84
Asosiy tushunchalar
glossariysi
Morfema
(yun.) — tilning ma'noli, boshqa ma'noli qismlarga bo'linmaydigan
eng kichik birligi. Morfema ikki xil bo'ladi: 1) o'zak (so'z) morfema; 2) affiksal
morfema (qo'shimcha morfema).
So
‘
z
– nutqning ma’no anlatuvchi qismi. Tub so‘z – yolg‘iz o‘zakdan
hosil
bo‘ladi:
kitob, kalom, ona.
Yasama so‘z – bir yasovchi qo‘shimchaning so‘z
o‘zagiga qo‘shilishidan hosil bo‘lgan so‘z:
kitobxon, ishchi, bog
‘
bon.
Juft so‘z –
ma’nosi bir-biriga yaqin ikki o‘zakdan tuziladi:
qozon-tovoq, o
‘
rik-olma, keldi-
ketdi.
Qo‘shma so‘z – ikki va undan ortiq so‘zlarning qo‘shilib, bitta ma’no
ifodalashi:
Oltiariq, kelib ketdi, gultojixo
‘
roz.
Artikulatsiya
– tovushlarning paydo bo‘lishidagi nutq a’zolarining
holati va
harakati.
Assimilatsiya
– bir tovushning yon tovushga moslashishi, singishi. Progressiv
assimilatsiya – oldingi tovushning ta’sirida keyingi tovushning o‘zgarishi:
ottan
(otdan), yurakka (yurakga
). Regressiv assimilatsiya: keyingi tovushning ta’sirida
oldingi tovushning o‘zgarishi:
tussiz (tuzsiz), yossin (tozsin).
Bo
‘
g
‘
in
– so‘zlarning talaffuzida havo oqimining bo‘linishi.
Dissimilyatsiya
– ikki xil o‘xshash tovushning o‘zaro ta’sirida
boshqa shu
turdagi tovush kelib chiqadi. Progressiv dissimilyatsiya –
oldingi tovushning
ta’sirida keyingi tovush o‘zgaradi:
zaral (zarar), sallot (soldat).
Regressiv
dissimilyatsiya – keyingi tovushning ta’sirida oldingi tovushning o‘zgarishi:
ushta
(uchta), maxtanchoq (maqtanchoq).
Fonema
– ma’no anglatishda ishtirok etgan
nutqning eng kichik qismi
(unsuri):
qil, qol, qoʻl
.
Dostları ilə paylaş: 
