Alisher navoiy nomidagi toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti o‘zbek tili va adabiyotini o‘qitish fakulteti
Yüklə 3,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mahalliy tillar
- Pijin tillar
|
Me`yorlashtirilgan tillar adabiy til me`yoriga ega bo`lgan tillardir. Bunday tillarga adabiy shakliga ega bo`lgan barcha tillar kiradi. Adabiy til tarixiy taraqqiyot jarayonida takomillashib, o`zgarib boradi. Qadimiy tillar tillarning dastlabki taraqqiyoti davrida shakllangan, takomiliga yetgan, eng qadimiy madaniy-ma`naviy yodgorliklar yaratilgan tillardir. Bu tillar keyingi davrlarda shakllangan bir qator tillar uchun asos bo`lib xizmat qilgan. Qadimiy tillar kishilik jamiyatining umumiy taraqqiyoti uchun katta ahamiyat kasb etgan. Ma`lum davrda aloqa-munosabat vositasi sifatida mavjud bo`lib, keyingi davrlarda iste`moldan chiqa borgan. Natijada o`lik tilga aylangan. Lotin tili qadimiy tilning yaqqol namunasidir. Mahalliy tillar kam sonli aholiga xizmat qiladigan tillardir. Mahalliy tillar o`z yozuviga ega emas. Bunday tillar faqat og`zaki shaklda mavjud bo`lib, aholining kundalik aloqa-munosabat ehtiyoji uchun xizmat qiladi. Kreol tillar Yevropa mustamlakachilarining afrikaliklar, Sharq mamlakatlari xalqlari va Amerika hindulari bilan muloqoti natijasida mahalliy aholi tillariga Yevropa tillari (fransuz, ingliz, portugal) xususiyatlarining singishidan hosil bo`lgan tillardir. Masalan, Amerikadagi Gaiti oroli mahalliy aholisi tilining fransuz tili bilan aralashuvi natijasida giti-kreol, Lotin Amerikasidagi mahalliy aholi tili bilan ispan tilining aralashuvidan ispan-nauatal kreol tili hosil bo`lgan. Kreol tillarning har biri o`ziga xos xususiyatlarga ega. Ularda birdan ortiq tilning o`ziga xos xususiyatlari yaxlit holda namoyon bo`ladi. Pijin tillar ham Yevropa tillari bilan mahalliy tillarning aralashuvidan yuzaga keladi. Lekin pijin tillarida so`zlashadigan jamiyat yo`q (kreol til jamiyat uchun aloqa-munosabat vositasi sifatida xizmat qiladi). Pijin tillardan port shaharlarida ikkinchi til sifatida foydalaniladi. Shunday qilib, til guruh va tabaqalardan qat`i nazar, butun jamiyatga xizmat qiladi. Til fikr ifodalashning muhim vositasidir. Tafakkur bilan tilning munosabati murakkab jarayondir. Til fikr ifodasi sifatida mavjud, o`z navbatida fikr til asosida 61 yuzaga keladigan murakkab jarayon. Til ham tafakkur ham mehnat jarayonida kishilik jamiyatida shakllangan. Til birliklari – fonema, morfema, so`z, gap bir butun holda, mantiqiy tushunchalar (his-tuyg`u, idrok, tafakkur) bilan uzviy bog`liqdir. Til alohida tizim sifatida quidagi vazifalarni bajaradi : 1 . Aloqa – munosabat vazifasi . Tilning mazkur vazifasi jamiyatda aloqa – munosabat vositasi sifatida xizmat qilishdan iborat. Bu tilning asosiy ijtimoiy vazifasi hisoblanadi. Til belgilari uni aloqa - munosabatning boshqa vositalaridan farqlash, tilni ijtimoiy hodisa sifatida talqin etish imkonini beradi . Til aloqa – munosabatning muhim vositasi sifatida jamiyat bilan, uning madaniyati, turmush tarzi va mehnat faoliyatidagi har bir jarayon bilan muntazam bog`liq. Kishilar o`z fikrlarini, sezgi va ruhiy kechinmalarini ifoda qilib, bir – birlariga ta`sir ko`rsatadilar. 2. Tilning hissiy ta`sir vazifasi. Tilning muayyan ma`lumotni ifoda etib, tinglovchiga ta`sir ko`rsatishi uning hissiy - ta`siriy vazifasi hisoblanadi . Xabar, sezgi va hayajon, xohish ifoda qilish hissiy ta`sir vazifasining asosini tashkil etadi. Bunda turli tasviriy til vositalaridan, jumladan, modal so`zlar, javob talab qilmaydigan so`roq, tartibni o`zgartirish kabilardan foydalaniladi. 3. Tilning to`plash vazifasi . Til aloqa – munosabat vositasi, hissiy ta`sir ifodasi bo`lib qolmay , to`plash vazifasini bajaruvchi muhim manba hamdir . Til millatlararo aloqa - munosabat vositasi, to`plangan bilim va tajribalarni avloddan avlodga yetkazish vositasi hisoblanadi. Tilning ushbu vazifasi bilish jarayonidagi asosiy vositalardan hisoblanadi . Bevosita aloqa - munosabat davomida tilning nomlash va fikr ifodalash vazifalari namoyon bo`ladi. Mustaqil so`zlar, qo`shma nomlar , iboralar ,atama nomlovchi birliklar hisoblansa, turli gap ko`rinishlari fikr fodalovchi birlik hisoblanadi. Tilning kishilik jamiyatidagi o`rnini , madaniy – ma`naviy soha taraqqiyotidagi ahamiyatini belgilash tilning asosiy vazifalarini to`g`ri ta`riflashga asoslanadi . Bevosita aloqa – munosabat davomida tilning nomlash va fikr ifodalash vazifalari namoyon bo`ladi. Tillarni bir-biriga muqoyasa qilib, taqqoslab o‘rganish shuni ko‘rsatadiki, ba’zi tillardagi so‘zlarning ma’nolari, shakllari, grammatik xususiyatlari bir- biridan juda katta farq qiladi. Albatta, bunday tillar bir-biriga yaqin, qardosh tillar bo‘la olmaydi. Ammo ba’zi tillarning tuzilishi, grammatik xususiyatlari, shu tillardagi so‘zlarning paydo bo‘lish manbai, so‘z shakllari va ma’nolari bir-biriga ancha yaqin bo‘ladi. Bunday tillar bir umumiy o‘zakli tildan kelib chiqqan bo‘lib, Yüklə 3,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|