Alisher navoiy nomidagi



Yüklə 1,21 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə39/47
tarix29.03.2022
ölçüsü1,21 Mb.
#54357
1   ...   35   36   37   38   39   40   41   42   ...   47
gap bo‘laklarini o‘rgatishda qo‘llaniladigan metodlar”

-fe‘l-kesim,  

-ot-kesim.  

 Fe‘lning turli shakllari orqali ifodalangan kesim fe‘l-kesim deyiladi.  

 Fe‘l-kesimlar quyidagi ko‗rinishlarga ega: 

a) sof fe‘l-kesimlar: Men maktabga boraman;  

  Fe‘ldan boshqa so‗z  turkumlari  (ot, sifat, son, olmosh, ravish, taqlid  so‗z)  bilan, 

shuningdek,  fe‘lning  harakat  nomi  shakli  bilan  ifodalangan  kesim  ot-kesim 

deyiladi.  

 Ot-kesimlar quyidagicha ifodalanadi:  

1.  Ot  bilan:  Teshaboy  ashaddiy  dushman-u,  siz  xizmatini  qilayotgan  depo 

xo‗jayini do‗stmi? Yaxshi ro‗zg‗or - jannat, yomon ro‗zg‗or - do‗zax. 

2. Sifat bilan: Usti yaltiroq, ichi qaltiroq.  



 77

 

3. Son bilan: Birniki - mingga, mingniki - tumanga. Bu birinchisi. Ikki karra ikki - 



to‗rt. 

4. Olmosh bilan: Maqsadim - shu. O‗zim har joydaman, ko‗nglim sandadur.  

5. Ravish bilan: Sizdan umidim ko‗p. 

6. Modal so‗z bilan: Yo‗qoling, siz bilan adi-badi aytishishga vaqtim yo‗q. 

Misollar:  

Fe‘l-kesim: Mo‗tabar eshikni sekin yopib chiqib ketdi.  

Ot kesim: 1. Oltita bolani bag‗riga olgan Mahkam taqachi -shu_(olmosh).  

2. Sanasangiz-sanamasangiz ham hammasi qirqta (son).  

3. Tez hal qilish kerak (harakat nomi), talabgorlar ko‗p (ravish).  

4.  Bu  qarorni  amalga  oshirishdagi  birinchi  qadam  -o‗qish  (harakat  nomi), 

o‗qiganda ham a‘lo o‗qish edi (harakat nomi).  

5. Mingbuloq o‗zi yaxshi. suv serob. lekin u qarovsiz (sifat).  

6. Uning Vohid Mirobiddinov haqidagi gaplari ham qiziq (sifat).  

7. Tabiatda hech qanday sirli kuch ta'sirida ro‗y beradigan narsa yo‗q (modal so‗z).  

  Kesimlar tuzilishiga ko‗ra ikki turli:  

 Sodda kesim va murakkab kesim  

  

 Birgina 



so‗z 

bilan 


ifodalangan 

kesim 


– 

sodda  


kesim 

deyiladi: 

Paxta 

va 


tilladan 

yurt 


bezanadi. 

Alisher 


Navoiy-  

she‘riyat quyoshi.  

Ikki va undan ortiq so‗z bilan ifodalangan kesim  murakkab kesim deyiladi: 

Ayozli kunlar asta-sekin o‗tib borayotir. Uchrashuv qiziqarli bo‗ldi. 

Murakkab  kesim  tarkibidagi  so‗zlardan  biri  yordamchi  so‗zlar  (ko‗makchi 

fe‘l,  bog‗lama,  nisbiy  so‗zlar)dan  bo‗lishi  mumkin.  Murakkab  ot-kesimlarning 

tuzilishi:  murakkab  ot-kesimlar  ot  (keng  ma'noda)  +  bog‗lama  vazifasida  kelgan 

yordamchi  fel  yoki  ko‗makchi  fe‘l  tarzidagi  qo‗shiluvdan  hosil  bo‗ladi.  Bunda 

asosiy ma‘no otdan anglashiladi, ko‗makchi yoki to‗liqsiz fe‘l qo‗shimcha ma‘no 

bildiradi va kesimning ega bilan bog‗lanishini ta‘minlaydi.  




 78

 

  



Kesim  bilan  egani  bog‗lashda  xizmat  qiluvchi  bunday  so‗zlar  bog‗lama 

deyiladi.  Bular  asl  mustaqil  ma‘nosini  to‗la  yoki  qisman  yo‗qotib,  yordamchi 

vazifaga  ko‗chgan  so‗zlardir.  Bularning  vazifasi  fe‘l  bo‗lmagan  so‗zlar  bilan 

qo‗shilib,  kesimni  shakllantirishdir,  ya‘ni  mayl,  zamon,  shaxs-son  ma‘nolarini 

ifodalashdan iborat. Kesimni shakllantirishga xizmat qiladigan bunday bog‗lamalar 

bo‗l-,  qil-,  edi,  ekan,  emish,  hisoblan-,  sana-  kabi  yordamchilardir.  Kerak,  zarur, 

darkor  so‗zlari  ham  bog‗lama  vazifasida  qo‗llanadi.  Misollar:    O‗sha  kuni  sovuq 

qattiq edi. Bu katta ahamiyatga ega hodisa hisoblanadi. Men kutib olishim kerak. 

Akam  talaba  bo‗ldi.  Fikrlar  o‗zingniki  bo‗lsin.  So‗zga  chiqishing  shart.    Qo‗shni 


Yüklə 1,21 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   35   36   37   38   39   40   41   42   ...   47




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin