Alisher navoiy nomidagi toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti (1)
ideografik (grekcha “idea-tushuncha”,”grafo-yozaman”) yozuv paydo bo‘ldi. Yozuvning bu
turi
logografik yozuv deb ham yuritiladi. (“logos-so‘z”, “grafo- yozaman”).
Negaki, bunday yozuvdagi ramzlar narsa- buyumlarni aks ettirib qolmay, tildagi
so‘zlarni ham ifodalaydi.
Ushbu yozuvda ma’lumot ma’nosini shakllar bilan aks ettirish qiyin
bo‘lgan logogrammalar orqali yetkaziladi.
Logografik yozuvning piktografik yozuvdan quyidagi afzalliklari bor.
a) logografik yozuv xabar qilinishi lozim bo‘lgan mazmunni ancha
mufassal aks ettiradi.
b)piktografik yozuvda so‘z tartibi va so‘zshakllari noaniq, logografik
yozuvda esa aniq bo‘ladi.
v)piktografik yozuvda subyektivlikka, ixtiyoriylikka yo‘l qo‘yiladi,
logografik yozuv esa barqaror logogrammalardan tashkil topgan.
Logografik yozuvning bir oz mukammallashgan shakli
ieroglifik yozuv dir.
Ieroglif grekcha “ierogliv” so‘zidan olingan bo‘lib, “muqaddas yozuv “ degan
tushunchani anglatadi. Bu yozuvdan qadimgi Arabistonda keng foydalanilgan.
Ushbu yozuvlar ifoda etilayotgan narsa-buyum xususiyatlarini imkon qadar aks
ettiradi. Ieroglifik yozuv mavhum tushunchalarni ifodalay olishi bilan o‘zidan
oldingi yozuvlardan farqlanadi.
Yozuvning yuqorida qayd etilgan turlari ancha murakkab. Ularda fikr va
ma’lumot ifodalash imkoniyati juda tor. Shuning natijasi o‘laroq, yozuvni oson,
qulay shaklga keltirish ehtiyoji tug‘uladi. Yozuvni soddalashtirish quyidagi yo‘llar
orqali amalga oshirildi.
1.Tushunchani yangi shakllar bilan berish o‘rniga, mavjud
logogrammalar yoki ierogliflar majmuasi orqali ifodash.
2. Logografik yozuvni soddalashtirishning ikkinchi yo‘li so‘zlarning
grammatik shakllariga taalluqlidir. Masalan, logogrammalarni o‘zak sifatida
qoldirib, grammatik ma’nolar uchun yangi logogrammalar o‘ylab topish, ularni
o‘zak logogrammalar ma’nosiga qarab qo‘shish.
3. Yozuvni soddalashtirishning eng unumli va ma’qul usuli fonografik
yozuvga o‘tish edi. Bunday yozuv tilning grammatik qurilishini ifodalab qolmay,
uning fonetik tuzilishini, ya’ni so‘zning tovush tarkibini ham aks ettiradi.
Yozuvning dastlabki ko‘rinishlari bo‘lgan piktografik, ideografik, ieroglifik
yozuvlardan keyin yozuvning yangi bosqichi –
fonografik (yun. «phane» –
tovush, «graphe» –
yozaman) yozuvga – avvalo, ayrim bo‘g‘inlarni, keyinroq ayrim
tovushlarni biror belgi bilan ifodalash usuliga o‘tildi. Fonetik yozuvning kelib
chiqishi qadimgi Finikiya yozuvi bilan bog‘liq.
