
Darak, xabar ma’nosini bildiruvchi gaplarga 
darak gaplar 
deyiladi. 
Darak gaplar oxiriga yozuvda doimo nuqta qo‘yiladi. 
So
‘
roq gap.
So‘roq ma`nosini bildirgan gaplar 
so
‘
roq gaplar
deyiladi. 
So‘roq gap so‘zlovchi o‘zi bayon qilgan fikriga suhbatdoshining munosabatini 
bilishga qaratilgan bo’ladi. So‘roq gaplar quyidagicha shakllanadi: 
a) -mi, -chi, -a, -ya (so‘roq yuklamalari) ishtirokida: 
Manzura kelmadimi? 

---

138 
b)
 
so‘roq olmoshlari (
kim?, nima?, qayer?, qancha?
) yordamida: 
O
‘
sha vaqtda 
necha yoshda eding?
d)
so‘roq ohangi yordami bilan; 
-Uyga mehmon keldi. -Mehmon keldi? 
 –Tunda yo
‘
lga chiqamiz. – Tunda?.
Yozuvda so‘roq gap oxiriga «?» belgisi qo‘yiladi. 
So‘roq yuklamalari orqali ifodalangan so`roq gaplar