Alisher navoiy nomidagi toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti o‘zbek tili va adabiyotini o‘qitish fakulteti

differensiatsiya
jarayonini tashkil qiladi. Differensiatsiya tillarning dialektlarga parchalanishidir.
Har bir millat o`z adabiy tilining mustahkamlanishi uchun harakat qiladi. 
Jamiyat taraqqiyotining keyingi bosqichlarida dialektlar kamayib, adabiy tilga 
yaqinlasha borishi kuzatiladi. Buni adabiy til ta`sirining kengayishi bilan 
izohlash mumkin. Til taraqqiyotidagi bu jarayon 
integratsiya
deb yuritiladi. 
Integratsiya 
bir 
tilga 
mansub 
shevalarning 
adabiy 
til 
me`yorlariga 
yaqinlashuvidir. Bunday jarayonlar tasodifan yuz bermaydi, balki jamiyat 
taraqqiyotiga, ijtimoiy hayotning taraqqiyot jarayonlariga bog`liq tarzda sodir 
bo`ladi.
Til va jamiyat o`rtasidagi munosabatlarni, tilning falsafa, ijtimoiy 
psixologiya, 
etnografiya 
bilan 
bog`liq 
jihatlarini 
o`rganuvchi 
soha 

---

59 
sotsiolingvistka 
(ijtimoiy tilshunoslik) dir. Sotsiolingvistika quyidagi masalalarni 
o`rganadi:
1)
jamiyat va til o`zaro bog`liq, mutanosib tarixiy jarayon, hodisadir.
2) jamiyat taraqqiy eta borgan sari tilning ijtimoiy vazifalari ham 
takomillashib boradi. 
3) adabiy tilning, shevalarning lug`at boyligi kengayadi, ortib boradi. 
4)yashash muhiti yaqin, turmush tarzi o`xshash hamda o`zaro iqtisodiy 
munosabatlari shakllangan xalqlarning tillari bir-biriga ta`sir ko`satadi. Tillar 
leksik jihatdangina emas, balki grammatik jihatlariga ko`ra ham ta`sirlashadi.
Dunyo tillarining, ma`lum ma`noda, o`ziga xosligini yorituvchi, muayyan 
tilning boshqa tillardan farqli jihatlarini ko`rsatuvchi tadqiqotlar yaratilgan. 
Mazkur tadqiqotlarning bosh masalasi til va jamiyat munosabati talqinidir. 
Tilning jamiyat bilan bog`liq tomonlarini o`rganish tilning o`ziga xos ichki 
qurilishi, imkoniyatlarini yoritishda ahamiyatlidir.
Kishilik jamiyati taraqqiyoti davomida aloqa-munosabat vositasi bo`lgan 
tilning jamiyatga bo`lgan nisbatini turlicha izohlashgan. Har xil fikrlar, turli 
nazariyalar vujudga kelgan. Ba`zi guruhlar tilni tirik organizm sifatida 
tushunishgan. Ba`zilari o`zgarmas voqelik sifatida qarashgan. Bunday qarashlarni 
tanqidiy-tahliliy ravishda o`rganib, quyidagicha umumlashtirish mumkin:
1.Til tabiiy-biologik hodisa emas. 
2.Tilning mavjud bo`lishi va uning taraqqiyoti tabiat qonunlariga bog`liq emas.
3.Til kishilarning tabiatiga, irqiga, nasliga aloqador emas. 
4.Jamiyat bo`lib uyushgan kishilargina aloqa-munosabat vositasi bo`lgan tilga 
ega. Til kishilik jamiyatining asrlar davomidagi tarixiy-ijtimoiy tajribasi asosida 
yuzaga kelgan ijtimoiy hodisadir. Til va jamiyat taraqqiyoti uzviy bog`liqdir. 
Jamiyatda ro`y beradigan har qanday voqelik, ma`lum ma`noda tilda o`z ifodasini 
topadi. Tilning ijtimoiy tabiati uning jamiyatda mavjud bo`lishi hamda jamiyat 
manfaatlariga xizmat qilishida namoyon bo`ladi.
Sotsiolingvistika tilning ijtimoiy tabiatini tahlil qiluvchi asosiy soha 
hisoblanadi. Sotsiolingvistika tilning ijtimoiy tabiatini yoritishda