Alisher navoiy nomidagi

53

. 

        Izoh:  Fe‘lning  vazifa  shakllaridan  faqat  sof  fe‘l  shakligina  fe‘l  kesim  bo‗la 

oladi.  Sifatdosh  sifatga  xoslangan,  ravishdosh  ravishga  xoslangan  shakl  bo‗lib, 

uning  sintaktik  vazifasida  keladi,  sifat  va  ravish  esa  fe‘l  kesim  bo‗la  olmaydi. 

                                                           

51

 Mirzayeva Z. Jalilov K. ―Umumta‘lim maktablar, akademik litsey va kasb-hunar kollejlarida o‗zbek tili va 

adabiyoti fanini o‗qitishning yagi va samarali metodlari‖ Respulika amaliy semiari 2017-yil, 18-fevral.    

52

 Qodirov M., Ne‘matov H., Abduraimova M., Sayfullayeva R. Ona tili. 8-sinflar uchun darslik. – T.: Cho‗lpon, 

2014. 59-b. 

53

 Qodirov M., Ne‘matov H., Abduraimova M., Sayfullayeva R. Ona tili. 8-sinflar uchun darslik. – T.: Cho‗lpon, 

2014. 59-b. 

---

 29

 

Sifatdosh va ravishdosh gapda predikat bo‗lib, axborot tashiy oladi, ammo u kesim 

bo‗la olmaydi. Ushbu nazariy ma‘lumot noto‗g‗ri berilgan, chunchi predikat-kesim 

munosabati oliy  ta‘lim  darsliklarida  yoritilgan bo‗lib, o‗quvchida xato nazariyani 

yuzaga  keltishi  mumkin,  natijada  o‗quvchi  kesimni  farqlashda  xatoliklarga  yo‗l 

qo‗yadi: Uy egasi dasturxonni mehmon oldiga yozguncha, Fotima ham barkashni 

olib keldi kabi. 

–  Xuddi  shu  qoidada  sifatdosh  bilan  ifodalangan  fe‘l  kesim  deya  keltirilgan 

namunaga  e‘tibor  beramiz:  It  hurar  –  karvon  o‗tar.  Po‗lat  xatni  kecha 

yuborgan

54

. 

  

Avvalo,  shu  narsa  ayonki,  sifatdosh  bilan  ifodalangan  fe‘l  kesim  deyilishi 

xato 

ekanligini 

yuqorida 

ko‗rib 

o‗tdik. 

Ikkinchidan 

bu 

holat 

affiks(qo‗shimcha)larning  omonimiyasi  farqlashdagi  tafovutning  yo‗qolishiga 

sabab  bo‗ladi.  Chunki  zamon  qo‗shimchalari  tarkibida  -(a)r  kelasi  zamon,  -gan 

o‗tgan zamon qo‗shimchalarining mavjudligi hamda ularning -(a)r, -gan  sifatdosh 

qo‗shimchalari 

bilan 

omonim(shakldosh) 

ekanligi 

haqidagi 

ma‘lumot 

―Morfemika‖ bo‗limi orqali o‗quvchilarga ma‘lum. 

  Keltirilgan nazariy qoidalarga zid holatlarning mavjudligi 

–  8-sinf  ona  tili  darsligida  ―Sodda  va  murakkab  kesim‖  haqidagi                  47-

mavzuda  berilgan  nazariy  qoidaga  nomuvofiq  misol(namuna)  keltirilishi  ―Ot 

kesim va ega orasida tirening qo‗llanishi‖ haqidagi    51-mavzuda keltirilgan 

nazariy qoidaga ziddir (Solishtiring): 

•  Birgina so‗z bilan ifodalangan kesim sodda kesim deyiladi: Alisher Navoiy – 

she‘riyat mulkining sultoni