Amaliy dasturlash paketlari. Mathcad dasturi interfeysi. Matematik ifodalar. Grafika

---

Mavzu: MathCAD dasturining interfeysi. Funksiyalar. Grafika. 
IV-BOB
AMALIY DASTURLASH PAKETLARI. MATHCAD DASTURI. 
MATHCAD DASTURI INTERFEYSI. MATEMATIK IFODALAR. GRAFIKA 
 
1.1. Mathcad imkoniyatlari va uning interfeysi 
Zamonaviy kompyuter matematikasi matematik hisoblarni avtomatlashtirish uchun butun 
bir birlashtirilgan dasturiy tizimlar va paketlarni taqdim etadi. Bu tizimlar ichida Mathcad oddiy, 
etarlicha qayta ishlangan va tekshirilgan matematik hisoblashlar tizimidir.
Umuman olganda Mathcad – bu kompyuter matematikasining zamonaviy sonli usullarini 
qo’llashning unikal kollekцiyasidir. U o’z ichiga yillar ichidagi matematikaning rivojlanishi 
natijasida yig’ilgan tajribalar, qoidalar va matematik hisoblash usullarini olgan. 
Mathcad paketi muхandislik hisob ishlarini bajarish uchun dasturiy vosita bo’lib, u 
professional matematiklar uchun mo’ljallangan. Uning yordamida o’zgaruvchi va o’zgarmas 
parametrli algebraik va differensial tenglamalarni echish, funksiyalarni tahlil qilish va ularning 
ekstremumini izlash, topilgan echimlarni tahlil qilish uchun jadvallar va grafiklar qurish mumkin. 
Mathcad murakkab masalalarni echish uchun o’z dasturlash tiliga ham ega.
Mathcad interfeysi Windowsning barcha dasturlari intefeysiga o’хshash. Mathcad ishga 
tushurilgandan so’ng uning oynasida bosh menyu va uchta panel vositasi chiqadi: Standart 
(Standart), Formatting (Formatlash) va Math (Matematika). Mathcad ishga tushganda avtomatik 
ravishda uning ishchi hujjat fayli Untitled 1 nom bilan ochiladi va unga Workshet (Ish varag’i) 
deyiladi. Standart (Standart) vositalar paneli bir necha fayllar bilan ishlash uchun buyruqlar 
to’plamini o’z ichiga oladi. Formatting (Formatlash) formula va matnlarni formatlash bo’yicha bir 
necha buyruqlarni o’z ichiga oladi. Math (Matematika) matematik vositalarini o’z ichiga olgan 
bo’lib, ular yordamida simvollar va operatorlarni hujjat fayli oynasiga joylashtirish uchun 
qo’llaniladi. Quyidagi rasmda Mathcadning oynasi va uning matematik panel vositalari 
ko’rsatilgan (4.1-rasm):
Colculator (Kolkulyator) – asosiy matematik operatsiyalar shabloni; Graph (Grafik) – 
grafiklar shabloni; Matrix (Matritsa) – matritsa va matritsa operatsiyalarini bajarish shabloni; 
Evluation (Baholash) – qiymatlarni yuborish operatori va natijalarni chiqarish operatori; Colculus 
(Hisoblash) – differensiallash, integrallash, summani hisoblash shabloni; Boolean (Mantiqiy 
operatorlar) – mantiqiy operatorlar; Programming (Dasturlashirish) – dastur tuzish uchun kerakli 
modullar yaratish opreatorlari; Greek (Grek harflari) - Symbolik belgililar ustida ishlash uchun 
operatorlar.

---

4.1-rasm. Mathcad paketi oynasi va uning matematik panel vositalari. 
4.2. Matematik ifodalarni qurish va hisoblash 
 
Boshlang’ich holatda ekranda kursor krestik ko’rinishda bo’ladi. Ifodani kiritishda u 
kiritilayotgan ifodani egallab olgan ko’k burchakli holatga o’tadi. Mathcadning har qanday 
operatorini kiritishni uchta usulda bajarish mumkin: 
• menyu buyrug’idan foydalanib; 
• klaviatura tugmalaridan foydalanib; 
• matematik paneldan foydalanib. 
O’zgauvchilarga qiymat berish uchun yuborish operatori “:=” ishlatiladi. Hisoblashlarni 
amalga oshirish uchun oldin formuladagi o’zgaruvchi qiymatlari kiritiladi, keyin matematik ifoda 
yozilib tenglik “=” belgisi kiritiladi, natijada ifoda qiymati hosil bo’ladi. 
Oddiy va matematik ifodalarni tahrirlashda menyu standart buyruqlaridan foydalaniladi. 
Tahrirlashda klaviaturadan ham foydalanish mumkin, masalan 
• kesib olish – Ctrl+x; 
• nusхa olish – Ctrl+c; 
• qo’yish – Ctrl+v; 
• bajarishni bekor qilish – Ctrl+z. 

---